Azoryna Vidala

Azoryna Vidala
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	dzwonkowate
Rodzaj	azoryna
Gatunek	azoryna Vidala
	Nazwa systematyczna
	Azorina vidalii (H.C.Watson) Feer; Bot. Jahrb. Syst. 12: 611 1890
Synonimy
	Campanula vidalii H.C.Watson;
	Campanula vidalii H.C.Watson;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony

Azoryna Vidala^[5] (Azorina vidalii (H.C.Watson) Feer) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny dzwonkowatych. Należy do monotypowego rodzaju azoryna Azorina^[6]. Jest endemitem archipelagu Azory na Atlantyku^[6]. W naturze rośnie mniej niż tysiąc okazów tego gatunku, najczęściej na skalistych klifach, żwirowych i piaszczystych plażach, na skałach wulkanicznych, także w pobliżu osad ludzkich. Jest gatunkiem zagrożonym w skali globalnej^[4]. W klimacie ciepłym roślina bywa uprawiana jako ozdobna i kolekcjonerska.

Morfologia

Pokrój i liście: Krzew o pędach zdrewniałych^[7], pokrytych liśćmi zimozielonymi^[8], skupionymi na ich końcach^[9]. Pędy ulistnione osiągają zwykle do 0,3 m^[8]. Liście podłużne osiągają 3–8 cm długości i 0,3–0,8 cm szerokości. Blaszka może być całobrzega, ząbkowana lub głębiej wcinana^[9].
Kwiaty: Pędy kwiatostanowe osiągają do 2 m wysokości^[7] i zakończone są groniastymi kwiatostanami^[9]. Korona jest dzwonkowata, w środku nieco przewężona, o długości 2,5–3,5 cm, zakończona trójkątnymi łatkami. Kwiaty mają kolor od białego do różowego. Pręcików jest 5, słupek zakończony jest trójłatkowym znamieniem^[9].
Owoce: Torebki^[9].

Biologia

Roślina wieloletnia. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Kwiaty zapylane są przez owady. Nasiona dojrzewają od lipca do sierpnia^[8].

Systematyka i ewolucja

Gatunek należy do monotypowego rodzaju Azorina Feer, Bot. Jahrb. Syst. 12: 611. 23 Dec 1890^[10]. Rodzaj należy do podrodziny Campanuloideae w obrębie rodziny dzwonkowatych Campanulaceae^[6]. Jest blisko spokrewniony z rodzajem dzwonek Campanula^[7], do którego pierwotnie został zaliczony przez autora pierwszego naukowego opisu – Hewetta Cottrella Watsona w 1844^[3]. Jest jednym z licznych w rodzinie dzwonkowatych przykładów wyewoluowania roślin zdrewniałych pochodzących od zielnych przodków kontynentalnych (inne przykłady to Canarina canariensis z Wysp Kanaryjskich i rodzaj Brighamia z Hawajów). Ewolucja pierwotnie zielnych kolonizatorów wysp w kierunku roślin zdrewniałych następowała w wyniku braku lub niewielkiej konkurencji innych roślin na zasiedlanych wyspach^[7]. Zasiedlenie Azorów przez przodka tego gatunku nastąpiło około 4,2 miliona lat temu. Azorina jest najbliżej spokrewniona z grupą 22 gatunków przedstawicieli rodzaju Campanula tworzących klad afrykańsko-makaronezyjski (stanowi dla nich grupę siostrzaną)^[11].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek zagrożony jest od dawna, przy czym pierwotnie głównie przez nadmierne pozyskanie na potrzeby upraw kolekcjonerskich^[7]. Współcześnie podstawowe zagrożenia to konkurencja gatunków inwazyjnych, przekształcanie i degradacja siedlisk związana z urbanizacją i rozwojem turystyki. Niewielkie, izolowane populacje narażone są na zniszczenie z powodu osuwisk i sztormów^[4].

Zastosowanie i uprawa

Gatunek uprawiany jest jako kolekcjonerska roślina ozdobna^[7]^[6], ale tylko w klimacie ciepłym (nie znosi temperatur poniżej 0 °C) lub w szklarniach^[8].

Liście są jadalne i cenione dla słodkiego smaku, zalecane do sałatek^[8]. Przy zbiorze liści należy ostrożnie je pozyskiwać (np. tylko z jednej strony pędu) i nie wolno uszkodzić wierzchołka pędu, bowiem powoduje to jego obumarcie^[8].

Roślina jest wrażliwa na mróz i może być uprawiana tylko w 9 strefie mrozoodporności. Wymaga stanowiska słonecznego oraz gleby wilgotnej i przewiewnej^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-12-18] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Azorina vidalii (H.C.Watson) Feer. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-12-18].
↑ ^a ^b ^c M.M. Bilz M.M., Azorina vidalii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2018-12-18] (ang.).
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 36. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c ^d Taxon: Azorina vidalii (H. C. Watson) Feer. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-18].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Janet Marinelli: Wielka encyklopedia roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 170. ISBN 83-7391-888-4.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Azorina vidalii – (H.C.Watson.)Feer.. [w:] Plants For A Future [on-line]. [dostęp 2018-12-18].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e AZORINA VIDALII (H. C. Watson) Feer. [w:] botany.cz [on-line]. [dostęp 2018-12-18].
↑ Azorina. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-12-18].
↑ Pierre Pontarotti: Evolutionary Biology: Genome Evolution, Speciation, Coevolution and Origin of Life. Springer, 2014, s. 314. ISBN 3-319-07623-X.

Linki zewnętrzne

Azorina vidalii (H.C.Watson) Feer. [w:] Flora-On.pt [on-line]. Sociedade Portuguesa de Botânica. [dostęp 2018-12-18]. [galeria i mapa rozmieszczenia na Azorach]

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-12-18] (ang.).

[tpl-3] Azorina vidalii (H.C.Watson) Feer. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-12-18].

[iucn-4] M.M. Bilz M.M., Azorina vidalii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2018-12-18] (ang.).

[5] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 36. ISBN 978-83-925110-5-2.

[grin-6] Taxon: Azorina vidalii (H. C. Watson) Feer. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-18].

[marinelli-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Janet Marinelli: Wielka encyklopedia roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 170. ISBN 83-7391-888-4.

[pfaf-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Azorina vidalii – (H.C.Watson.)Feer.. [w:] Plants For A Future [on-line]. [dostęp 2018-12-18].

[cz-9] AZORINA VIDALII (H. C. Watson) Feer. [w:] botany.cz [on-line]. [dostęp 2018-12-18].

[ing-10] Azorina. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-12-18].

[11] Pierre Pontarotti: Evolutionary Biology: Genome Evolution, Speciation, Coevolution and Origin of Life. Springer, 2014, s. 314. ISBN 3-319-07623-X.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne