Bóle menstruacyjne

Bóle menstruacyjne, zwane również miesiączkowymi, algomenorrhoea, dysmenorrhoea – dolegliwości bólowe odczuwane przez kobiety w trakcie lub tuż przed menstruacją, a związane z ruchami mięśniówki macicy, usiłującej wydalić złuszczający się nabłonek po tym, jak nie doszło do zapłodnienia i zagnieżdżenia się jaja płodowego. Bóle menstruacyjne są głównym symptomem zespołu bolesnego miesiączkowania (ZMB) – jednej z najczęstszych dolegliwości kobiet w wieku rozrodczym. Ból menstruacyjny jest zjawiskiem bardzo powszechnym, dotykającym około 75% młodych kobiet i 25-50% dorosłych kobiet. Należy go różnicować zjawiskiem wtórnym wobec choroby organicznej, takiej jak endometrioza lub zakażenie.

Klasyfikacja

Ruchy mięśniówki macicy są zazwyczaj wyczuwalne i powodują niewielką bolesność, lecz u kilku do kilkunastu procent kobiet, które mają nadprodukcję prostaglandyn – hormonów powodujących, że skurcze te są wyjątkowo silne i bolesne. Są to tzw. pierwotne bóle menstruacyjne. Nie towarzyszą im żadne inne uchwytne w badaniu klinicznym zmiany w obrębie miednicy mniejszej. U części kobiet, które mają niski próg pobudzenia bólowego, mogą przybierać formę bólów uniemożliwiających normalne funkcjonowanie. Wówczas są one uznawane za chorobę i podlegają leczeniu.

Innym rodzajem okołomiesiączkowych dolegliwości bólowych są wtórne bóle menstruacyjne – występujące rzadziej i z reguły w wyniku zmian nabytych. Chorobami leżącymi u ich podłoża mogą być: zapalenie miednicy mniejszej, mięśniak macicy, polip endometrialny, stenoza szyjki macicy oraz wrodzone i nabyte nieprawidłowości anatomiczne lub czynnościowe narządu rodnego. Terapia takich dolegliwości musi wiązać się z leczeniem dolegliwości leżącej u źródła bólu miesiączkowego typu wtórnego.

Pierwotny bóle menstruacyjne występuje przeważnie u młodych kobiet mających regularne cykle owulacyjne. Dolegliwości mogą wystąpić już przy menarche, ale najczęściej pojawiają się 1-2 lata później. Jeśli zespół objawów pojawi się jeszcze później, to należy podejrzewać bóle menstruacyjne o charakterze wtórnym. Najwięcej kobiet cierpi na to schorzenie między 20. a 25. rokiem życia i wtedy też ma ono najcięższy przebieg.

Dziewczynki karmione w niemowlęctwie mlekiem sojowym (zawierającym genisteinę) częściej mają bolesne miesiączki jako młode dorosłe^[1].

Etiologia

Etiopatogeneza pierwotnych bólów menstruacyjnych nie jest dokładnie znana, jednak na podstawie dotychczasowych badań można przyjąć, że nadmierna, patologiczna czynność skurczowa macicy jest jednym z najistotniejszych czynników etiologicznych w pierwotnych bólach menstruacyjnych. Podczas menstruacji organizm kobiety produkuje bowiem prostaglandyny – hormony działające miejscowo, syntetyzowane m.in. w endometrium, ale również w ścianie naczyń i myometrium, będące metabolitami przemiany kwasu arachidonowego. Nie są one magazynowane w tkankach, a ich synteza ma miejsce bezpośrednio przed uwolnieniem. Prostaglandyny pobudzają macicę do większej aktywności skurczowej, a w konsekwencji wywołują silniejsze doznania bólowe. Rola prostaglandyn we wtórnym zespole bolesnego miesiączkowania jest mniej udokumentowana, jednak w niektórych przypadkach wykazano podwyższone stężenia prostaglandyn we krwi miesiączkowej, endometrium i surowicy krwi żylnej. Dotyczy to zwłaszcza przypadków, gdy czynnikami wywołującymi wtórne bóle miesiączkowe są: endometrioza, włókniakomięśniaki, rak endometrium oraz stosowanie antykoncepcyjnych wkładek domacicznych.

Zgodnie z wynikami badań Dawooda podwyższone napięcie podstawowe mięśni macicy powyżej 10 mm Hg, podwyższenie amplitudy skurczów powyżej 120 mm Hg oraz wzrost częstości skurczów mogą objawiać się bolesnością w podbrzuszu^[2]. Z kolei według Moira wystąpienie bólu menstruacyjnych o charakterze pierwotnym może wiązać się ze zmniejszonym przepływem krwi przez macicę^[3]. Hiperaktywność skurczowa macicy podczas menstruacji skutkuje bowiem wzmożonym uciskiem naczyń macicznych, a w końcu niedokrwieniem narządu i bólem.

Objawy

Głównym objawem bólu menstruacyjnego są bolesne skurcze mięśni zlokalizowane w dolnej części brzucha, często promieniujące do krzyża lub dolnej części kręgosłupa. Zwykle bóle pojawia się w momencie rozpoczęcia krwawienia, choć niektóre kobiety odczuwają je parę dni przed początkiem menstruacji. Ból trwa zwykle przez 12−24 godziny, choć w cięższych przypadkach może ustąpić dopiero po kilku dniach. Obfite krwawienie może potęgować doznania bólowe. Bóle miesiączkowe przybierają czasem postać gwałtowną i napadową, w innych przypadkach mają charakter tępy, ale stały. Obserwuje się również zmianę natężenia i charakteru bólu w poszczególnych cyklach miesiączkowych. Bólowi podbrzusza może także towarzyszyć kilka innych sprzężonych z nim objawów ze strony układu pokarmowego, sercowo-naczyniowego i neurowegetatywnego, takich jak:

• bóle kolkowe;
• ból głowy;
• nudności;
• wymioty;
• zmęczenie;
• ogólne rozbicie;
• zawroty głowy;
• biegunka;
• przemijający ból kurczowy
• labilność nastroju.

Niekiedy bolesne miesiączkowanie poprzedza zespół napięcia przedmiesiączkowego charakteryzujący się obrzękiem, stwardnieniem i bólami piersi, depresją lub wzmożoną pobudliwością. Objawy bolesnych miesiączek zwykle łagodnieją wraz z wiekiem. Wiele kobiet zauważa także poprawę po urodzeniu dziecka.

Leczenie

Korzystny efekt terapeutyczny w leczeniu bólów menstruacyjnych przynoszą podawane doustnie inhibitory syntezy prostaglandyn – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak deksketoprofen, ibuprofen czy nimesulid. Ich rola polega na hamowaniu syntezy prostaglandyn w mięśniach miednicy, co przekłada się na złagodzenie bólu. W licznych badaniach klinicznych po terapii tymi lekami uzyskiwano obniżenie napięcia podstawowego, częstotliwości i amplitudy skurczów macicy oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych w zespole bolesnego miesiączkowania o charakterze pierwotnym^[4]. Substancje te wywoływały również spadek stężenia metabolitu PGF 2α w surowicy krwi – najsilniejszego stymulatora czynności skurczowej macicy kobiety nieciężarnej. Podstawowymi przeciwwskazaniami do terapii z zastosowaniem NLPZ są astma, problemy żołądkowe oraz z nerkami i wątrobą, a także okres ciąży i laktacji. W praktyce leczenia bólów menstruacyjnych obecne jest także podawanie doustnej antykoncepcji hormonalnej. Przy ZBM nie poleca się stosowania aspiryny, której działanie może wzmóc obfitość krwawienia.

Obok leczenia farmakologicznego złagodzenie objawów bólowych podczas menstruacji przynoszą:

• ciepłe okłady na podbrzusze;
• ciepłe kąpiele;
• unikanie stresu fizycznego i psychicznego;
• ziołowe leki uspokajające (np. napary z rumianku lub liści malin)
• masaż i techniki relaksacyjne;
• łagodna aktywność fizyczna;
• odpowiednia dieta (unikanie soli i ostrych przypraw, sięganie po produkty bogate w magnez i wapń).

Zobacz też

• cykl miesiączkowy
• zespół napięcia przedmiesiączkowego

Przypisy

Bibliografia

• G. Grandi, S. Ferrari, A. Xholli i wsp., Prevalence of menstrual pain in young women: what is dysmenorrhea?, „Journal od Pain Research” 2012, nr 5, s. 169-174.
• G. Mrugacz, C. Grygoruk, P. Sieczyński, M. Grusza, I. Bołkun, P. Pietrewicz, Etiopatogeneza zespołu bolesnego miesiączkowania. „Developmental Period Medicine” 2013, nr 1 (XVII) (dostępne także on-line) [dostęp 2014-02-13].
• J. Woroń, I. Filipczak-Bryniarska, K. Krzanowska, J. Wordliczek, Izomery – nowoczesne rozwiązania w farmakologii bólu. „Medical Tribune” 2012, nr 13 i 14.
• A.D.T. Govan, D. McKay Hart, Robin Callander, Ginekolgia ilustrowana, LibraMed, Gdańsk, 1995, ISBN 83-901361-0-4, str. 138