Bąk zwyczajny

Bąk zwyczajny
Botaurus stellaris[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

pelikanowe

Podrząd

czaplowce

Rodzina

czaplowate

Rodzaj

Botaurus

Gatunek

bąk zwyczajny

Synonimy
  • Ardea stellaris Linnaeus, 1758[2]
Podgatunki
  • B. stellaris stellaris (Linnaeus, 1758)
  • B. stellaris capensis (Schlegel, 1863)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

     w sezonie lęgowym

     występuje przez cały rok

     zimowiska

Bąk zwyczajny[4], bąk[4] (Botaurus stellaris) – gatunek dużego, przeważnie wędrownego ptaka wodnego z rodziny czaplowatych (Ardeidae), zamieszkujący północną i środkową część Eurazji (podgatunek nominatywny) oraz Afrykę Południową (B. s. capensis). Zimuje na południu Eurazji i w Afryce. Przeloty w III–IV i IX–XI. W Europie Zachodniej i Południowej oraz w Afryce Południowej gatunek osiadły, choć może podejmować lokalne wędrówki[3]. W Polsce nielicznie lęgowy i sporadycznie zimujący nad wodami śródlądowymi.

Podgatunki

Bąk w locie, samica, Illmitz (Austria)

Wyróżniono dwa podgatunki B. stellaris[2][5]:

  • B. s. stellaris (Linnaeus, 1758)bąk zwyczajny, bąk[4]
  • B. s. capensis (Schlegel, 1863)bąk przylądkowy[4]

Czasami za podgatunek bąka zwyczajnego był też uznawany blisko spokrewniony bąk australijski (B. poiciloptilus)[6].

Morfologia

Postawa obronna
Wygląd
Ptak wielkości czapli siwej. Brązowy, z ciemnymi i jasnymi plamkami, co zapewnia mu doskonały kamuflaż w trzcinach. Samica i samiec nie różnią się upierzeniem. Wierzch głowy, pióra czuciowe i bok szyi w dół od dzioba czarne.
Wymiary średnie
długość ciała ok. 70–80 cm[7]
rozpiętość skrzydeł 125–135 cm[7]
masa ciała ok. 1000–2000 g

Ekologia i zachowanie

Biotop
Zbiorniki wodne z szerokimi szuwarami: naturalne jeziora, stawy hodowlane, glinianki, starorzecza, podmokłe trzcinowiska.
Zachowanie
Gdy jest zaniepokojony, przybiera charakterystyczną pozę z szyją pionowo wyciągniętą ku górze, co ma go jeszcze lepiej maskować w trzcinie. Postawę tę potrafią już wykonywać dwu- lub trzytygodniowe pisklęta. Wydaje charakterystyczne buczenie, które bardziej przypomina ryk wołu niż ptaka. Rzadko można go zobaczyć, bo zwykle schowany jest dobrze w trzcinach, dlatego długo szukano sposobu wydawania specyficznego głosu. Rzadko lata, ale jeśli wznosi się w powietrze to cicho jak sowa, z szyją wygiętą w literę S oraz szerokimi i zaokrąglonymi skrzydłami.
Gniazdo
W szuwarach lub trzcinach, nie tworzy kolonii. Stanowi je sterta nieporządnie poukładanych kawałków trzcin opartych o dłuższe pędy.
Jaja z kolekcji muzealnej

Odgłosy wydawane przez bąka

Problem z odtwarzaniem pliku? Zobacz Pomoc.
Jaja
Wyprowadza zazwyczaj jeden lęg w roku, w zniesieniu 3 do 6 oliwkowobrązowych jaj w kwietniu lub maju. Wiele samców jest poligamicznych. Samce w okresie godowym wydają charakterystyczny głos przypominający ryk krowy, który wzmacniają używając przełyku jako rezonatora. Ten krótki słyszany jak czkawka odgłos kończy się dźwięcznym „prumb” powtarzanym 4–6 razy.
Wysiadywanie i dorastanie
Jaja wysiadywane są przez okres 25–26 dni, w wysiadywaniu uczestniczą także samce, choć rzadko. Pisklęta opuszczają gniazdo po 4–5 tygodniach wychowywane głównie przez matkę. Są bardzo ruchliwe, dziobią wszystko w pobliżu gniazda. Po 2 tygodniach w razie niebezpieczeństwa opuszczają już gniazdo i chowają się w trzcinach. Samiec w tym czasie przebywa z dala od rodziny. Młode upierzone podobnie jak osobnik dorosły – na żółtym lub brązowym tle znajdują się ciemnobrązowe plamki.
Pożywienie
Drobne ryby, płazy i inne zwierzęta wodne m.in. większe owady i ich larwy, na które poluje zazwyczaj w nocy.
Bąk zwyczajny, miedzioryt kolorowany (Johann Daniel Meyer, 1748)[8]

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje bąka zwyczajnego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale około 115–340 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą[9]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek bliski zagrożenia (NT)[10]. Według szacunków Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków, w latach 2013–2018 krajowa populacja lęgowa liczyła 3300–4800 tokujących samców, a jej trend liczebności był spadkowy[11].

Zagrożeniami dla niego są melioracja rozlewisk i regulacja rzek na obszarach lęgowych oraz niszczenie trzcinowisk.

Zobacz też

Przypisy

  1. Botaurus stellaris, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b Martínez-Vilalta, A., Motis, A. & Kirwan, G.M.: Eurasian Bittern (Botaurus stellaris). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-08].
  3. a b c Botaurus stellaris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  4. a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Ardeidae – czaplowate – Herons. [w:] Kompletna lista ptaków świata. Wersja: 2020-06-25 [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-21].
  5. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Ibis, spoonbills, herons, Hamerkop, Shoebill, pelicans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-21]. (ang.).
  6. Eurasian Bittern (Botaurus stellaris). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-22)]. (ang.).
  7. a b P. Sterry, A. Cleave, A. Clements, P. Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002, s. 42–43. ISBN 83-7311-341-X.
  8. Johann Daniel Meyer, Angenehmer und nützlicher Zeit-Vertreib mit Betrachtung curioser Vorstellungen allerhand kriechender, fliegender und schwimmender [...] Thiere, sowohl nach ihrer Gestalt und äusserlichen Beschaffenheit als auch der accuratest davon verfertigsten Structur ihrer Scelete oder Bein-Cörper nebst einer [...], Nürnberg: gedr. bey Johann Joseph Fleischmann, 1748.
  9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  10. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
  11. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 

Bibliografia

  • Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Rohrdommel flug2 400.jpg
Autor: Biopauker, Licencja: CC BY-SA 3.0
Botaurus stellaris flying,perhaps female,Illmitz (Austria)
Eurasian Bittern (Botaurus stellaris) (W BOTAURUS STELLARIS R1 C1).ogg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 4.0

Deep booming call of a Eurasian Bittern hidden in reeds in marshland at Hickling Broad, Norfolk, England

Botaurus stellaris map.svg
Autor: Cephas, Licencja: CC BY-SA 3.0
Distribution map of Eurasian Bittern. Yellow: breeding, green: year-round, blue: nonbreeding. Adapted from: Kushlan, James A. and James A. Hancock, Herons, Oxford ; New York : Oxford University Press, 2005. (ISBN 9780198549819) (OCLC 54913407)
Botaurus stellaris MHNT.ZOO.2010.11.50.8.jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 4.0
Eggs of Eurasian bittern Two specimens of the same spawn ; collection of Jacques Perrin de Brichambaut.
Angenehmer und nutzlicher Zeit-Vertreib mit Betrachtung curioser Vorstellungen allerhand kriechender, fliegender und schwimmender Thiere 1748 (21220827).jpg
Adres wydawniczy: Nürnberg : gedr. bey Johann Joseph Fleischmann, 1748
Współtwórcy: Fleischmann, Johann Joseph. Druk.
Opis fizyczny: [3] k., 100 k. tabl., 56 s., ind. ; 2º
Große Rohrdommel, Botaurus stellaris 1b.JPG
Autor: böhringer friedrich, Licencja: CC BY-SA 2.5
Die Rohrdommel (Botaurus stellaris), hier in Pfahlstellung, ist ein verborgen lebender Vogel ausgedehnter Röhrichte aus der Familie der Reiher (Ardeidae). Rohrdommeln erreichen eine Körpergröße von 70 bis 80 Zentimeter. Die Weibchen wiegen zwischen 817 und 1.150, die Männchen zwischen 966 und 1940 Gramm. Gesehen am Alten Rhein in Hohenems.