Bóg

William Blake - Bóg stwarzający świat, Muzeum Brytyjskie

tetragram JHWH nad obrazem Jezusa

Posąg z wyobrażeniami słowiańskich bogów – Światowid ze Zbrucza. Kopia obok Wawelu. Kraków

Kaligrafia słowa Allah

Zeus, posąg antyczny

Bóg lub bóstwo – istota nadprzyrodzona, której istnienie uznaje większość religii. Bóg jest przedmiotem zainteresowania teologii i filozofii, gdzie jest uważany za zagadnienie metafizyczno-egzystencjalne. Ze względu na duże zróżnicowanie rozumienia tego pojęcia, trudno jest o jego jednoznaczną definicję (co dodatkowo utrudniają założenia teologiczne związane z tym zagadnieniem, pochodzące z poszczególnych religii). Jako najbardziej różniące się od siebie, należy wyodrębnić definicje używane przez religie politeistyczne, henoteistyczne i monoteistyczne, deizm, panenteizm i panteizm^[1].

Najbardziej powszechnie pod pojęciem bóg rozumie się określenie istot będących przedmiotem kultu religijnego. Czasem bogami określa się tylko niektóre (najważniejsze) z tych istot, dla innych rezerwując inne określenia (np. półbóg, heros, demon, duch, święty, anioł). W niektórych religiach istotom nadprzyrodzonym przypisywane są cechy płci żeńskiej, istotę taką określa się słowem bogini.

Słowo bóg jest pisane małą literą i oznacza bogów, których może być wielu (synonimy: bóstwo, bożek, bożyszcze), natomiast w religiach monoteistycznych słowo to jest traktowane jako nazwa własna (imię) i jest pisane wielką literą^[2].

Etymologia

Słowo „bóg” jest związane z irańskim terminem baga i słowiańskim bog powiązanym z dobrem, bogactwem, jak i jego nadprzyrodzonym dawcą^[3]. Badania językoznawców stwierdziły istnienie w języku polskim szeregu zapożyczeń scytyjsko-irańskich z dziedziny terminologii wierzeń religijnych, jak właśnie słowo „bóg” – dawca bogactwa, szczęśliwego losu. Natomiast nazwa jednego z czołowych bóstw słowiańskich, Swaroga, wydaje się właśnie irańskim zapożyczeniem, swar bowiem w sanskrycie oznacza blask, niebo, światłość niebieską i słońce, choć trudno nie dostrzec w nazwie tego bóstwa rodzimego rdzenia war, oznaczającego gorąco, żar^[4].

Bóg w filozofii. Bóg w nauce

Arystoteles, badając świat przyrody, doszedł do wniosku, że musi istnieć pierwsza przyczyna (nieruchomy poruszyciel), która posiada cechy boskie: niezmienność, niezłożoność, niematerialność, duchowość, rozumność, celowość, jedyność, konieczność, doskonałość. W ten sposób doszedł do monoteizmu: skoro istnieje świat, to istnieje też bóg^[5]. Do zbliżonych wniosków doszedł też Platon. Z poznania świata wywiódł on pojęcie Demiurga, czyli rozumnego i dobrego stwórcy^[6]. Pomimo podobieństw, cechy bytu najwyższego Arystotelesa fundamentalnie odróżniają go od wizji występujących w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie^[7].

Nowożytna nauka przyjmuje odgórnie naturalizm metodologiczny, nie zajmując się istnieniem boga (nie potwierdzając go ani mu nie zaprzeczając)^[8].

Psychologia, religioznawstwo, antropologia poruszają temat kształtowania się obrazu Boga (bogów) w ujęciu psychologicznym, kulturowym, historycznym. Carl Gustav Jung wprowadza pojęcie jaźni – archetypu całości, jedności psychicznej, nazywając go obrazem Boga^[9], natomiast w archetypowym obrazie ojca widział obok siebie pozytywne i negatywne elementy. Do istotnych cech archetypu ojca zaliczał wielorakie aktywności i agresje, natrętność, dobitność, destruktywność, niszczenie i pasjonującą owocność, przekonywalność i skuteczność^[10]. Bóg według Zygmunta Freuda jest: wywyższonym ojcem^[11] (exalted father), przemienieniem ojca (transfiguration of father), podobizną/postacią ojca (likeness of father), sublimacją ojca (sublimation of father), surogatem (obiektem zastępczym) ojca (surrogate of father), substytutem ojca (substitute of father), kopią/imitacją ojca (copy of father)^[12][13]. Religioznawcy i antropolodzy podnoszą kwestię obrazu Boga (bogów) jako personifikacji sił natury lub nadprzyrodzonych (np. James George Frazer^[14] oraz Gerardus van der Leeuw^[15]).

Ateizm i agnostycyzm

Istnieniu boga zaprzecza ateizm^[16]. Poglądy agnostyczne głoszą niemożliwość dowiedzenia się, czy bóstwa istnieją, czy też nie^[17].

Zobacz też

• absolut
• apeiron (filozofia)
• Bogini Matka
• Bóg luk
• Bóg Ojciec
• dowodzenie istnienia Boga
• kompleks Boga
• niezmienność Boga
• półbóg
• O naturze bogów
• teodycea

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Dyskusja między Bertrandem Russellem i jezuitą Frederickiem Coplestonem: Istnienie boga
• Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-01-29]:
  • WilliamW. Wainwright WilliamW., Concepts of God, 19 grudnia 2012 .
  • MatthewM. Davidson MatthewM., God and Other Necessary Beings, 28 grudnia 2013 .
  • DanielD. Howard-Snyder DanielD., AdamA. Green AdamA., Hiddenness of God, 23 kwietnia 2016 .
• BrianB. Morley BrianB., Western Concepts of God, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).