Bąk australijski
| Botaurus poiciloptilus[1] | |||
| (Wagler, 1827) | |||
.jpg) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | Botaurus | ||
| Gatunek | bąk australijski | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
Bąk australijski[3] (Botaurus poiciloptilus) – gatunek dużego ptaka z rodziny czaplowatych (Ardeidae). Występuje w południowo-zachodniej i południowo-wschodniej Australii, na Tasmanii, Nowej Zelandii, Nowej Kaledonii i na Ouvéa (Wyspy Lojalności).
Taksonomia
Po raz pierwszy gatunek opisał Johann Georg Wagler w 1827[4]. Holotyp pochodził z Nowej Południowej Walii[5][6]. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Ardea poiciloptila[4]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza bąka australijskiego w rodzaju Botaurus. Uznaje go za gatunek monotypowy[7], podobnie jak autorzy HBW[8].
Bąk australijski jest blisko spokrewniony z bąkiem zwyczajnym (B. stellaris)[8] i bywał dawniej łączony z nim w jeden gatunek[8][5][6]. Opisano kilka nieuznawanych[7][8][5] podgatunków – B. p. westralensis (Mathews, 1912) z południowo-zachodniej Australii, B. p. maorianus (Iredale & Mathews, 1926) z Nowej Zelandii[8].
Epitet gatunkowy poiciloptilus pochodzi od greckich słów ποικίλος poikilos – „pstrokaty” i πτιλον ptilon – „pióro”[6].
Morfologia
Długość ciała wynosi 66–76 cm; masa ciała samców: 875–2085 g, samic: 571–1135 g; rozpiętość skrzydeł: 105–118 cm[8].
Bąki australijskie są średniej wielkości (w porównaniu do innych czaplowatych) ptakami o krępej budowie ciała i grubej szyi[8]. Cechuje je maskujące upierzenie, na które składa się płowo-brązowo-ciemnobrązowy wzór[6]. Dalszy opis dotyczy osobników dorosłych. Występuje duża zmienność odcieni upierzenia, obserwowane są osobniki o jaśniejszym i ciemniejszym upierzeniu, przy czym te drugie mogą z daleka wyglądać na niemal czarne. Odnotowywane są również ptaki o „czerwonym” upierzeniu – z rdzawym wierzchem ciała i skrzydeł oraz cynamonowopłowymi bokami głowy. Cześć osobników prezentuje pośrednie upierzenie. Samice są znacznie mniejsze od samców. Tęczówka żółta po pomarańczowobrązową (prawdopodobnie zmiana barwy ma związek z porą lęgową). Dziób w większości ma barwę od żółtej po płową, wyróżnia się ciemnobrązowa po czarną górna krawędź dzioba. Nogi zielonawożółte po ciemnooliwkowe[8].
Zasięg występowania
Według szacunkowych danych BirdLife International zasięg występowania bąka australijskiego zajmuje około 10,3 mln km²[9]. Obejmuje południowo-zachodnią i południowo-wschodnią Australię, Tasmanię, Nową Zelandię, Nową Kaledonię i Ouvéa (Wyspy Lojalności)[8].
W Australii wyróżnić można dwie subpopulacje, występujące odpowiednio w południowo-wschodniej oraz południowo-zachodniej części kontynentu. Na wschodnim wybrzeżu zasięg bąka australijskiego nieregularnie ciągnie się od południowo-wschodniego Queenslandu do południowo-wschodniej Australii Południowej i Tasmanii oraz dalej w głąb lądu w dorzeczach rzek Murray i Darling (określanych wspólne nazwą dorzecze Murray-Darling). W Australii Zachodniej rozproszone miejsca występowania znajdują się na południowo-zachodnim oraz południowo-wschodnim wybrzeżu stanu, w niewielkiej liczbie bąki australijskie gniazdują tam również na mokradłach w głębi lądu[10].
Na Nowej Zelandii bąki australijskie są szeroko rozprzestrzenione, lecz rzadkie. Większość obserwacji pochodzi z Wyspy Północnej. Ogółem najliczniej występują w sąsiadujących ze sobą regionach Northland, Auckland i Waikato. Stwierdzane także na należących do Nowej Zelandii wyspach Stewart i Great Barrier[11].
Ekologia i zachowanie
Środowiskiem życia bąków australijskich są mokradła z wysokimi trzcinami (Phragmites), turzycami, sitowiem (Scirpus), sitem (Juncus), ponikłem (Eleocharis) i pałkami (Typha), położone przy rzekach, stawach, jeziorach i bagnach. Na Nowej Zelandii bywają spotykane również na namorzynach[8]. Najchętniej zajmują okolice płytkich wód stojących o niewielkich wahaniach poziomu wody. Pojawiają się również na podmokłych pastwiskach z wysokimi trawami i na polach ryżowych (gdzie również gniazdują). W okresach intensywnych opadów deszczu i tuż po nich spotykane są również na okresowych (efemerycznych) mokradłach. Preferują okolice wód słodkich. Odwiedzają też tereny położone nad wodami słonawymi, w tym w estuariach i lagunach, unikają natomiast wybrzeży. Na terenach otwartych spotykane sporadycznie[8]. Na Nowej Zelandii odnotowywane były do 300 m n.p.m.[8]
Pożywieniem bąków australijskich są ryby (w szczególności węgorze, karasie i pstrągi), płazy, bezkręgowce: słodkowodne raki z rodzaju Cherax i inne skorupiaki, ślimaki, owady i inne stawonogi, a do tego gady, niewielkie ssaki i ptaki[8].
Lęgi
Okres lęgowy bąków australijskich w Australii przypada na okres od października do grudnia (ze szczytem aktywności od września do lutego), zaś na Nowej Zelandii – od sierpnia do maja (szczyt aktywności: w listopadzie i grudniu)[8].
Bąki australijskie gniazdują pojedynczo, być może tworzą również półkolonie. Odnotowywane zagęszczenia wskazują na występowanie poligamii[12]; podejrzenia potwierdziły obserwacje na australijskich polach ryżowych[13]. Gniazda umieszczone są zwykle kilka centymetrów nad powierzchnią wody, w gęstej roślinności. Mają formę cienkiej platformy zbudowanej z trzcin i sitowia[12]. W 2010 stwierdzono gniazdowanie na polach ryżowych[14], dwa lata później rozpoczęto poświęcony mu projekt badawczy[13]. W zniesieniu przeważnie znajduje się 4 lub 5 jaj, ogółem od 2 do 6. Składane są w jedno- lub dwudniowych odstępach. Wysiadywanie trwa blisko 25 dni, prawdopodobnie od 23 do 26[12]. Wysiadywaniem, podobnie jak budową gniazda i karmieniem młodych, zajmuje się wyłącznie samica[8]. Młode są w pełni opierzone w wieku około 7 tygodni, jednak mogą opuszczać gniazdo mając już blisko 3 tygodnie[12].
Status, zagrożenia i ochrona
IUCN uznaje bąka australijskiego za gatunek zagrożony wyginięciem (EN, Endangered) nieprzerwanie od 2004 roku (stan w 2020). Tak klasyfikowany był również w latach 1994 i 1996; w roku 2000 otrzymał status gatunku narażonego na wyginięcie (VU, Vulnerable), a w 1988 – gatunku niższego ryzyka/najmniejszej troski[9].
Według szacunkowych danych BirdLife International z 2009 roku trend liczebności całej populacji jest spadkowy. Spadek liczebności odnotowano w Australii. Na Nowej Zelandii prawdopodobnie jest on stabilny[9].
W 2012 rozpoczęto projekt Bitterns in Rice, między innymi przy współpracy z Ricegrowers' Association of Australia, Birdlife Australia i Riverina Local Land Services. Celem było zbadanie biologii lęgowej bąków australijskich na polach ryżowych i uzyskanie informacji potrzebnych do podjęcia działań pozwalających zarówno na ochronę gniazdujących tam bąków, jak i interesów rolników w regionie Riverina[13].
Przypisy
- ↑ Botaurus poiciloptilus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ Botaurus poiciloptilus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Ardeidae – czaplowate – Herons. [w:] Kompletna lista ptaków świata. Wersja: 2020-06-25 [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-11].
- ↑ a b Ardea, [w:] Johann Georg Wagler, Systema Avium, 1827, s. 185.
- ↑ a b c Gill B.J. i inni, Checklist of the birds of New Zealand, Norfolk and Macquarie Islands, and the Ross Dependency, Antarctica, wyd. 4, Wellington: Te Papa Press & Ornithological Society of New Zealand, 2010, s. 163–164 [dostęp 2020-08-06].
- ↑ a b c d Marchant, S. & Higgins, P.J. (red.), Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds, t. 1, Ratites to ducks; Part B, Australian pelican to ducks, Melbourne: Oxford University Press, 1990, s. 1056–1062.
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Ibis, spoonbills, herons, hamerkop, shoebill, pelicans. IOC World Bird List (v10.2), 26 lipca 2020. [dostęp 2020-08-06].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Albert Martínez-Vilalta, Anna Motis & Guy M. Kirwan: Australasian Bittern Botaurus poiciloptilus. [w:] J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana (red.). Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, 16 maja 2013. [dostęp 2020-09-09].
- ↑ a b c Australasian Bittern Botaurus poiciloptilus. BirdLife International. [dostęp 2020-09-09].
- ↑ Draft National Recovery Plan for the Australasian Bittern (Botaurus poiciloptilus), Commonwealth of Australia, 2019 [dostęp 2020-09-09] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-22].
- ↑ C.F.J. O'Donnell, H.A. Robertson, Changes in the status and distribution of Australasian bittern (Botaurus poiciloptilus) in New Zealand, 1800s-2011, „Notornis”, 3-4, 63, 2016, s. 152-166.
- ↑ a b c d C.F.J. O’Donnell, Breeding of the Australasian Bittern (Botaurus poiciloptilus) in New Zealand, „Emu”, 3, 111, 2011, s. 197–201.
- ↑ a b c Matt Herring, Summary Booklet: The Story So Far, 2012-2016, Bitterns in Rice Project, 28 sierpnia 2016 [dostęp 2020-09-09].
- ↑ Taylor, I.R. and Schultz, M.C., Waterbird use of rice fields in Australia, „Waterbirds”, 33, 2010, s. 71–82, DOI: 10.1675/063.033.s105.
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Wayne Butterworth, Licencja: CC BY 2.0
Australasian bittern (Botaurus poiciloptilus), Edithvale Wetlands, Victoria, Australia
Autor: Cephas, Licencja: CC BY-SA 3.0
Distribution map of Australasian Bittern. Adapted from: Kushlan, James A. and James A. Hancock, Herons, Oxford ; New York : Oxford University Press, 2005. (ISBN 9780198549819) (OCLC 54913407)