BŻ-1 GIL

BŻ-1 GIL
Ilustracja
Dane podstawowe
Państwo

Polska

Producent

Główny Instytut Lotnictwa

Typ

śmigłowiec doświadczalny w układzie klasycznym

Konstrukcja

mieszana kryta blachą i płótnem, kadłub kratownicowy, belka ogonowa skorupowa drewniana, główny wirnik dwułopatowy, podwozie stałe z kołem przednim

Załoga

1

Historia
Data oblotu

4 kwietnia 1950 (pierwszy wzlot inż. B. Żurakowskiego)

Wycofanie ze służby

28 października 1960

Liczba egzemplarzy

1

Dane techniczne
Napęd

4-cylindrowy Hirth HM504A2, tłokowy, rzędowy

Moc

74 kW(100 KM)

Wymiary
Średnica wirnika

8,8 m

Długość

18,79 m

Długość kadłuba

8,6 m

Wysokość

3 m

Masa
Własna

510 kg

Użyteczna

100 kg

Startowa

610 kg

Osiągi
Prędkość maks.

140 km/h

Prędkość przelotowa

120 km/h

Wznoszenie maks. w locie pionowym

4,5 m/s

Pułap praktyczny

2000 m

Zasięg

50 min lotu

BŻ-1 GIL – pierwszy eksperymentalny śmigłowiec polskiej konstrukcji.

Historia

BŻ-1 GIL

Śmigłowiec powstał w zakładach doświadczalnych Głównego Instytutu Lotnictwa w Warszawie z inicjatywy dr inż. Zbigniewa Brzoski ówczesnego kierownika Działu Wytrzymałościowo-Konstrukcyjnego. Działalność konstrukcyjna w Dziale, a następnie w Zakładzie Wytrzymałości IL. dotyczyła głównie konstrukcji niekonwencjonalnych lub stanowiących pierwsze w Polsce rozwiązania. Polski przemysł lotniczy został zniszczony po II wojnie światowej, dopiero w 1947 Instytut znalazł siedzibę w wyremontowanych pomieszczeniach wytwórni WS-1 na Okęciu. Dyrektor Instytutu inż. Władysław Fiszdon był jedyną osobą z konstruktorów, która widziała wcześniej śmigłowiec (Sikorsky R-4 w Anglii). Prace rozpoczęto w połowie stycznia 1948 w Dziale Wytrzymałościowo-Konstrukcyjnym GIL, gdzie został wyodrębniony trzyosobowy zespół. Głównym konstruktorem był inż. Bronisław Żurakowski (brat Janusza Żurakowskiego), który zaprojektował wirnik nośny i układ sterowania. Strukturę kadłuba, belki ogonowej, śmigło ogonowe o zmiennym skoku i podwozie zaprojektował inż. Tadeusz Chyliński, a napęd i przekładnię główną dr inż. Zbigniew Brzoska. W projekcie zużytkowano trochę poniemieckich części pozostałych po wojnie, m.in. silnik Hirth i koła wózka startowego szybowca Kranich. Śmigłowiec nie miał początkowo oficjalnej nazwy, jedynie znaki rejestracyjne SP-GIL (pochodzące od skrótu nazwy Instytutu). Z powodu znaków otrzymał on później nazwę Gil, a także oznaczenie BŻ-1, od inicjałów konstruktora. Śmigłowiec był zaprojektowany jako maszyna dwuosobowa, jednak tylko kilka razy wzniósł się z pasażerem, włączając w to próby z pasażerem stojącym na podwoziu. Budową prototypu kierował ówczesny szef warsztatu GIL. inż. Roman Berkowski

Konstruktor Bronisław Żurakowski (w środku) oraz piloci doświadczalni Wiktor Pełka i Ryszard Witkowski na tle śmigłowca BŻ-1 w 1991

Śmigłowiec ukończono w 1949, pierwszy udany lot odbył się 4 kwietnia 1950. W czasie pierwszych lotów śmigłowiec ten pilotował sam konstruktor, Bronisław Żurakowski. Natrafiono na typowe "choroby wieku dziecięcego" – drgania, nieprecyzyjnie działający układ sterownic. Śmigłowiec miał kilka drobnych kraks, w czasie których ulegał licznym uszkodzeniom. W początkowej fazie prób uniósł raz (w sposób niezamierzony) 3 osoby – pilota, Bronisłwa Żurakowskiego i asystujących inżynierów: Chylińskiego i Fiszdona. Po zmianie wirnika nośnego i łopat z giętkich na sztywne oraz zamianie podwozia na inne, o bardzo szerokim rozstawie kół, śmigłowiec rozpoczął nową fazę lotów. Zmniejszony poziom drgań oraz poprawa w układzie kinematycznym sterownic spowodowały wyraźną poprawę właściwości lotnych. Oblatywał go Wiktor Pełka, pilot doświadczalny Instytutu Lotnictwa, będący też kapitanem w liniach lotniczych PLL LOT.

20 lipca 1952 został on zaprezentowany publicznie w czasie pokazu na Okęciu, najprawdopodobniej był to pierwszy publiczny pokaz śmigłowca w krajach Europy Wschodniej. 16 listopada 1953 uległ poważnemu wypadkowi – gdy Wiktor Pełka przeszkalał na ten śmigłowiec Andrzeja Abłamowicza, co czasowo zakończyło program testowy tej konstrukcji. Odbył 169 lotów o łącznym czasie 20 godzin i 21 minut.

W latach 19541955 był eksponatem wystawowym w warszawskim Arsenale.

Został naprawiony w 1956 i był używany do lotów próbnych i porównawczych, których dokonywali piloci doświadczalni wyszkoleni już wcześniej w pilotażu na śmigłowcu SM-1. W sumie latali na nim: Wiktor Pełka, Andrzej Abłamowicz, Ryszard Witkowski, Antoni Śmigiel. W niektórych lotach na pokładzie śmigłowca były 2 osoby.

Śmigłowiec miał małe siły na sterach, był bardzo stateczny, tak w locie, jak i w zawisie, z uwagi na niedużą moc silnika jego osiągi były bardzo uzależnione od warunków otoczenia (temperatury powietrza). 28 czerwca 1957 złamała się przekładnia w ogonie śmigłowca (oryginalnie pochodziła z motocykla z okresu II wojny światowej Zündapp), która okazała się nie do zastąpienia, co zakończyło służbę śmigłowca. W latach 1956–1957 odbył 185 lotów o łącznym czasie 12,5 godziny.

Pod koniec października 1960 r. śmigłowiec został skreślony z rejestru statków powietrznych i przekazany najpierw do Muzeum Techniki w Warszawie, a następnie do Muzeum Lotnictwa w Krakowie. Wskutek złych warunków składowania śmigłowiec został poważnie uszkodzony, ponadto brakowało wielu elementów.

W roku 1987 z inicjatywy koła SIMP przy Instytucie Lotnictwa, powstała idea odrestaurowania śmigłowca. Została ona zrealizowana przez Zakład Doświadczalny Instytutu Lotnictwa. 29 kwietnia 1989 r. nastąpiło przekazanie śmigłowca do Muzeum w Krakowie.

Eksponowany w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie śmigłowiec BŻ-1 GIL jest odbudowanym egzemplarzem.

Konstrukcja

Dwumiejscowy śmigłowiec doświadczalny.

Kadłub o konstrukcji kratownicowej wykonanej z rur stalowych, przechodzący w belkę ogonową wykonaną ze sklejki. Kabina pilota odkryta.

Podwozie stałe, trójpunktowe z kółkiem przednim.

Silnik Hirth HM 504 o mocy 105 KM napędzał wirnik główny z łopatami o konstrukcji drewnianej krytymi sklejką. Śmigło ogonowe dwułopatowe wykonane z drewna wielowarstwowego.

Bibliografia

  • Janusz Babiejczuk, Jerzy Grzegorzewski: Polski przemysł lotniczy 1945 - 1973. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1974, s. 173-191. OCLC 831052958.
  • Jerzy Grzegorzewski: Polski Przemysł Lotniczy 1944-1989. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Lotnictwa, 2018, s. 378-379. ISBN 978-83-63539-44-3. OCLC 1084515724.
  • Marian Krzyżan: Samoloty w muzeach polskich. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, s. 121-122. ISBN 83-206-0432-X. OCLC 751284219. (pol.).
  • Ryszard Witkowski: Sześć stopni swobody. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1980, s. 54-66. ISBN 83-11-06430-X. OCLC 751191314.
  • Ryszard Witkowski: Wiropłaty w Polsce. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1986, s. 12-15. ISBN 83-206-0569-5.
  • Rafał Chyliński: Moja pasja lotnictwo.Życie i działalność Tadeusza Chylińskiego dla Polskiego Lotnictwa w świetle dokumentów. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2017, s. 852. ISBN 978-83-7339-166-6 oraz Tom 2 ISBN 978-83-7339-167-3
  • Problemy rozwoju śmigłowca BŻ-1 Gil. „Polska Technika Lotnicza. Materiały historyczne”. 7/2004, s. 1-19, 2004. Warszawa: SMIL. 
  • Wiesław Górnicki. Polski śmigłowiec lata nad Warszawą. „Skrzydlata Polska”. 1/1952, s. 8-10, styczeń 1952. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Gil.JPG
Autor: Daniel Delimata, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Polish experimental helicopter BŻ-1 Gil in Polish Aviation Museum in Kraków
Retired test pilots..JPG
Emerytowani polscy piloci doświadczalni: od lewej: Wiktor Pełka, Bronisław Żurakowski, Ryszard Witkowski w 1991 roku.
BZ-1 GIL PICT0023.JPG
Autor: Michał Derela (Pibwl), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Polish experimental helicopter BŻ-1 GIL in the Polish Aviation Museum in Kraków