Bóle mięśniowo-szkieletowe

Mężczyzna odczuwający ból w odcinku szyjnym kręgosłupa

Bóle mięśniowo-szkieletowe – bóle mięśni, stawów i kości będące wynikiem zaburzeń mięśniowo-szkieletowych (ang. musculoskeletal disorders – MSD) obejmujących szeroki zakres problemów zdrowotnych. Głównie są to bóle pleców (odcinek lędźwiowy kręgosłupa), szyi (odcinek szyjny kręgosłupa), ramion oraz urazy i dolegliwości kończyn górnych i dolnych, powszechnie nazywane urazami wynikającymi z chronicznego przeciążenia organizmu. Choroby genetyczne związane z budową tkanki łącznej jak zespół Ehlersa-Danlosa mogą powodować bóle mięśniowo-stawowo-szkieletowe.

Klasyfikacja

Bóle mięśniowo-szkieletowe zależnie od ich lokalizacji dzielimy na uogólnione i miejscowe, według czasu trwania – na ostre i przewlekłe, a według przyczyny – na pierwotne i wtórne. Z klinicznego punktu widzenia istotne jest rozróżnienie schorzeń zapalnych i niezapalnych objawiających się bólem mięśniowo-szkieletowym. Pozwala to właściwie rozpoznać naturę podstawowego procesu patologicznego będącego przyczyną dolegliwości.

Wśród chorób zapalnych układu ruchu wyróżnia się schorzenia:

Schorzenia niazapalne głównie są pochodną:

Przyczyny

Dolegliwości mięśniowo-szkieletowe mogą być spowodowane oddziaływaniem różnych grup czynników występujących niezależnie od siebie lub łącznie:

  • fizycznych – głównie przeciążenie organizmu tak czasowe, jak i gabarytowe związane z wykonywaną pracą;
  • biomechanicznych – związane z postawą ciała, np. zmęczenie układu ruchu długotrwałym i powtarzalnym przybieraniem tej samej pozycji ciała;
  • organizacyjnych – nieadekwatny stosunek wysiłku do możliwości organizmu;
  • psychospołecznych – czynniki psychologiczne, stres;
  • osobniczych – choroby nie związane z przeciążeniem organizmu, np. nowotwory, postępujące zwyrodnienia.

Ból mięśniowo-szkieletowy może być wynikiem powtarzanych naciągnięć, przeciążeń i zaburzeń mięśniowo-szkieletowych związanych z pracą fizyczną, ale też pokłosiem zwichnięcia czy złamania lub pochodną chorób wrodzonych i zwyrodnień. Ból odczuwany w układzie ruchu może również pochodzić z obwodowego układu nerwowego, głównie z nerwów uciśniętych na ich przebiegu lub na poziomie kręgosłupa. Możliwe jest też pochodzenie naczyniowe bólu np. w przebiegu zrostowej miażdżycy tętnic i bólach z narządów wewnętrznych np. serca, dróg moczowych czy trzustki.

Schorzenia mięśniowo-szkieletowe związane z pracą obejmują upośledzenie czynności i zmiany budowy takich struktur anatomicznych, jak mięśnie, stawy, ścięgna, więzadła, nerwy, kości i miejscowy układ krążenia krwi, wywoływane lub nasilone przede wszystkim przez wykonywanie pracy oraz bezpośrednio przez oddziaływanie czynników otoczenia, w którym praca jest wykonywana[1].

Objawy

Bólowi mięśniowo-szkieletowemu przy schorzeniach zapalnych towarzyszą wszystkie lub niektóre z następujących objawów:

  • zapalnych (rumień, ocieplenie otaczających miejsce bólowe tkanek, obrzęk)
  • ogólnoustrojowych (przedłużająca się sztywność poranna, zmęczenie, gorączka, utrata masy ciała)
  • laboratoryjnych wykładników zapalenia (podwyższony wskaźnik opadania krwinek czerwonych (OB – Odczyn Biernackiego) lub podwyższone stężenie białka C-reaktywnego, trombocytoza, niedokrwistość spowodowana przewlekłą chorobą lub hipoalbuminemia).

Schorzenia niezapalne często charakteryzują się bólem bez obrzęku lub bez ocieplenia, brakiem objawów zapalenia i objawów ogólnoustrojowych, niewielkiego stopnia sztywnością poranną bądź jej brakiem.

Bóle mięśniowo-szkieletowe pojawiają się w różnych okolicznościach, przybierają różne formy i mają różne pochodzenie świadczące o różnych zespołach chorobowych:

  • bóle poranne połączone ze sztywnością w obrębie stawów nawet do kilku godzin po długotrwałym odpoczynku i zmniejszające się pod wpływem aktywności bądź zastosowaniu środków przeciwzapalnych mogą świadczyć o schorzeniu zapalnym typu RZS.
  • sztywność wywoływana przez krótkie okresy odpoczynku, występująca przejściowo, zazwyczaj krócej niż 60 min i nasilająca się pod wpływem aktywności zwykle jest związana ze schorzeniami niezapalnymi.
  • bóle poranne połączone z uczuciem sztywności, bezsennością i porannym zmęczeniem są typowe dla zespołu fibromialgii.
  • bóle przy ruchu po dłuższym spoczynku się towarzyszą zwyrodnieniom, głównie koksartrozie i gonartrozie.
  • bóle występujące po przyjęciu pozycji siedzącej lub stojącej mogą mieć swoje źródło w kompensacyjnych zmianach trzonów kręgowych.
  • bóle pojawiające się przy kaszlu, kichaniu, schylaniu się przy prostych kolanach lub siedzeniu bez oparcia bądź przy oparciu odchylonym, np. podczas jazdy samochodem są typowe dla dyskopatii lędźwiowej.
  • bóle zwykłe o charakterze parestezji, pojawiające się w rękach, głównie w czasie snu są najczęściej wynikiem ucisku na nerw pośrodkowy w kanale nadgarstka.
  • bóle pojawiające się wyłącznie lub prawie wyłącznie podczas ruchu zwykle o charakterze bólu przeszywającego, ostrego, chwilowo paraliżującego są typowe dla entezopatii.
  • bóle nocne mięśniowo-szkieletowe są charakterystyczne dla procesów nowotworowych oraz procesów zapalnych kręgosłupa, jak zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) czy zapalenie stawów krzyżowo-biodrowych.
  • bóle kolan przy schorzeniu ze schodów są zwykle sygnałem procesu zwyrodnieniowego, głównie konfliktu rzepkowo-udowego.

Diagnostyka

Dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego stanowią przyczynę ponad 315 milionów wizyt pacjentów w poradniach rocznie[2]. Wiele spośród stanów bólowych układu mięśniowo-szkieletowego to schorzenia samoograniczające się i wymagające niezbyt zaawansowanej oceny oraz terapii objawowej. U niektórych pacjentów objawy mięśniowo-szkieletowe mogą jednak zwiastować bardziej poważne stany chorobowe, wymagające dalszej oceny i dodatkowych badań laboratoryjnych w celu rozpoznania natury procesu patologicznego.

Wstępnym celem postępowania lekarza jest przeprowadzenie diagnostyki służącej rozpoznaniu przyczyny zmian i wdrożeniu właściwego leczenia przy jednoczesnym ograniczeniu nadmiernej liczby badań diagnostycznych. Do stanów nagłych – wymagających szybkiej diagnozy – należą:

  • septyczne zapalenie stawów;
  • ostre indukowane przez kryształy zapalenie stawów (np. dna moczanowa);
  • złamania.

Postawieniu właściwej diagnozy służy wywiad z pacjentem, badanie fizykalne oraz – gdy istnieją wskazania – badania laboratoryjne. Wiele schorzeń mięśniowo-szkieletowych początkowo przypomina inne choroby, stąd właściwe rozpoznanie wymaga czasu, w którym zmiany ulegną ewolucji do stanu, w którym będą łatwiejsze do zdefiniowania.

Leczenie

Dobór terapii bólu mięśniowo-szkieletowego jest zależny od zespołu chorobowego zdiagnozowanego jako przyczynę doznań bólowych. W stanach pourazowych (zwichnięcia, złamania) oraz przy schorzeniach układu ruchu takich jak choroba zwyrodnieniowa stawów czy kręgosłupa, reumatoidalne zapalenie stawów itp. pacjentom zalecana jest fizykoterapia w postaci:

  • elektroterapii – m.in.: prądy diadynamiczne, jonoforeza, Prądy Traberta i inne;
  • magnetoterapii – z wykorzystaniem pola magnetycznego małej częstotliwości;
  • krioterapii – terapia nośnikami zimna w celu odprowadzenia ciepła z organizmu;
  • sonoterapii – ultradźwięki do mikromasażu i rozgrzania miejsca będącego ośrodkiem bólu;
  • termoterapii – dostarczenie energii cieplnej do organizmu.

W leczeniu bólów mięśniowo-szkieletowych zastosowanie znajdują również odpowiednio dobrane ćwiczenia fizjoterapeutyczne (np. Metoda Kaltenborna-Evjentha, Metoda McKenziego, Metoda S-E-T).

W dolegliwościach bólowych układu kostnego, układu mięśniowego oraz stawów pacjenci mogą sięgnąć po środki farmakologiczne – paracetamol, tramadol czy substancje z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), jak ibuprofen, diklofenak, ketoprofen, metamizol bądź deksketoprofen). Najczęstsze przeciwwskazania do stosowania systemowych NLPZ to: nadwrażliwość na substancję czynną lub którąkolwiek substancję pomocniczą produktu leczniczego;

  • nie należy stosować leku u osób, u których podanie kwasu acetylosalicylowego lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych było przyczyną wystąpienia napadu astmy, skurczu oskrzeli, pokrzywki;
  • niespecyficzne zaburzenia krwiotworzenia lub zaburzenia krzepnięcia krwi;
  • czynne lub nawracające owrzodzenia/krwawienia z przewodu pokarmowego (dwa lub więcej oddzielne epizody potwierdzonego owrzodzenia lub krwawienia);
  • perforacja lub krwawienia z przewodu pokarmowego, związane z leczeniem NLPZ w wywiadzie;
  • czynne krwawienia z naczyń mózgowych;
  • ciężka niewydolności wątroby lub nerek;
  • ciężka niewydolność serca;
  • trzeci trymestr ciąży

Stosowanie u dzieci i młodzieży jest różne – należy stosować zgodnie z rejestracją.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ L. Solecki, Wstępna ocena dolegliwości bólowych ze strony układu mięśniowo-szkieletowego zgłaszanych przez rolników indywidualnych. Medycyna Pracy 2012, nr 63(3), s. 282.
  2. ↑ J. Cush, Peter E. Lipsky, Podejście do schorzeń układu stawowego i mięśniowo-szkieletowego, tłum. M. Dudzisz-Śledź, s. 277.

Bibliografia

  • M. J. Barbanoj Rodríguez, R. M. Antonijoan Arbós, S. Rico Amaro, Trometamol deksketoprofenu: dowody kliniczne potwierdzające znaczenie leku w terapii przeciwbólowej, przedruk z : Expert Rev. Neurotherapeutics 2008, nr 8(11), s. 1625–1640.
  • J. Cush, Peter E. Lipsky, Podejście do schorzeń układu stawowego i mięśniowo- szkieletowego, tłum. M. Dudzisz-Śledź, s. 277-279.
  • H. Kucia, A. Sękowska, M. Malec- Milewska, Farmakologiczna terapia bólu przewlekłego (część III). Niesteroidowe leki przeciwzapalne w terapii przezskórnej. Terapia 2013, nr 9, z. 2 (294).
  • L. Solecki, Wstępna ocena dolegliwości bólowych ze strony układu mięśniowo- szkieletowego zgłaszanych przez rolników indywidualnych. Medycyna Pracy 2012, nr 63(3), s. 281–293.
  • L. Szczepański, A. Pluta, Bóle kości, mięśni i stawów – problemy diagnostyczne i lecznicze. Przewodnik Lekarza 2002 nr 5(8), s. 84-92.
  • M. Wytrążek, J. Huber, A. Zagłoba- Kaszuba, A. Kulczyk, Neurofizjologiczne aspekty bólu mięśniowo-przywięziowego. Nowiny Lekarskie 2009, nr 78(2), s. 153-158.

Media użyte na tej stronie

Day 80 - A Pain in the Neck (2347498204).jpg
Autor: Simon James from Darlington, UK, Licencja: CC BY-SA 2.0

Quite literally..

Don't know what I did to it. Good job I've got a massage set up for tonight.