Błyskawica (radiostacja)

Replika radiostacji "Błyskawica" wykonana przez zespół pod kierunkiem współtwórcy oryginału Antoniego Zębika "Biegłego" w Muzeum Powstania Warszawskiego

Żołnierze Kompanii Lotniczej Grupy Kampinos słuchają audycji Błyskawicy, we wsi Wiersze, około 15 września 1944

Studio radiostacji powstańczej "Błyskawica"

„Błyskawica”, Stacja Nadawcza Armii Krajowej „Błyskawica” – polska radiostacja, nadająca podczas Powstania warszawskiego, od 8 sierpnia 1944 do 4 października 1944 roku. Jej nazwa była wyrazem hołdu dla polskiego niszczyciela o tej samej nazwie, jedynego bojowego okrętu alianckiego, który uczestniczył aktywnie w działaniach przez cały okres II wojny. Nadajnik radiostacji o mocy 200 watów^[1] (zasilanej z generatorów prądu w okresie Powstania) zbudowany został w 1943 w Częstochowie przez krótkofalowca Antoniego Zębika (ps. „Biegły”) oraz Bolesława Drożdża^[2]. Jej sygnałem była melodia „Warszawianki”^[3]. Stacja miała bardzo duży zasięg – obejmowała nie tylko całą Europę ale także znaczną część globu, bo jej sygnał docierał nawet do Stanów Zjednoczonych^[4].

Historia

W ciągu trwania Powstania „Błyskawica”, nadawała swoje audycje bezpośrednio z linii frontu. Była zaciekle zwalczana przez nieprzyjaciela, wskutek czego musiała kilkakrotnie zmieniać miejsce swego nadawania. Początkowo siedziba powstańczej radiostacji mieściła się w budynku PKO (Pocztowa Kasa Oszczędności) przy ul. Jasnej 9. 25 sierpnia została przeniesiona do kawiarni „Adria” (ul. Moniuszki 10). 4 września trafiła do byłej ambasady ZSRR (ul. Poznańska 15) i następnie do Biblioteki Publicznej (ul. Koszykowa 26)^[5].

Komendantem „Błyskawicy” i jej szefem technicznym był Jan Gieorgica (ps. „Grzegorzewicz”)^[6]. Stacja obsługiwała dwa niezależne od siebie programy: 1/ program Biura Informacji i Propagandy KG Armii Krajowej, którego kierownikiem programowym był Stanisław Zadrożny (ps. „Pawlicz”), a jego zastępcą – Zofia Rutkowska (ps. „Ewa”), oraz 2/ program Polskiego Radia, nadzorowany przez Edmunda Rudnickiego (ps. „Konopka”). Audycje PR nadawane były także w języku angielskim, łącznie nadano ich 77 w tym języku, a pisane były przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego (ps. „Jan Nowak”) i odczytywane przez pilota RAF-u Johna Warda i Adama Truszkowskiego (ps. „Tomicki”)^[7]. Audycje nadawano na falach krótkich i średnich, niektóre były kontynuacją m.in. dywersyjnej Akcji N, programu BIP KG AK, skierowanego do żołnierzy Wehrmachtu. Rolę spikerów pełnili m.in.: Zbigniew Świętochowski (ps. „Krzysztof”), Edmund Osmańczyk (ps. „Jan Gor”), Stefan Sojecki, Zbigniew Jasiński, Jeremi Przybora i Mieczysław Ubysz. Dzienniki i reportaże prowadził Jacek Wołowski. Zespół techniczny radiostacji tworzyli: inż. Roman Kitzner (ps. „Zbigniew”)^[8][9], inż. Zdzisław Wróblewski^[9], inż. Czesław Brodziak^[10] oraz Henryk Paśnicki, (ps. „Bocian”), główny technik radiostacji.

Pierwsze słowa nadane na falach tej radiostacji, wypowiedziane przez Zbigniewa Świętochowskiego, brzmiały następująco:

4 października, dwa dni po podpisaniu kapitulacji Powstania, o godzinie 19.15, nadana została ostatnia audycja radiostacji^[11]. Apel Rady Jedności Narodowej, „Do Ludów Świata” odczytał Edmund Rudnicki. Jako ostatni zabrał głos komendant Jan Gieorgica, który poinformował słuchaczy o warunkach pracy stacji i zakończeniu jej nadawania. Po nadaniu ostatniej, 122 audycji „Błyskawicy” nadawanej po polsku, jej komendant „Grzegorzewicz” zniszczył radiostację, aby nie dostała się w ręce niemieckie. Jej szczątki zostały przez niego zakopane w rumowisku barykady przed Biblioteką na ul. Koszykowej^[12].

Kończące walkę powstańczą słowa „Apelu do ludów świata” brzmiały: Krwi swej nie chcieliśmy oszczędzać, ale brak pomocy uczynił tę walkę całkowicie beznadziejną. Staje się więc rzecz, za którą odpowiedzialność spada na te czynniki, które tę pomoc uniemożliwiły […] Ta kapitulacja stanie się niewątpliwie piekącym wyrzutem dla świata^[13].

Replika „Błyskawicy” wraz z oryginalnym kryształem, sercem radiostacji, znajduje się obecnie w Muzeum Powstania Warszawskiego. W „Jednodniówce”, gazetce wydanej w dniu jej ponownego uruchomienia (1 sierpnia 2004) przez to Muzeum, napisano:

Podczas Powstania nadawała także inna radiostacja foniczna – „Burza” – skonstruowana przez Włodzimierza Markowskiego. Nadawała ona od 3 sierpnia z gmachu Poczty Głównej (plac Napoleona, dziś Powstańców Warszawy). W tym czasie uruchomione zostały także 3 inne powstańcze radiostacje, jednak o znacznie mniejszym zasięgu^[14]. Przygotowanie i koordynacja pracy wszystkich rozgłośni organizowana była przez Oddział VI Biura Informacji i Propagandy (BiP) Armii Krajowej^[15].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Fragmenty oryginalnych komunikatów nadawanych przez radiostację "Błyskawica" (ang.). [dostęp 2010-02-21].
• Powstańcze reportaże Krystyny Melion, Błyskawica (pol.). Polskie Radio, 2011-07-30. [dostęp 2012-01-04].
• Dwa listy z 1967 roku napisane przez żyjącego konstruktora i operatora "Błyskawicy"