Bór na Czerwonem

Bór na Czerwonem

rezerwat torfowiskowy
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Położenie	Nowy Targ
Mezoregion	Kotlina Orawsko-Nowotarska
Data utworzenia	1925, 1956
Akt prawny	M.P. z 1956 r. nr 103, poz. 1194
Powierzchnia	114,66 ha
Powierzchnia otuliny	68,40 ha
Ochrona	czynna
Położenie na mapie Nowego Targu Bór na Czerwonem
Położenie na mapie Polski Bór na Czerwonem
Położenie na mapie województwa małopolskiego Bór na Czerwonem
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego Bór na Czerwonem
49°27′30″N 20°02′25″E/49,458333 20,040278

Rezerwat przyrody Bór na Czerwonem – torfowiskowy rezerwat przyrody w Nowym Targu, w powiecie nowotarskim, w województwie małopolskim^[1]. Zajmuje powierzchnię 114,66 ha^[1]. Wokół rezerwatu utworzono otulinę o powierzchni 68,40 ha^[1]. Obszar rezerwatu jest objęty ochroną czynną^[1].

Historia

Rezerwat „Bór na Czerwonem” jest jednym z najstarszych rezerwatów przyrody w Polsce. Został on ustanowiony decyzją Rady Miasta Nowego Targu 13 października 1925 r.^[2] Początkowo funkcjonował pod nazwą „Na Czerwonem” na niewielkiej powierzchni 5 ha (inne źródła podają powierzchnię 2 ha^[3]). O jego powołanie zabiegali m.in. botanik i pionier ochrony przyrody w Polsce Władysław Szafer oraz nowotarski biolog i lekarz Edward Lubicz-Niezabitowski. Formalna ochrona nie zapobiegła jednak niszczeniu terenu rezerwatu, m.in. przez wybieranie torfu. Kres temu położyło dopiero powołanie w 1938 r. miejskiego gajowego (służbowo podlegał on kierownictwu Pienińskiego Parku Narodowego), który sprawował nadzór nad rezerwatem^[2].

Po II wojnie światowej rezerwat został powołany ponownie Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 27 listopada 1956 roku (M.P. z 1956 r. nr 103, poz. 1194). Według aktu powołującego, rezerwat o powierzchni 49,7 ha utworzono w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych torfowiska wysokiego z dobrze zachowaną roślinnością charakterystyczną dla tego rodzaju torfowisk na Podhalu. Wówczas rezerwat otrzymał obowiązującą do dziś nazwę „Bór na Czerwonem”. W 2003 r. z inicjatywy Nadleśnictwa Nowy Targ^[2] powierzchnię rezerwatu powiększono o kolejne blisko 65 ha, do aktualnych 114,66 ha.

Geologia

Torfowisko „Na Czerwonem” jest jednym z wielu torfowisk wysokich Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Ustępujące lodowce pozostawiły na tych dość równych i płaskich terenach grube pokłady wodonośnych żwirów, które z czasem zostały przykryte warstwą glin, nieprzepuszczalnych dla wody. Na takich stanowiskach, odciętych praktycznie od wód gruntowych, zaczęły powstawać ok. 8 tys. lat temu torfowiska zwane wysokimi z racji tego, iż „rosną” one w górę i z czasem przybierają formę płaskich kopuł. Torfowiska takie, zasilane jedynie wodą opadową, bardzo ubogą w substancje pokarmowe, charakteryzują się niskim wskaźnikiem pH. Decyduje to o specyficznym składzie ich szaty roślinnej^[2].

Flora

Flora rezerwatu jest stosunkowo uboga. Stwierdzono tu występowanie 15 gatunków wątrobowców, 33 gatunki mchów oraz 65 gatunków roślin kwiatowych i paprotników^[3].

Znaczną część rezerwatu obejmują tereny odkryte, od torfowisk po podmokłe łąki, na których stwierdzono 5 zespołów bezleśnych, rozróżnianych z uwagi na siedlisko i charakterystyczny zestaw gatunkowy roślin. Rosną tu m.in. podbiałek alpejski, storczyk kukułka plamista, a w zagłębieniach ze stojącą wodą przygiełka biała. W rezerwacie występuje też 5 zespołów leśnych^[3]. Są to:

• Bór drzewokosy, występujący wyłącznie na kopule torfowiska. Warstwę drzewiastą tworzy sosna drzewokosa, której towarzyszą nieliczne osobniki kosodrzewiny i sosny zwyczajnej. W runie występują gatunki charakterystyczne dla mszarów wysokotorfowiskowych, odpowiedzialne za powstawanie pokładów torfu: kilka gatunków mchów z rodzaju torfowiec i płonnik oraz widłaki: goździsty i jałowcowaty.

• Bór torfowiskowy, rosnący na płaskiej części torfowiska. W zbiorowisku tym występuje drzewostan sosnowy o niewielkim zwarciu 5 – 30%, w którym drzewa mają charakterystyczny parasolowaty pokrój. W runie przeważają bagno zwyczajne i borówka bagienna, którym towarzyszą żurawina drobnoowocowa^[4], wełnianka pochwowata i modrzewnica zwyczajna.

• Bór bagienny, w którym warstwę drzew tworzy sosna zwyczajna. Jako domieszka występują tu brzoza czarna, brzoza omszona i świerk pospolity. W podszyciu licznie występują bagno zwyczajne i borówka bagienna.

• Podmokły bór świerkowy z borówką brusznicą.

• Podgórski wilgotny bór trzcinnikowy.

Nazwę „Bór na Czerwonem” rezerwat zawdzięcza powszechnie tu występującemu glonowi Zygonium ericetorum, którego plecha w okresie jesieni przybiera barwę czerwoną.

Fauna

Faunę większych ssaków rezerwatu reprezentują sarna i lis. Spośród ptaków godne uwagi są myszołów zwyczajny i bocian czarny. Występujący dawniej na terenie rezerwatu cietrzew^[3] w ostatnich latach nie był tu już obserwowany, co wiąże się z szybkim postępowaniem sukcesji leśnej^[2]. Spośród kilku gatunków płazów należy wymienić kumaka górskiego, a spośród gadów zaskrońca i żmiję zygzakowatą^[2].

Znaczenie ponadregionalne rezerwatu

Rezerwat jest także objęty ochroną w ramach programu Natura 2000 – wchodzi w skład dwóch obszarów tej sieci:

• obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty (planowanego specjalnego obszaru ochrony siedlisk) pod nazwą „Torfowiska Orawsko-Nowotarskie” (kod PLH120016, powierzchnia 8255,62 ha)^[5][6]
• obszaru specjalnej ochrony ptaków „Torfowiska Orawsko-Nowotarskie” (kod PLB120007, powierzchnia 8218,52 ha)^[7].

W 2018 roku rezerwat został wpisany na listę ramsarską pod numerem 2339^[8].

Turystyka

W 2009 r. na terenie rezerwatu powstała ścieżka edukacyjno-przyrodnicza, zrealizowana w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego. Wybudowane zostały drewniane podesty, prowadzące do platformy widokowej z której można bezpiecznie podziwiać kopułę torfowiska oraz otaczające kotlinę góry: Tatry, Gorce i Pasmo Babiogórskie. Specjalne ułatwienia (w tym droga dojazdowa) umożliwiają korzystanie ze ścieżki osobom niepełnosprawnym. Pięć tablic informacyjnych przedstawia główne informacje o przyrodzie i historii torfowiska i problemach jego ochrony.

Przypisy