Azorella
.jpg) Azorella prolifera | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | azorella |
| Nazwa systematyczna | |
| Azorella Lamarck Encycl. Meth., Bot. 1: 344. 2 Dec 1783[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
A. filamentosa Lamarck[4] | |
.jpg)
Azorella[5], azorka[6] (Azorella Lamarck) – rodzaj roślin z rodziny selerowatych (Apiaceae). Obejmuje 26[7] do ok. 30[8] gatunków. Występują one w Ameryce Południowej, sięgając do Kostaryki na północy, a na południu do Ziemi Ognistej[8] i Falklandów[7], poza tym na wyspach subantarktycznych[8][7][9]. Rosną zwykle w miejscach skalistych i żwirowych, na torfowiskach i w trawiastych murawach, często tworząc charakterystyczne, zbite darnie i poduszki[9]. Rośliny niektórych gatunków tworzą na tyle sztywne poduszki, że można na nich stanąć, nie zostawiając śladu[6]. Najstarsze, okazałe okazy osiągają wiek 3 tysięcy lat[7]. Są to rośliny typowe dla formacji wysokich Andów, ale część gatunków spotykana jest także w innych zbiorowiskach roślinnych na mniejszych wysokościach[8].
Znaczenie użytkowe ma zwłaszcza azorella trójdzielna A. trifurcata uprawiana jako ozdobna[9]. Niektóre gatunki użytkowane są lokalnie jako rośliny lecznicze. Mogą znaleźć znaczenie w terapii cukrzycy. Ze względu na rozwój w krajobrazie bezdrzewnym i dostarczanie dobrego opału (przy spalaniu rośliny te dają dużo ciepła i mało dymu) – wiele gatunków jest nadmiernie pozyskiwanych i z tego powodu zagrożonych[7].
Morfologia
.jpg)
.jpg)
- Pokrój
- Byliny o niskich pędach tworzących zbite darnie i poduszki osiągające ponad 0,6 m wysokości i 1 m średnicy[9]. Pędy owłosione lub nagie[8].
- Liście
- Ogonkowe, o ogonkach często trwałych i sztywnych. Blaszka różnego kształtu – od niepodzielonej i kolistej do wcinanej i wielokrotnie podzielonej. Blaszka bywa cienka lub mięsista[8].
- Kwiaty
- Drobne, zebrane w pojedyncze baldachy na szczytach pędów, eksponowane na szypułach lub schowane wśród liści[8]. Działki kielicha drobne. Korona tworzona jest przez 5 wolnych, zielonkawych, żółtawych do brązowych płatków[9]. Pręcików 5. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Szyjki słupka dwie[9], trwałe lub nie[8].
- Owoce
- Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki[9], spłaszczone lub cylindryczne albo kuliste, nagie lub owłosione, żebrowane mniej lub bardziej wyraźnie[8].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podrodziny Azorelloideae z rodziny araliowatych Araliaceae[10]. Dawniej rodzaj włączany był do podrodziny Hydrocoloideae, która mimo podobieństw morfologicznych tworzących ją roślin okazała się nie mieć charakteru monofiletycznego i podzielona została między rodziny selerowatych i araliowatych[11].
- Wykaz gatunków[12]
- Azorella ameghinoi Speg.
- Azorella aretioides (Kunth) Willd. ex DC.
- Azorella biloba (Schltdl.) Wedd.
- Azorella compacta Phil.
- Azorella corymbosa (Ruiz & Pav.) Pers.
- Azorella crassipes Phil.
- Azorella crenata (Ruiz & Pav.) Pers.
- Azorella cryptantha (Clos) Reiche
- Azorella cuatrecasasii Mathias & Constance
- Azorella diapensioides A.Gray
- Azorella diversifolia Clos
- Azorella filamentosa Lam.
- Azorella fuegiana Speg.
- Azorella glacialis Phil.
- Azorella julianii Mathias & Constance
- Azorella lycopodioides Gaudich.
- Azorella macquariensis Orchard
- Azorella madreporica Clos
- Azorella monantha Clos
- Azorella monteroi S.Martínez & Constance
- Azorella multifida (Ruiz & Pav.) Pers.
- Azorella patagonica Speg.
- Azorella pectinata Phil.
- Azorella pedunculata (Spreng.) Mathias & Constance
- Azorella pulvinata Wedd.
- Azorella selago Hook.f.
- Azorella spinosa (Ruiz & Pav.) Pers.
- Azorella trifoliolata Clos
- Azorella trifurcata (Gaertn.) Pers. – azorella trójdzielna[5]
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-05-19] (ang.).
- ↑ Azorella Lamarck. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-05-19].
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 36. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b Daniela i Stanisław Tałałajowie: Dziwy świata roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1974, s. 78.
- ↑ a b c d e David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 454. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g h i L. Constance y J. Affolter: Azorella Lam.. [w:] Flora Mesoamericana [on-line]. [dostęp 2019-05-19].
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 301. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Genus: Azorella Lam.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-05-18].
- ↑ Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 632-637. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ Azorella. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-05-19].
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Dick Culbert from Gibsons, B.C., Canada, Licencja: CC BY 2.0
Neneo is a common weed throughout the southern Cordillera.
In context at www.dixpix.ca/sth_cordillera/flora/carrots/index.htmlAutor: Pedro Szekely from Los Angeles, USA, Licencja: CC BY 2.0
Yareta (Azorella compacta, also known as Azorella yareta in the past) is a tiny flowering plant in the family Apiaceae native to South America, occurring in the Puna grasslands of the Andes in Peru, Bolivia, Chile and the west of Argentina at between 3200 and 4500 metres altitude.
Yareta is an evergreen perennial being in leaf all year. The pink or lavender flowers are hermaphrodite (have both male and female organs) and are pollinated by insects. The plant is self-fertile.
The plant prefers light (sandy) and well-drained soils. It can grow in nutritionally poor environments, no matter if the soil is acidic, neutral or basic (alkaline). Yareta is well-adapted to high insolation rates which are typical of the highlands, and cannot grow in shade. The plant grows in a very compact way in order to reduce heat losses and very close to ground level where air temperature is one or two degrees Celsius higher than the mean air temperature, this is due to the longwave radiation re-radiated by the soil (which is usually dark gray to black in the Puna).
The plan grows at a rate of approximately one millimeter per year, and thus many yaretas are over 3,000 years old.Autor: Jason Hollinger, Licencja: CC BY 2.0
It is characterized by these cool cushion-shaped shrubs adapted to heavy dry winds, particularly Mulinum spinosum (the yellow-fruited thing taking up most of this photo.
Autor: Dick Culbert from Gibsons, B.C., Canada, Licencja: CC BY 2.0
Anislao de los Volcanes, from volcanoes of the southern Andes.