Błazen

(c) bdk, CC BY-SA 3.0

Postać błazna na drzwiach w niemieckiej miejscowości Brüggen

Jan Matejko: Stańczyk na dworze królowej Bony po utracie Smoleńska, 1862

Rzadki przykład płyty nagrobnej wystawionej błaznowi (kościół św. Marii Magdaleny w Sownie)

Błazen – nazwa rodzaju klauna, zwykle kojarzona ze średniowieczem. W Polsce zwany też wesołkiem. Charakterystycznym elementem stroju błazna była czapka o trzech rogach zakończonych dzwoneczkami – trzy rogi symbolizowały ośle uszy i ogon, przyczepiane przez błaznów we wcześniejszym okresie. Oprócz tego błaźni charakteryzowali się kolorowym strojem i specjalnym berłem z wyrzeźbioną głową na końcu.

Tradycje błaznów nadwornych sięgają już czasów starożytności: Pliniusz Starszy wymienia królewskiego błazna (planus regius) na dworze władcy Egiptu Ptolemeusza I. Jednak błazeństwo kojarzone jest głównie ze średniowieczem. Błaznami zostawali początkowo najczęściej ludzie chorzy umysłowo, w wypadku których tolerancja co do ich zachowań i wypowiedzi była większa. W świecie islamskim także znane są przykłady błaznów – w XIV wieku na dworze Tamerlana miał działać Hodża Nasreddin.

Na dworze angielskim zatrudnieni byli różnego rodzaju błaźni, specjalizujący się w żonglerce, muzyce, w skeczach i zagadkach. Występowali oni także w sztukach Shakespeare’a. Ostatecznie urząd ten został zlikwidowany w okresie wojny domowej, po której zakończeniu i przywróceniu monarchii Karol II Stuart nie zdecydował się na błaznów. Podobnie jak w Anglii, we Francji istniała tradycja błaznów dworskich, zakończona przez rewolucję.

W Polsce błaznów spotkać można było na dworze Jagiellonów – pełnili oni istotną rolę prześmiewcy, podpowiadając władcom i możnym to, czego inni by im nie powiedzieli. W ten sposób bywali też doradcami, posłami, ustami króla, szpiegami. Oprócz najsłynniejszego z nich, Stańczyka, znanych jest co najmniej jedenastu błaznów służących Jagiellonom. Stańczyk, zwany też Stasiem Gąską, opisywany przez Jana Kochanowskiego był między innymi nadwornym błaznem króla Zygmunta II Augusta. Na dworze Zygmunta III Wazy błaznem był Włoch Antonio Rialto. Za swoje usługi otrzymywali oni nawet nadania ziemi.

Zobacz też

• arlekin
• taktowny dowcip
• żongler
• trickster
• Dyl Sowizdrzał

Bibliografia

• Małgorzata Wilska: Błazen na dworze Jagiellonów, Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, Warszawa 1998, s. 277, ​ISBN 83-86842-37-7​.
• Enid Welsford: The Fool : His Social and Literary History (out of print, 1935 + subsequent reprints): ​ISBN 1-299-14274-5​.
• Beatrice K. Otto: Fools Are Everywhere: The Court Jester Around the World, Chicago University Press, 2001.
• MirosławM. Słowiński MirosławM., Błazen. Dzieje postaci i motywu, Warszawa: Wydawnictwo Prolog, 1993, ISBN 83-85763-09-0, OCLC 834068116 .
• MonikaM. Sznajderman MonikaM., Błazen. Maski i metafory, Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2000, ISBN 83-88560-85-9, OCLC 830625963 .