BT (czołg)

Bystrochodnyj Tank
(dane BT-5)

BT-5
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Typ pojazdu	czołg szybki
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	3
Historia
Prototypy	1931
Produkcja	1932–1941
Egzemplarze	ponad 8000
Dane techniczne
Silnik	1 silnik gaźnikowy M-5-400 o mocy 400 KM
Transmisja	mechaniczna
Poj. zb. paliwa	360 l
Pancerz	6 – 13 mm
Długość	5,58 m
Szerokość	2,23 m
Wysokość	2,25 m
Masa	bojowa: 11 500 kg
Osiągi
Prędkość	(na kołach) 72 km/h (na gąsienicach) 52
Zasięg	(po drodze) 200 km (w terenie) 90
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 x armata wz. 1932 (20K) kal. 45 mm 1 x karabin maszynowy DT kal. 7,62 mm
Użytkownicy
ZSRR, Finlandia, Mongolia, III Rzesza

BT (ros. Быстроходный танк, bystrochodnyj tank – czołg szybkobieżny) – seria czołgów lekkich produkowanych w Związku Radzieckim w latach 1932–1941. Znane były jako „betka” lub „betjuszka”. Czołgi BT mogły się poruszać zarówno na gąsienicach jak i na kołach, zdjęcie gąsienic i przejście na tryb kołowy trwało około 30 minut.

Historia produkcji

W 1931 Związek Radziecki zakupił w Stanach Zjednoczonych dwa eksperymentalne, kołowo-gąsienicowe czołgi M1930 zaprojektowane przez Waltera Christiego. Transakcja ta miała nieco sensacyjne kulisy. Czołgiem Christiego zainteresowana była również Polska. Już jesienią 1929 do USA pojechała delegacja oficerów broni pancernej w celu zapoznania się z pojazdem. W marcu 1930 podpisano kontrakt na dostawę jednego czołgu. Miał on być dostarczony do czerwca 1930. Przewidziano również możliwość zakupu, za sumę 90 000 USD, praw do produkcji seryjnej w Polsce. Christie nie wywiązał się z umowy. Przeciągał termin wydania zamówionego czołgu. W październiku 1930 kiedy polska komisja odbiorcza przyjechała po zamówiony pojazd oświadczył, że nie wyda go jeśli nie otrzyma natychmiast pełnej opłaty licencyjnej. Polacy zetknęli się tam również z ubranymi po cywilnemu oficerami radzieckimi. Później okazało się, że Christie kilkanaście dni po zawarciu umowy z Polską, zawarł podobny kontrakt z ZSRR. Wywiązał się z niego w pełni. W grudniu 1930 wysłał półlegalnie dwa pojazdy do ZSRR. Złamał w ten sposób zakaz eksportu czołgów bez zgody Departamentu Stanu i Departamentu Wojny USA. Polska odzyskała później wpłacone sumy, a także zainkasowała kary umowne. Zamiast czołgu Christiego, zakupiony został brytyjski czołg Vickers 6-ton Mark E.

Dostarczone do ZSRR pojazdy, pod oznaczeniem BT-1, zostały poddane próbom technicznym. Już w październiku 1931 były gotowe trzy pierwsze, nieuzbrojone prototypy BT-2, a w 1932 rozpoczęła się produkcja seryjna tych czołgów.

BT-2 z trzema karabinami maszynowymi

Warianty

• BT-1(M1931) – oznaczenie było stosowane w dwóch przypadkach. Jako oznaczenie dwóch oryginalnych pojazdów Christiego, zakupionych w USA. Czasami również jako oznaczenie seryjnych czołgów BT, uzbrojonych wyłącznie w karabiny maszynowe. Wozy wyposażone w armatę 37 mm, nazywano wtedy BT-2.
• BT-2 – pierwsza wersja produkowana seryjnie. Wyposażona była w 2 warianty uzbrojenia:
  • dwa karabiny maszynowe TAK-2 we wspólnym jarzmie pośrodku wieży i jeden karabin maszynowy DT umieszczony w osobnym jarzmie kulistym po prawej stronie wieży.
  • jedno działo kal. 37 mm B-3 (5K) w zmodernizowanym jarzmie i karabin maszynowy DT w bocznym jarzmie kulistym.

Czołgi były napędzane silnikami gaźnikowymi M-5-400. W latach 1931–1933 wyprodukowano 623 egzemplarze w tym 260 uzbrojonych jedynie w karabiny maszynowe.

• BT-3 – pojazdy BT-2 wyposażone w koła jezdne tłoczone z blachy stalowej.
• BT-4 – czołgi dwuwieżowe uzbrojone w dwa karabiny maszynowe. Wieże były identyczne z zastosowanymi w czołgu T-26 model 1931. Nie jest znana liczba wyprodukowanych egzemplarzy.
• BT-5 – wersja z powiększoną, dwuosobową, wieżą wyposażoną w armatę 20K kalibru 45 mm. Produkowana w latach 1933–1934 w ilości 1884 sztuk w tym 263 z radiostacją.
• BT-5PKh – prototypowa wersja przystosowana do forsowania pod wodą przeszkód wodnych.
• BT-5 z miotaczem ognia – kilka prototypów.
• BT-7 – wersja ze zmienionym kadłubem umożliwiającym zamontowanie większej wieży. Posiadała dodatkowy zbiornik paliwa oraz nowy silnik gaźnikowy M-17T o mocy 450 KM^[1] (kopia silnika BMW). Produkcję rozpoczęto w 1935. Początkowo pojazdy te były wyposażone w wieże pochodzące z czołgu BT-5. W drugiej połowie 1937 weszła do produkcji odmiana z wieżą stożkową, nową trzybiegową skrzynią przekładniową i wzmocnionym zawieszeniem. Czołgi BT-7 były produkowane do 1940. Zbudowano 4614 egzemplarzy w tym 2016 wyposażonych w radiostację.
• BT-7A – wersja wsparcia artyleryjskiego, wyposażona w wieżę czołgu T-26 z 76,2 mm armatą wz.1927/32. Pojazd był uzbrojony również w dwa karabiny maszynowe. Jeden w jarzmie kulistym obok armaty, drugi (przeciwlotniczy) na obrotnicy umieszczonej na dachu wieży. Zapas amunicji kal. 76,2 mm wynosił 50 pocisków, a amunicji karabinowej 3339 pocisków. W latach 1936–1937 wyprodukowano 154 seryjne czołgi. W każdej brygadzie pancernej były zazwyczaj cztery wozy tego typu.
• BT-7M (od fabrycznego oznaczenia A-8 zwany także BT-8) – odmiana z silnikiem wysokoprężnym W-2 z nową wieżą. Produkowany seryjnie od grudnia 1939. Do końca 1940 zbudowano 715 pojazdów. Pod tym oznaczeniem wyprodukowano również serię 72 pojazdów, napędzanych silnikami gaźnikowymi M-17F, przeznaczoną dla oddziałów zmechanizowanych NKWD.
• BT-IS – wersja wyposażona w pochyły pancerz przedni i boczny kadłuba oraz pogrubiony pancerz (posiadał pancerz 6-40 mm). Nieznana jest liczba przerobionych BT-2/5/7.
• BT-42 – odmiana zbudowana w Finlandii. Na kadłubach zdobycznych czołgów BT-7, ustawiono powiększone wieże mieszczące brytyjskie haubice kal. 114 mm. Jesienią 1942 przebudowano w ten sposób 18 pojazdów.

Służba

Czołgi BT-5 wzięły udział w hiszpańskiej wojnie domowej, walczyły także przeciwko Japonii w 1939 i Finlandii w czasie wojny zimowej (głównie BT-2 i BT-5). We wrześniu 1939 roku Armia Czerwona użyła razem 2017 czołgów BT-2/5/7. Brały udział w agresji na Polskę (np. Wojska Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie zniszczyły 4 czołgi a 1 przejęły). BT-5 i BT-7 walczyły także w początkowej fazie wojny z Niemcami. Większość z nich została zniszczona lub porzucona przez załogi. Pozostałe egzemplarze wymieniono na nowocześniejsze T-34. Ostatni raz użyto ich bojowo w sierpniu 1945, na Dalekim Wschodzie.

Dane taktyczno-techniczne

Przypisy