Aztekowie

Ofiara z ludzi składana bogom
Jadeitowa maska azteckiego boga Xipe Totec
Ceramika aztecka

Aztekowie, in. Mexikowie[1] – najsilniejszy w prekolumbijskim Meksyku naród indiański, posługujący się językiem nahuatl z rodziny uto-azteckiej; w czasie konkwisty przewodzili najsilniejszej federacji państw na obszarze Mezoameryki.

Nazwa

Aztekowie zazwyczaj nazywali siebie terminem Mexica (wym. Meszika[2]), nadanym im, według ich wierzeń, przez boga Huitzilopochtli, od którego wywodzi się współczesna nazwa Meksyku[3] lub Tenochca (mieszkańcy Tenochtitlánu[2]).

Termin Azteca pierwotnie oznaczał „ludzi z Aztlán” i odnosił się jedynie do niewielkiego koczowniczego plemienia, które (jako ostatnie spośród wszystkich ludów Ameryki Środkowej) przybyło z północy na obszar Płaskowyżu Meksykańskiego w XII wieku. Z czasem jednak ludowi temu udało się podbić i częściowo zasymilować wiele innych ludów, przez co Aztekowie stali się mniejszością w samym Tenochtitlánie. Termin „Aztekowie” był popularny w pracach naukowych XIX i XX w., w odniesieniu do Mexików jako założycieli i mieszkańców Tenochtitlánu. Nadal jest używany na określenie plemion zamieszkujących centralny obszar imperium azteckiego, czyli Dolinę Meksyku, i posługujących się językiem nahuatl, niekiedy również ujarzmionych przez nich plemion mieszkających poza Doliną Meksyku, ale o wspólnym języku i kulturze[2].

Historia

Prapoczątki Azteków opisuje średniowieczny dokument indiański, zwany także „Wstęgą Wędrówki” (hiszp. Tira de la Peregrinación). Opowiada on, iż Aztekowie natknęli się pewnego dnia na kamienną głowę boga Huitzilopochtli, która wydawała z siebie dziwne świszczące dźwięki. Huitzilopochtli obiecał im, że uczyni ich panami całego Meksyku i wskaże im miejsce do osiedlenia się, jeżeli tylko zabiorą kamienną głowę ze sobą. Zgodnie z legendą, Aztekowie posłuchali swego nowego boga i wyruszyli z mitycznej krainy Aztlán (Miejsce Czapli), znajdującej się daleko na północy, przypuszczalnie w rejonie dzisiejszego amerykańskiego stanu Nowy Meksyk.

Osiedlili się na krótko w miejscu zwanym Chicomóztoc (Siedem Grot – mityczne miejsce wymieniane w mitologiach wielu ludów Mezoameryki). Następnie w 1163 przybyli do Coatepez (według archeologów w pobliżu miasta Tula) i ostatecznie w 1168 do samej Tuli – oddalonej o 64 kilometry od brzegów jeziora Texcoco.

Po przybyciu do Kotliny Meksykańskiej Aztekowie osiedlili się w pobliżu miasta Culhuacán. Po przegranej wojnie z mieszkańcami miasta ich wódz został złożony w ofierze, a oni sami stali się wasalami Culhuacán. Walcząc po stronie suwerena odznaczyli się wielkim męstwem, za co w nagrodę otrzymali córkę wodza za żonę. Aztekowie poślubili ją swemu bogu – Huitzilopochtli, czyli obdarli ją żywcem ze skóry, w którą ubrał się jeden z kapłanów. Uciekając przed zemstą jej ojca, Aztekowie osiedlili się na bagnistej wysepce na jeziorze Texcoco[4].

Dopiero po niemal 200 latach od przybycia do Tuli, po ciągłym poszukiwaniu miejsca do zamieszkania w okolicach jeziora, bóg Huitzilopochtli wskazał Aztekom miejsce na ostateczną siedzibę – według azteckiego kalendarza był to rok 1325 – na niewielkiej wyspie u źródeł strumienia. Pod skałą, z której wypływał, ujrzeli Aztekowie kaktus, na którym orzeł pożerał węża. Kapłani ogłosili, iż jest to długo oczekiwany znak od Huitzilopochtli, wobec czego Aztekowie na wyspie założyli miasto Tenochtitlán – Miejsce Owocu Kaktusa lub Kaktusowa Skała.

W rzeczywistości powód założenia miasta na wyspie mógł być o wiele bardziej prozaiczny: teren wokół jeziora w chwili przybycia Azteków był już od dawna podzielony między silne i zorganizowane miasta a nowo przybyłym zwyczajnie mogło brakować siły do podbicia któregoś z sąsiadów.

Państwo Azteckie

Pierwsze kroki

Wojownik – jaguar

Aztekowie, z powodu niewielkiej powierzchni wyspy, uzyskiwali nowe miejsca do rozbudowy miasta budując tzw. chinampas – wykonane z sitowia i mułu z dna jeziora – platformy. Na nich zakładali ogrody. Nie mieli zbyt dobrych stosunków z sąsiednimi plemionami, które uważały ich za barbarzyńców. Uchodzili za niezwykle krwiożerczych, mimo iż ofiary z ludzi nie były obce również innym ludom Doliny Meksyku. Aztekowie w końcu założyli tam miasto Tenochtitlán, według tradycji w roku 1324. W 1357 doszło wśród Azteków do rozłamu. Legenda mówi, że zauważono na sąsiedniej wyspie ciągle powiększającą się górę piasku. Grupa Azteków, która tam przybyła postanowiła założyć tam oddzielne miasto, które stanowić miało wręcz konkurencję dla Tenochtitlán. Nowe miasto, powstałe w 1357, nazwano od owej góry piasku – Tlatelolco – co oznaczało właśnie „piaskowy nasyp”. Oba miasta azteckie, mimo pochodzenia z jednego szczepu zaczęły szybko rywalizować na każdym polu. Miasto Tlatelolco zasłynęło największym w Mezoameryce targowiskiem, na które miało przybywać w dni targowe 20–50 tys. handlarzy. Militarnie jednak Tlatelolco ustępowało Tenochtitlán i zostało włączone do niego zbrojnie w 1472. Od tej pory Tlatelolco stanowiło piątą z kolei dzielnicę Tenochtitlán i szybko się zasymilowało. Podczas podboju hiszpańskiego w 1521, było punktem najdłuższego oporu Mexików.

Zanim jednak Mexikowie stali się liczącą się siłą ich sytuacja nie przypominała tej jaką zastali Europejczycy po przybyciu do Nowego Świata. Od początku Aztekowie byli traktowani przez inne ludy zamieszkujące region Doliny Meksyku z nieufnością i otwartą niechęcią. Byli jednak zbyt słabi, by stawić otwarty opór, przez co Tenochtitlán stało się wasalem miasta Azcapotzalco, głównego miasta imperium Tepaneków. Na czele Azcapotzalco stał wtedy Tezozomoc, panujący w Azcapotzalco w latach 1367–1427. Tezozomoc stał się szybko panem całej Doliny Meksyku, jego plemię podbiło wszystkie okoliczne ludy. Powstało imperium, oparte na płaceniu przez podbite ludy dużej ilości danin w naturze. Rodzaj i ilość daniny zależał od możliwości i rangi podbitego plemienia lub miasta. Aztekowie jako plemię małe płacili wówczas daninę raczej symboliczną, mającą na celu bardziej podkreślić zależność niż przynieść Tepanekom realne dochody. Było to kilka kaczek rocznie oraz drobne produkty jeziora Tezcoco, typu ryby, małże i skorupiaki. Dodatkowo podbite ludy dostarczały Tepanekom oddziałów wojskowych w razie potrzeby, co czynili także Aztekowie. Czynili to zresztą chętnie, gdyż lubili wojować, a wojna oznaczała możliwość wzbogacenia się również dla nich.

W 1375 miasto Tenochtitlán nie było jeszcze dużą metropolią, raczej przypominało rybacką wioskę. Mimo tego aztecka starszyzna (ufna, że bóstwo opiekuńcze Azteków – Huitzilopochtli – pragnie podboju świata) wybrała „króla”. Słowo król nie do końca pasuje do realiów azteckich, dokładnie władca aztecki nosił przydomek tlatoani i jego funkcja nie zawsze była podobna do europejskich monarchów. Tlatoani miał być wodzem w czasie wojny, a także być najwyższym kapłanem. W czasie pokoju w dalszym ciągu panowała swoista oligarchia (kolegialne rządy arystokracji). Z czasem w związku z tym, że okres wojny się przedłużał tlatoani otrzymywał coraz większe prerogatywy aż w końcu stał się niemal władcą absolutnym. Pierwszym tlatoani, którego wybrano w 1375 roku był Garść Trzciny – Acamapichtli. Był on po kądzieli potomkiem dawnych dynastii tolteckich, oraz po części tepaneckich, a więc jego wybór był polityczny. Ożenił się on z księżniczką z Culhuacán, Ilanucueitl. Acamapichtli rządził w latach 1375–1396. Prowadził liczne wojny, pod rozkazami Tepaneków, niewiele jednak zdziałał jako władca, gdyż jak wiemy rola Azteków w Dolinie nie była wtedy duża, a i jego urząd początkowo nie był aż tak wpływowy. Acamapichtli jest jednak prekursorem dynastii panującej u Azteków aż do przybycia Hiszpanów w 1521. Był on ojcem licznych dzieci, założycieli rodów arystokratycznych Tenochtitlánu[5].

Wojna z Azcapotzalco

W 1425 roku na tron tepanecki w Azcapotzalco zasiadł Przepaska Biodrowa – Maxtla, uprzednio zabiwszy prawowitego następcę – swojego starszego brata Tayauha. W 1426 zwycięski uzurpator polecił uwięzić i zabić młodego władcę Azteków-Mexików, Dymiącą Tarczę – Chimalpopokę za karę, że ten poparł prawowitego władcę[6]. Chimalpopoca popełnił samobójstwo, w więzieniu tepaneckim (oczekując na karę śmierci). Dokonał tego wieszając się na przepasce biodrowej, stanowiącej typowy element stroju azteckiego. Inna wersja mówi, że Chimalpopoca został uduszony w celi przez tepaneckich strażników. Mexikowie, świadomi, że nowy władca tepanecki Maxtla chce dokonać zniszczenia Tenochtitlán, powołali na tron nowego władcę. Był to Wąż Obsydianowy – Itzcoatl, który panował w latach 1427–1440. Postanowił uniezależnić się i wraz ze sprzymierzeńcami wypowiedział wojnę Azcapotzalco. Pomogli mu trzej bracia Chimalpopoci: Motecuhzoma (Montezuma), Ilhuicamina i Tlacaelel[7]. Po roku ciężkich walk wojna skończyła się zwycięstwem wojsk sprzymierzonych. Tenochtitlán stało się państwem suwerennym.

Trójprzymierze

Dolina Meksyku z jeziorem Texcoco i najważniejszymi miastami w 1519 roku
Mapa miasta Tenochtitlan

W wyniku wojny z Azcapotzalco Imperium Tepaneków w Mezoameryce przestało istnieć. Lud Tepaneków istniał dalej nie posiadając jednakże już hegemonii. Niepodległe państwo azteckie nie było jeszcze dość silne by zdobyć dominację w regionie. Z tego powodu Aztekowie rozglądali się za sojuszem, który pozwoliłby im panować w regionie w porozumieniu z innym silnym plemieniem indiańskim. Już w wojnie przeciwko Azcapotzalco armia aztecka ściśle współpracowała z innym miastem indiańskim, które chciało się wyzwolić spod panowania Tepaneków. Było to miasto Texcoco (nie mylić z nazwą jeziora, nad którym miały miejsce owe wydarzenia). Należało ono do pradawnego plemienia Acolhuan. W ówczesnym mniemaniu sojusz z plemieniem o tak zacnych tradycjach uchodził za zaszczyt. Dodatkowo w Texcoco rządził świetny władca, zarówno dobry dowódca wojskowy, jak i administrator – Poszczący Kojot – Netzahualcoyotl (wym. Netsałalkojotl).

Bezpośrednio więc po uniezależnieniu się obu miast (azteckiego Tenochtitlán i acolhuańskiego Texcoco) datuje się sojusz między nimi. Za datę powstania jednak trójprzymierza przyjmuje się 1430, gdyż w tym roku do sojuszu dołączyło miasto Tlacopán, zwane dziś Tacuba.

Trzeci aliant – Tlacopán był miastem słabszym, prezentował się w obliczu posiadających zaprawioną armię Mexików jak ubogi krewny. Był też miastem plemienia Tepaneków – plemienia tak bardzo znienawidzonego zarówno przez Tenochków, jak i Tezcocańczyków w wyniku ostatnich wydarzeń. Z przyczyn jednak politycznych Tlacopan został przyjęty do sojuszu, gdyż po upadku Azcapotzalco miasto to miało największy posłuch wśród Tepaneków, liczących przecież w dalszym ciągu wiele głów na zachodnim wybrzeżu jeziora Texcoco. W ten sposób w 1430 Trójprzymierze zdobyło hegemonię nad światem meksykańskim.

Warto zaznaczyć jednak, że w sojuszu tym Tlacopan był nierównoprawny. W czasie wojny, która w założeniu miała być prowadzona zawsze wspólnie, dla Tenochtitlán i dla Texcoco przypadało po 2/5 łupów, podczas gdy Tlacopan miał brać 1/5. Wkrótce też Aztekowie przestali zupełnie liczyć się z tepaneckim Tlacopanem – zrobili to, gdy tylko czuli się na tyle silni, by nie słuchać już zdania sojusznika.

Trójprzymierze przetrwało aż do przybycia Hiszpanów, z tą różnicą, że w II połowie XV wieku Aztekowie byli już na tyle silni, że przestali liczyć się także z Texcoco. Właściwie ten sojusz militarny przestał istnieć, gdyż Aztekowie stali się na tyle potężni, że już go nie potrzebowali. Oficjalnie utrzymali go, w rzeczywistości Texcoco i Tlacopan nie miały nic do powiedzenia, i nie chciały sprzeciwiać się łamaniu zasad sojuszu przez Azteków w obawie o swe bezpieczeństwo.

Reformy Tlacaelela

Autorem sukcesu Azteków był między innymi Tlacaelel, dowódca wojsk azteckich. Po zwycięstwie w 1428 został on mianowany Cihuacoatlem. Cihuacoatl był to tytuł porównywany w Europie do wicekróla. W rzeczywistości w dosłownym tłumaczeniu ten męski przecież urząd to „kobieta-wąż”. Tlacaelel stał na czele wymiaru sprawiedliwości i skarbu państwa. Miał też szeroki wpływ na armię. Zasłynął jednak jako reformator społeczno-religijny społeczeństwa azteckiego. Stworzył mistyczną wizję Azteków jako narodu wybranego przez słońce. Był on inicjatorem spalenia lub skazania na zapomnienie wszystkich dotychczas napisanych lub zapamiętanych historii i stworzenie całej mitologii od podstaw. Przez to zyskał sobie sławę Omara zachodniej półkuli. Wszystko to miało służyć budowaniu zapału religijnego Azteków, którym przewidywał misję zdobycia panowania nad światem, wyznaczoną przez bogów.

Tlacaelela często określa się jako szarą eminencję państwa Azteków. Nigdy nie został tlatoanim, jednakże niektórzy uważają, że zdając sobie sprawę z tego, że tlatoani nie ma władzy absolutnej sam o nią nie zabiegał. Przypisuje mu się poglądy, jakoby w rzeczywistości to on sprawował władzę zamiast tlatoani. Okres jego wpływów to lata od 1428 aż do śmierci, którą datuje się na rok 1480 lub 1497.

Z żelazną konsekwencją palił również wszystkie księgi ludów podbitych i zastępował je wizją rzeczywistości lansowaną przez Azteków. Podbitym pozwalano na zachowanie tradycyjnego panteonu lokalnych bogów, jednak za najwyższych musieli być uznani Huitzilopochtli i jego matka Coatlicue, bogini ziemi. Możliwe, że w ten sposób doszło do utraty wielu cennych informacji na temat ludów starszych niż Aztekowie oraz samych Azteków.

Tlacaelel stał się także autorem pomysłu wojen kwietnych, które były ściśle związane z religijnością ludów Mezoameryki. Polegały one na umówionych bitwach między miastami Doliny Meksyku w celu zdobycia jeńców, przeznaczanych potem na kamień ofiarny. Wojny kwietne są oryginalnym pomysłem w skali całego świata. Zwycięzca owej wojny nie miał prawa do żadnych roszczeń terytorialnych lub trybutarnych, a żołnierze unikać musieli zabijania, gdyż chodziło o zdobycie żywego jeńca.

Tlacaelel nigdy sam nie został wybrany tlatoanim, jednak w praktyce rządził tak polityką zagraniczną, jak i wewnętrzną państwa aż do swej śmierci między 1475 a 1480 rokiem. W tym czasie kolejni tlatoani prowadzili dalsze podboje państw Doliny Meksyku. Dzięki składom żywności założonym przez Tlacaelela, Aztekom udało się uniknąć głodu, jaki dotknął sąsiadów w wyniku powodzi w 1449 oraz mrozów i suszy w 1450 i 1451.

Dalszy rozwój

Położenie państwa azteckiego

Po zwycięstwie nad Azcapotzalco trwały dalsze walki o panowanie nad Kotliną Meksykańską. Itzcoatl skierował ekspansję na południe, próbując opanować bogate tereny rolnicze. Po jego śmierci władzę objął Motecuhzoma Ilhuicamina (Motecuhzoma I, Montezuma I), syn Huitzilihuitla oraz córki władcy Cuauhnahuac. Ten energiczny władca w ciągu 28 lat panowania (1440-1468) rozszerzał władzę imperium oraz konsolidował je wewnętrznie. Przede wszystkim, po wielu latach walk, zdobył miasto Chalco. Później zaś, wraz z władcą Texcoco, Netzahualcoyotlem, wyruszyli na podbój ludów znad Zatoki Meksykańskiej[8].

Kolejny władca – Axayacatl (1468-1481) najpierw rozprawił się ze spiskiem wewnętrznym w bratnim Tlatelolco. Po śmierci jego władcy władzę objął zarządca z Tenochtitlánu. Następnie skierował ekspansję poza Kotlinę Meksykańską, na państwo Tarasków na obszarze dzisiejszego stanu Michoacán. Armia Trójprzymierza licząca 24 000 żołnierzy, poniosła dotkliwą klęskę w starciu z dwukrotnie liczniejszym przeciwnikiem. Większość wojowników zginęła, a sam Axayacatl odniósł ciężkie rany[9].

Brat Axayacatla, Tizoc (1481-1486) był nieudolnym władcą. Państwem wstrząsały bunty. Został prawdopodobnie otruty[10].

Kolejny brat, Ahuitzotl (1486-1502) w szybkim tempie przywrócił karność armii, poskromił bunty, po czym zdobył nowe ziemie na północnym zachodzie. Kolejna ekspedycja wyruszyła nad Zatokę Meksykańską, aby przywrócić władzę nad prowincjami, które przestały płacić trybut. Pojmani w tych wojnach jeńcy zostali straceni w czasie uroczystości ponownego poświęcenia Wielkiej Piramidy w Tenochtitlánie. Kolejną wyprawę poprowadził na tereny dzisiejszego stanu Guerrero, później zaś na Przesmyk Tehuantepec. Wyprawą do Xoconochco (Soconusco) nad Oceanem Spokojnym poprowadził syn Axayacatla, Motecuhzoma Xoconochco (Motecuhzoma II, Montezuma II), późniejszy władca[11].

Zwycięskie wojny doprowadziły do tego, że w końcu XV wieku większa część państw od północnego Meksyku aż po dzisiejszą Gwatemalę płaciła Trójprzymierzu (Tenochtitlán, Texcoco i Tlacopan) trybut w tej czy innej formie. W przeciwieństwie jednak do państw europejskich, państwo azteckie nigdy nie było scentralizowane. Z całego „Imperium” spływały do stolicy dary i trybuty, jednak na podbitych terytoriach władzę sprawowała nadal administracja lokalna.

W 1502 na tron wstąpił Montezuma II, dziewiąty tlatoani Azteków. Próbował on przeprowadzić swoistą reformę intelektualną w mieście i zmienić nieco oficjalną ideologię państwową Azteków. Sprowadzał do stolicy urzędników, artystów i poetów z innych podbitych rejonów, a także złagodził politykę wobec podbitej ludności. Za jego panowania w Tenochtitlán, tuż obok wielkiej świątyni Huitzilopochtli z czasów Tlacaelela, postawiono wielką świątynię Coateocalli poświęconą wszystkim bogom.

Upadek

Kodeks Tepetlaoztoc ukazujący hiszpański system encomendero

W latach 1519–1524 Hernán Cortés z oddziałem 500 żołnierzy podbił i opanował terytorium państwa Azteków. Swój sukces zawdzięczał głównie specyfice imperium azteckiego, gdzie w ramach imperium istniały miasta-państwa, które miały pewne synonimy niepodległości (władza) i płaciły coroczny trybut władcom Trójprzymierza, oraz zbiegowi okoliczności związanemu z wierzeniami Azteków. Przybycie Corteza zbiegło się z czasem oznaczonym na powrót bóstwa azteckiego Quetzalcoatla i za nie początkowo Cortez był brany. Fakt, iż Hiszpanie dysponowali końmi, które były wcześniej Aztekom nieznane, nie miał aż takiego znaczenia, jak się do niedawna sądziło. Hiszpanom pomogły podbite przez Azteków ludy, które bardziej nienawidziły Azteków niż obcych przybyszów. Posiłki indiańskie liczyły kilka tysięcy wojowników.

Ostatnim tlatoani był heroiczny obrońca Tenochtitlán Cuauhtemoc, który został zamordowany przez Hiszpanów w lutym 1525 w kraju Majów-Chontal zwanym Acalan (lub Hueymollan w języku nahuatl).

W roku 1545 i 1576 wybuchły dwie epidemie (nah. cocoliztli) duru rzekomego, które doprowadziły do śmierci 80% Azteków[12].

W czasie najazdu konkwistadorów Aztecy stali na bardzo wysokim poziomie rozwoju, jak na kulturę będącą na poziomie epoki kamienia. Metali (złota, miedzi, brązu) używali tylko do produkcji ozdób, a nie narzędzi. Ich największe miasto osiągało do 300 tysięcy mieszkańców[13].

Czasy obecne

W wyniku konkwisty z wielkiego imperium Azteków pozostały jedynie ruiny, lecz nadal w Meksyku żyją potomkowie Azteków i innych ludów, posługujący się językiem nahuatl.

Kultura

Materialna

Kuchnia

Kuchnia aztecka była typowa dla Ameryki Prekolumbijskiej. Głównym pokarmem była więc kukurydza (zwana zbożem Indian). Przyrządzano ją na wiele sposobów – między innymi rozcierano na kamieniu i pieczono okrągłe placki – rodzaj indiańskiego chleba. Placki kukurydziane były między innymi częścią zaopatrzenia armii azteckiej, gdy wyruszała ona na kampanię. Placki te często jedzono z położonymi na nich warzywami, lub też z warzywami zapieczonymi wewnątrz. Nie znano natomiast ziemniaków (które w owym czasie znane były tylko na obszarze Ameryki Południowej, między innymi przez Inków). Nie znano także zbóż, które stanowiły podstawę wyżywienia Europy, ani ryżu, będącego głównym pożywieniem wielu Azjatów.

Aztekowie chętnie jadali i uprawiali różnorakie warzywa, z których ceniono między innymi dynię, kabaczki (roślina podobna do dyni w smaku i wyglądzie) oraz fasolę, główne źródło białka[14]. Rośliną, która przyszła do Europy właśnie od Azteków jest pomidor, zwany przez nich xitomatl. Po raz pierwszy Europejczycy jedli pomidory właśnie w Meksyku w 1519 podczas ekspedycji Corteza. Sami Aztekowie znali uprawę pomidorów dzięki kontaktom z południem, gdyż samo warzywo ma pochodzenie andyjskie. Pomidor był u Azteków obok papryki chili głównym składnikiem rodzaju meksykańskiego pikantnego gulaszu.

Jeśli chodzi o mięso, Aztekowie jedli go mało i było ono domeną bogatszych warstw. Nie znano świni, ani krowy, jedzono więc głównie drób. Przeważnie był to indyk, którego hodowla była dość popularna i którego być może łączono z kultem bóstwa Tezcatlipoki. Także indyk znany jest Europejczykom dzięki Ameryce Prekolumbijskiej. Dodatkowo Aztekowie hodowali dla mięsa małe, niemal bezwłose psy. Czasem urozmaicano tę dietę upolowaną zwierzyną – np. dzikim ptactwem.

Za przysmak aztecki uważano węża. W Meksyku występuje wiele gatunków, Aztekowie nauczyli się je przyrządzać na rozmaite sposoby. Znana jest historia gdzie Aztekowie zesłani na wyspę pełną węży zamiast zginąć od ich jadu zaczęli się nimi żywić.

Warstwy niższe często jadały także wszelkie produkty jeziora Texcoco, nad którym mieszkała większość populacji azteckiej. Jezioro zaopatrywało w ryby, oraz skorupiaki. Częstym pożywieniem były ślimaki lub raki.

Znano także czekoladę, której nazwa pochodzi zresztą z języka nahuatl. Czekoladę kojarzono z boginią płodności Xochiquetzal i była ona spożywana tylko przez warstwy bogatsze, przeważnie na koniec posiłku.

Warto zwrócić uwagę, że była to kuchnia pikantna ostra, co zawdzięczała dużej ilości przypraw. Typowym daniem azteckim jest tortilla, dziś znana na całym świecie, często serwowana jako fast food – od niedawna popularna także w Polsce. Jest to placek z mąki kukurydzianej, z zawiniętymi wewnątrz warzywami. Dziś w Meksyku robi się go także z mąki pszennej, jednak Amerindowie (ludy Ameryki przed przybyciem Kolumba) nie znały pszenicy. Kuchnia aztecka miała ogromny wpływ na dzisiejszą kuchnię meksykańską stanowiącą syntezę hiszpańskiej i różnorakich indiańskich sztuk kulinarnych.

Używki u Azteków

Aztekowie znali alkohol, przyrządzali rodzaj wina z kaktusa (opuncja, agawa), zwany octli. Było to wino białe, o smaku orzeźwiającym. Produkowano także alkohol miodowy. Jego produkcją zajmowały się kobiety, które brały miód do ust i następnie wypluwały go do specjalnych naczyń. Pod wpływem kontaktu miodu z bakteriami następowała jego fermentacja. Mimo to surowy obyczaj aztecki zabraniał spożywania alkoholu pod rygorem śmierci. Prawo azteckie zabraniało spożywania alkoholu niezależnie od rangi, czy warstwy społecznej. Zakaz ten obowiązywał także władców i ród królewski. Prawo to zostało uchwalone być może pod wpływem legendy indiańskiej, która opowiadała o tym, że pradawna stolica Tolteków – Tollan upadła z powodu alkoholizmu jej mieszkańców, którzy pogrążeni w pijaństwie nie chcieli pracować ani służyć w armii. Istniały jednakże nieliczne wyjątki od tej zasady.

Możliwość spożycia alkoholu przedstawiała się więc następująco: Do trzydziestego roku życia nie wolno było upić się ani razu. Wykroczenie przeciw temu prawu groziło śmiercią (Aztekowie nie znali kary więzienia). Bardzo rzadko zamiast śmierci karę zamieniano na silne wychłostanie co było wobec możliwości kary śmierci wręcz łaską. Okolicznością łagodzącą mógł być młody wiek. W przypadku recydywy stosowano już tylko karę śmierci.

Po trzydziestym roku życia azteckie prawo dopuszczało picie alkoholu w ilości dwóch niewielkich naczyń, czyli w ilości nie powodującej nadużycia. Dopuszczano też już upicie się, ale tylko raz i tylko w sytuacji wesela bliskiego członka rodziny.

Po 60. roku życia prawo pozwalało na korzystanie z alkoholu już w dowolnej ilości bez żadnych ograniczeń. Aczkolwiek i z tej swobody nie korzystano zbyt często, gdyż z powodu tak surowego prawa alkohol niemalże wyszedł spoza mentalności azteckiej.

Dodatkowo alkoholem pojono w dużych ilościach skazańców oraz kapłanów (ze względu na ich wymagające funkcje – kapłani bowiem zajmowali się rytuałem składania ofiar z ludzi). Istniało osobne bóstwo patronujące alkoholowi. Nie da się go jednak porównać do rzymskiego Bachusa czy greckiego Dionizosa, który w radosnym pochodzie sławił kulturę wina. Ich aztecki odpowiednik był formą demona, bezwzględnie ścigającego nadużywających oraz spragnionego ich krwi. Na jego atak były narażone osoby, które piły zbyt dużo lub zbyt często.

Na koniec posiłku częstym zabiegiem u wyższych warstw było palenie fajki (tytoń, aromaty, zioła).

Duchowa

Strój

Na obszarach górzystych typowym strojem kobiecym była koszula oraz okręcona wokół ciała spódnica. Mężczyźni nosili zazwyczaj przepaskę biodrową i płaszcz przewiązany na ramieniu oraz sandały. Na najcieplejszych nizinach kobiety często chodziły do połowy nago, nosząc tylko spódnice. Jakość surowca (włókno kaktusa dla klas niższych, bawełna dla wyższych) oraz wzory odzieży zależały od majętności i społecznego statusu osoby, która nosiła dany strój.

Mieszkania

Budynki mieszkalne były zwykle proste i funkcjonalne. Na obszarach górzystych większość domów budowano z cegły suszonej na słońcu a dachy pokrywano płaskimi lub spadzistymi liśćmi. Na nizinach wznoszono ściany z plecionki oblepionej gliną, domostwa kryto strzechą. Układ wewnętrzny tworzyły: izba główna, spiżarnia i miejsce do pracy. Siedziby władców i znaczniejszych możnych wznoszono według indywidualnego planu. Były to konstrukcje wielopokojowe, zbudowane z cegły suszonej na słońcu, pokrytej tynkiem.

Zobacz też

Przypisy

  1. Olko 2010 ↓, s. 103 i nast..
  2. a b c Olko 2010 ↓, s. 98.
  3. Olko 2010 ↓, s. 18.
  4. Olko 2010 ↓, s. 104-105.
  5. Olko 2010 ↓, s. 106-107.
  6. Olko 2010 ↓, s. 108.
  7. Olko 2010 ↓, s. 109.
  8. Olko 2010 ↓, s. 112-113.
  9. Olko 2010 ↓, s. 112-114-115.
  10. Olko 2010 ↓, s. 115.
  11. Olko 2010 ↓, s. 115-116.
  12. Joanna Grabowska. Co zabijało Azteków podczas najtragiczniejszej z plag w dziejach?. „Gazeta Wyborcza”. 43 (8955), s. 19, 2017-02-21. Adam Michnik (red. nacz.). Warszawa: Agora SA. ISSN 0860-908X. [dostęp 2018-07-09]. 
  13. R. Faron-Bartels: Ludzie i bogowie Ameryki Środkowej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2009, ISBN 978-83-04-04932-1.
  14. Olko 2010 ↓, s. 377.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Tenochtitlan.jpg
Tenochtitlan and islands in the Texcoco Lake
Codex Magliabechiano (141 cropped).jpg
Aztec ritual human sacrifice portrayed in the page 141 (folio 70r) of the Codex Magliabechiano..
Kingsborough.jpg
Part of the Codex Kingsborough, an indigenous Mexican complaint against an abusive encomendero.
Sun stone detail.JPG
Autor: Rosemania, Licencja: CC BY 2.0
The Aztec "Calendar Stone". Museo Nacional de Antropología, Mexico City.
Xipe Totec mask Louvre MH 78-1-60.jpg
Pendant-mask associated to the rituals of the Aztec god Xipe Totec, Mexico Valley. Edytuj to w Danych Strukturalnych na Commons
Jaguar warrior.jpg
Aztec jaguar warrior, tlahuahuanque of the ritual sacrificial combat named sacrificio gladiatorio in spanish and tlahuahuanaliztli o tlauauaniliztli in nahuatl, as portrayed in the folio 30r of the Codex Magliabechiano.
Bowl MET 2004.11.jpeg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Aztec; Bowl; Ceramics-Containers
Basin of Mexico 1519 map-en.svg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 4.0
Map of the basin of Mexico circa 1519, at the arrival of the Spanish.