Bóg

tetragram JHWH nad obrazem Jezusa
Posąg z wyobrażeniami słowiańskich bogów – Światowid ze Zbrucza. Kopia obok Wawelu. Kraków
Kaligrafia słowa Allah

Bóg lub bóstwo – istota nadprzyrodzona, której istnienie uznaje większość religii. Bóg jest przedmiotem zainteresowania teologii i filozofii, gdzie jest uważany za zagadnienie metafizyczno-egzystencjalne. Ze względu na duże zróżnicowanie rozumienia tego pojęcia, trudno jest o jego jednoznaczną definicję (co dodatkowo utrudniają założenia teologiczne związane z tym zagadnieniem, pochodzące z poszczególnych religii). Jako najbardziej różniące się od siebie, należy wyodrębnić definicje używane przez religie politeistyczne, henoteistyczne i monoteistyczne, deizm, panenteizm i panteizm[1].

Najbardziej powszechnie pod pojęciem bóg rozumie się określenie istot będących przedmiotem kultu religijnego. Czasem bogami określa się tylko niektóre (najważniejsze) z tych istot, dla innych rezerwując inne określenia (np. półbóg, heros, demon, duch, święty, anioł). W niektórych religiach istotom nadprzyrodzonym przypisywane są cechy płci żeńskiej, istotę taką określa się słowem bogini.

Słowo bóg jest pisane małą literą i oznacza bogów, których może być wielu (synonimy: bóstwo, bożek, bożyszcze), natomiast w religiach monoteistycznych słowo to jest traktowane jako nazwa własna (imię) i jest pisane wielką literą[2].

Etymologia

Słowo „bóg” jest związane z irańskim terminem baga i słowiańskim bog powiązanym z dobrem, bogactwem, jak i jego nadprzyrodzonym dawcą[3]. Badania językoznawców stwierdziły istnienie w języku polskim szeregu zapożyczeń scytyjsko-irańskich z dziedziny terminologii wierzeń religijnych, jak właśnie słowo „bóg” – dawca bogactwa, szczęśliwego losu. Natomiast nazwa jednego z czołowych bóstw słowiańskich, Swaroga, wydaje się właśnie irańskim zapożyczeniem, swar bowiem w sanskrycie oznacza blask, niebo, światłość niebieską i słońce, choć trudno nie dostrzec w nazwie tego bóstwa rodzimego rdzenia war, oznaczającego gorąco, żar[4].

Bóg w filozofii. Bóg w nauce

Arystoteles, badając świat przyrody, doszedł do wniosku, że musi istnieć pierwsza przyczyna (nieruchomy poruszyciel), która posiada cechy boskie: niezmienność, niezłożoność, niematerialność, duchowość, rozumność, celowość, jedyność, konieczność, doskonałość. W ten sposób doszedł do monoteizmu: skoro istnieje świat, to istnieje też bóg[5]. Do zbliżonych wniosków doszedł też Platon. Z poznania świata wywiódł on pojęcie Demiurga, czyli rozumnego i dobrego stwórcy[6]. Pomimo podobieństw, cechy bytu najwyższego Arystotelesa fundamentalnie odróżniają go od wizji występujących w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie[7].

Nowożytna nauka przyjmuje odgórnie naturalizm metodologiczny, nie zajmując się istnieniem boga (nie potwierdzając go ani mu nie zaprzeczając)[8].

Psychologia, religioznawstwo, antropologia poruszają temat kształtowania się obrazu Boga (bogów) w ujęciu psychologicznym, kulturowym, historycznym. Carl Gustav Jung wprowadza pojęcie jaźniarchetypu całości, jedności psychicznej, nazywając go obrazem Boga[9], natomiast w archetypowym obrazie ojca widział obok siebie pozytywne i negatywne elementy. Do istotnych cech archetypu ojca zaliczał wielorakie aktywności i agresje, natrętność, dobitność, destruktywność, niszczenie i pasjonującą owocność, przekonywalność i skuteczność[10]. Bóg według Zygmunta Freuda jest: wywyższonym ojcem[11] (exalted father), przemienieniem ojca (transfiguration of father), podobizną/postacią ojca (likeness of father), sublimacją ojca (sublimation of father), surogatem (obiektem zastępczym) ojca (surrogate of father), substytutem ojca (substitute of father), kopią/imitacją ojca (copy of father)[12][13]. Religioznawcy i antropolodzy podnoszą kwestię obrazu Boga (bogów) jako personifikacji sił natury lub nadprzyrodzonych (np. James George Frazer[14] oraz Gerardus van der Leeuw[15]).

Ateizm i agnostycyzm

Istnieniu boga zaprzecza ateizm[16]. Poglądy agnostyczne głoszą niemożliwość dowiedzenia się, czy bóstwa istnieją, czy też nie[17].

Zobacz też

Przypisy

  1. Bóg, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2012-07-25].
  2. Mały słownik języka polskiego, red. S. Skorupka, H. Auderska, Z. Łempicka, Warszawa 1969, s. 55.
  3. Ludy słowiańskie w starożytności. W: Aleksander Gieysztor: Mitologa Słowian. Warszawa: WAiF, 1982, s. 35. ISBN 83-221-0152-X.
  4. Zarys dziejów religii, Józef Keller (red.), Józef Bielawski, Warszawa: Iskry, 1986, s. 449, ISBN 83-207-0849-4, OCLC 830217472.
  5. W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. I, Warszawa 1968, s. 122-124.
  6. Ibidem, s. 100-102.
  7. John E. Hare: God and Morality: A Philosophical History. 2006, s. 15-16. ISBN 1-4051-9598-3. Cytat: „I do not want to deny that there is a huge difference between Aristotle's views and the views of God in Judaism, Christianity, and Islam (which also differ on this within and between themselves in various ways)”.
  8. Łukasz Kwiatek: Bóg luk – Bóg Dawkinsa i Hawkinga. granicenauki.pl, 2013-02-25. [dostęp 2014-04-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-04)].
  9. Zenon Waldemar Dudek: Karol Gustaw Jung - myśliciel przełomu. Psychologia.net.pl - portal psychologiczny. [dostęp 2017-03-27].
  10. Carl Gustav Jung: Die Bedeutung des Vaters für das Schicksal des Einzelnen. s. 728n, seria: Ges. Werke. Band IV. (niem.).
  11. Zygmunt Freud: Totem i tabu. Kilka zgodności w życiu psychicznym dzikich i neurotyków. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1998, s. 365, seria: Pisma Społeczne. ISBN 83-86989-31-9.
  12. Michał Tracz: Kształtowanie się obrazu Boga w teoriach psychologicznych. Psychologia.net.pl, 2012-04-26. [dostęp 2019-08-20].
  13. Ana-Maria Rizzuto: The Birth of the Living God. A psychoanalytic study. Chicago: University of Chicago Press, 1979, s. 31. ISBN 978-0-226-72100-2.
  14. The Golden Bough: a Study in Magic and Religion, Macmillan Co., London 1890
  15. Phänomenologie der Religion, J.C.B. Mohr, Tübingen 1933; pol. Fenomenologia religii, Książka i Wiedza, Warszawa 1978
  16. Hasło:Ateizm. [w:] Słownik Języka Polskiego PWN [on-line]. sjp.pwn.pl. [dostęp 2012-07-25].
  17. Agnostycyzm. W: Jan Hartman: Słownik filozofii. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2004, s. 12.Sprawdź autora:1.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Redirect arrow without text.svg
Redirect arrow, to be used in redirected articles in Wikipedias written from left to right. Without text.
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Jhwh munkaljungby.jpg
Altarkrön med Guds namn på hebreiska i Munka-Ljungby kyrka
Allah-green.svg
Calligraphic name of Allah in Arabic, copied from Public Domain artwork
Altes Museum - Antikensammlung 058.JPG
Autor: Marcus Cyron, Licencja: CC-BY-SA-3.0
زئوس و عقابش. مجموعهٔ عتیق در برلین
Kraków - Światowid ze Zbrucza 01.JPG
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kopia idola Światowida ze Zbrucza pod wzgórzem wawelskim (skrzyżowanie ulic: Grodzkiej, św. Idziego i Bernardyńskiej) w Krakowie.
Europe a Prophecy, copy D, object 1 (Bentley 1, Erdman i, Keynes i) British Museum.jpg
Europe a Prophecy
(Copy D, Object 1; Bentley 1, Erdman I, Keynes I; Europe a Prophecy &mdash)