Bąk (motoszybowiec)

Bąk
Ilustracja
Dane podstawowe
Państwo Polska
ProducentWarsztaty Szybowcowe w Warszawie
KonstruktorAntoni Kocjan
Typmotoszybowiec
Konstrukcjaśredniopłat o konstrukcja drewnianej
Załoga1
Historia
Data oblotumarzec 1937
Wycofanie ze służby1937–1939
Liczba egzemplarzy10
Dane techniczne
NapędSarolea Albatos 9
Moc32 KM
Wymiary
Rozpiętość12,2 m[1]
Wydłużenie11,3
Długość6 m
Wysokość1,45 m
Powierzchnia nośna13,2 m²
Masa
Własna207 kg
Użyteczna118 kg
Startowa325 kg
Zapas paliwa50 l
Osiągi
Prędkość maks.152 km/h
Prędkość przelotowa130 km/h
Prędkość minimalna55 km/h
Prędkość dopuszczalna180 km/h
Prędkość wznoszenia2,5 m/s
Prędkość min. opadania1,5 m/s przy 70 km/h
Pułap5200 m
Zasięg800 km
Długotrwałość lotu4h
Rozbieg70
Dobieg60
Doskonałość maks.19,2 (przy prędkości 72 km/h)
Dane operacyjne
Użytkownicy
Polska

Bąk – polski motoszybowiec konstrukcji inżyniera Antoniego Kocjana, pierwszy polski statek powietrzny wyposażony w usterzenie płytowe.

Historia

W 1935 roku Antoni Kocjan opracował koncepcję motoszybowca Bąk, w oparciu o szybowce Mewa i Orlik jego konstrukcji. Budową prototypu zajęły się Warsztaty Szybowcowe w Warszawie i została ona ukończona w 1937 roku. Motoszybowiec otrzymał znaki rejestracyjne SP-692 i został w marcu oblatany w Warszawie z silnikiem Kröber M-3 o mocy 18 KM[2]. Udział w lotach brali piloci: Michał Offierski, A. Onoszko i Z. Babiński[1].

Motoszybowiec Bąk, obok pil. Michał Offierski

Próby w Instytucie Technicznym Lotnictwa trwały do listopada 1937 roku i w ich ramach wykonano loty trwające 120 godzin[1]. W trakcie badań wprowadzono zmiany konstrukcyjne łoża silnika oraz wymieniono śmigło. Już podczas lotów fabrycznych Bąk wykazał bardzo dobre właściwości lotne. 2 maja 1937 roku Michał Offierski wykonał lot bezsilnikowy trwający 1 h 54 min, a 3 maja, również w locie bezsilnikowym trwającym 3 h, wzniósł się na wysokość 1200 m. 6 czerwca konstruktor w locie bezsilnikowym uzyskał przewyższenie 1900 m[3]. Wykonano kilka przelotów na odcinkach powyżej 150 km, np. Warszawa - Katowice oraz Warszawa - Inowrocław. Pomyślenie wypadły również próby wyłączania silnika w locie i jego ponownego uruchamiania – było to możliwe po uzyskaniu prędkości 150 km/h w locie ślizgowym[3].

Jeszcze przed zakończeniem prób, wyłącznie na podstawie obiecujących wyników pierwszych lotów, Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej zamówiła budowę kolejnego egzemplarza. Został on wykonany jeszcze w 1937 roku i otrzymał znaki rejestracyjne SP-1102[1]. Na tym egzemplarzu Michał Offierski ustanowił dwa rekordy międzynarodowe. 16 lutego 1938 roku osiągnął wysokość 4595 m, a 23 lutego pobił rekord długotrwałości lotu utrzymując się w powietrzu przez 5 h 24 min i 19 sek[4]. Rekordy zostały ustanowione nad Warszawą, po starcie z mokotowskiego lotniska[5].

W dniach 13-18 czerwca 1938 roku Bolesław Kocjan, brat konstruktora, wykonał na Bąku lot z Warszawy na Węgry i dalej do Jugosławii na odległość 2650 km[6][7]. Podczas pobytu w Jugosławii pilot prezentował w Belgradzie nową polską konstrukcję w locie, ponadto przeszkolił na niej kilku pilotów jugosłowiańskich[6].

We wrześniu 1938 roku Bolesław Kocjan na motoszybowcu Bąk wziął udział w Rajdzie Bałtyckim przechodzącym przez 9 państw i liczącym ok. 5 000 km. Trasa przebiegała przez miasta: WarszawaKownoRygaTallinnHelsinkiTurkuSztokholmGöteborgKopenhagaHamburgHagaBrukselaLiègeAntwerpiaKoloniaBielefeldErfurtBerlinPoznań – Warszawa. We wszystkich odwiedzanych miastach, poza Kownem i miastami niemieckimi, odbyły się pokazy w locie, podczas których Bąk wykonywał akrobacje[8].

Doświadczenia z eksploatacji dwóch pierwszych egzemplarzy oraz duże zapotrzebowanie na tego typu motoszybowiec, doprowadziły do skonstruowania ulepszonej wersji. W nowej konstrukcji zastosowano belgijski silnik Sarolea Albatros o pojemności 1100 cm3 i mocy 32 KM[9]. Został zarejestrowany jako samolot słabosilnikowy i otrzymał znaki SP-BRK i nazwę własną „Kolejarz Warszawski 13” (koszty budowy pokrył Warszawski Okręg Kolejarzy LOPP). Egzemplarz ten stał się prototypem wersji seryjnej, którą oznaczono Bąk II[1]. Egzemplarze seryjne Bąka II różniły się od prototypu mniejszą rozpiętością i powierzchnią nośną. Do grudnia 1938 roku wyprodukowano 8 egzemplarzy, w 1939 roku LOPP zamówił kolejne 10 sztuk[1].

Aeroklub Śląski, który był właścicielem drugiego egzemplarza Bąka, przeprowadził w 1938 roku kurs, na którym przeszkolono 10 pilotów szybowcowych w lotach silnikowych. W ciągu 8. dni wykonano loty na trzech "Bąkach" trwające 80 godzin, podczas których przeszkolono pilotów w zakresie kołowania i lądowania na podwoziu dwukołowym, lotów w warunkach noszeń termicznych i ich braku. Z braku czasu nie wykonano lotów stricte szybowcowych. Kurs został uznany za udany, po jego zakończeniu zaplanowano następny[10].

Motoszybowiec Bąk na lotnisku w Rzymie, 1939 r.

Na motoszybowcu SP-BRK pilot Tadeusz Derengowski w dniach 29 maja – 4 czerwca 1939 roku wziął udział w Międzynarodowym Zlocie Prasowym[11]. Po przeleceniu 4 035 km po trasie Warszawa – Kowno – Wilno – Ryga – Tallinn – Wilno – Warszawa – LwówBudapesztZagrzebWenecjaPizaRzym zajął II miejsce w klasyfikacji ogólnej (na 42 startujące samoloty) z wynikiem 31 147 punktów[12]. Udział w tym zlocie wykazał dużą przydatność Bąka do uprawiania turystyki lotniczej. Okazał się maszyną bardzo prostą w obsłudze — czynności związane z hangarowaniem, przygotowaniem do startu czy zapuszczenie silnika mógł wykonać pilot bez dodatkowej pomocy. Kabina była obszerna i wygodna, co miało znaczenie przy długotrwałych przelotach. Charakteryzował się krótkim startem i lądowaniem oraz solidnym podwoziem, co miało znaczenie przy lądowaniu w terenie[12].

Do wybuchu wojny zbudowano ponad 10 egzemplarzy (łącznie w wersji Bąk i Bąk II), które wykorzystywano w szkołach lotniczych w Polsce[1]. Konstrukcja wzbudziła zainteresowanie w innych krajach, jeden Bąk II był budowany na licencji w Estonii z silnikiem Sarolea[12]. Żaden ze zbudowanych motoszybowców nie przetrwał II wojny światowej[1].

Z samolotu zostały jedynie plany konstrukcyjne z 1939 roku, dzięki którym Fundacja Zabytki Polskiego Nieba prowadziła rekonstrukcję motoszybowca. Stan prac pozostaje nieznany.

Konstrukcja

Jednomiejscowy motoszybowiec w układzie wolnonośnego średniopłata z silnikiem ze śmigłem ciągnącym[1][3].

Kadłub o konstrukcji półskorupowej, przekroju owalnym, kryty sklejką. Kabina pilota zamknięta, wyposażona w fotel dostosowany do spadochronu plecowego. Tablica przyrządów wyposażona w prędkościomierz, wysokościomierz, wariometr, busolę, zakrętomierz i obrotomierz. W środkowej części kadłuba znajdował się bagażnik o wymiarach 45 x 30 x 25 cm[9]. Za kabiną pilota był umieszczony zbiornik paliwa.

Skrzydło o obrysie trapezowym, zaokrąglone na końcu, dwudzielne, jednodźwigarowe, kryte sklejką brzozową do dźwigara, dalej płótnem. Skrzydło mocowane było do kadłuba trzema sworzniami i wyposażone w lotki o napędzie popychaczowym, kryte płótnem. W części przykadłubowej znajdowały się małe bagażniki dostępne w czasie lotu[9].

Usterzenie poziome dwudzielne, płytowe, wolnonośne. Statecznik pionowy wykonany jako integralna część kadłuba.

Podwozie stałe, trójpunktowe. Golenie główne wyposażone w amortyzatory olejowo-sprężynowe, kółko ogonowe samonastawne.

Silnik w wersji Bąk I to Köller Kröber M-3 – dwusuwowy, dwucylindrowy chłodzony powietrzem o mocy 18 KM. W wersji Bąk II zamontowano silnik Sarolea Albatos 9 - dwusuwowy, dwucylindrowy chłodzony powietrzem o mocy 32 KM. Śmigło drewniane, stałe.

Przypisy

  1. a b c d e f g h i Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976, s. 437-439.
  2. Lotnictwo popularne a kultura techniczna kraju. „Skrzydlata Polska”. 3/1937, s. 67, marzec 1937. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 
  3. a b c Motoszybowiec typu „Bąk”. „Skrzydlata Polska”. 11/1937, s. 268, listopad 1937. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 
  4. Rekordy „Bąka”. „Skrzydlata Polska”. 3/1938, s. 74-75, marzec 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 
  5. Michał Offierski. Motoszybowiec – samolot wyczynowy. „Skrzydlata Polska”. 24/1970, s. 7, 14 czerwca 1970. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
  6. a b L. Ciastuła: Nowy, piękny wyczyn na „Bąku”. „Skrzydlata Polska”. 6-7/1938, s. 188, czerwiec-lipiec 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 
  7. „Bąk” rekordzista. „Ilustracja Świąteczna: dodatek do wydawnictw Domu Prasy S.A.”, s. 3, 10 lipca 1938. Warszawa: Nowoczesna Spółka Wydawnicza. 
  8. RAID BAŁTYCKI AEROKLUBU WARSZAWSKIEGO. „Skrzydlata Polska”. 9/1938, s. 246-250, wrzesień 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 
  9. a b c Samolot słabosilnikowy „Bąk II” z silnikiem Sarolea - Albatros 32 KM. „Skrzydlata Polska”. 1/1939, s. 22, styczeń 1939. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 
  10. Kurs w Katowicach. „Skrzydlata Polska”. 6-7/1938, s. 185-186, czerwiec-lipiec 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 
  11. Przemysław Kowalski: Pierwszy Międzynarodowy Kongres Prasy Lotniczej. „Skrzydlata Polska”. 6/1939, s. 172-173, czerwiec 1939. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 
  12. a b c F. Derengowski: Warszawa — Tallin — Warszawa — Rzym na „Bąku”. „Skrzydlata Polska”. 7/1939, s. 201-202, lipiec 1939. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Motoszybowiec Bąk 5.png
Motoszybowiec Bąk, obok pil. Michał Offierski
Bąk w Rzymie.png
Motoszybowiec Bąk na lotnisku w Rzymie, 1939 r. Międzynarodowy Zlot Prasowy. Pilot Tadeusz Derengowski
Motoszybowiec Bąk 3.png
Motoszybowiec Bąk w locie