Bałtyjsk

Bałtyjsk

Балтийск

Herb
Państwo	Rosja
Obwód	kaliningradzki
Burmistrz	Fiodor Jaroszewicz
Powierzchnia	49,1 km²
Populacja (2020) • liczba ludności • gęstość	33 658[1] 685,5 os./km²
Nr kierunkowy	+7 40145
Kod pocztowy	238510–238521
Tablice rejestracyjne	39
Położenie na mapie obwodu kaliningradzkiego Bałtyjsk
Położenie na mapie Rosji Bałtyjsk
54°39′13″N 19°54′31″E/54,653611 19,908611
Strona internetowa
Portal Rosja

Bałtyjsk^[2] (tradyc. pol. Piława^[3]; ros. Балти́йск Bałtijsk, do 26 listopada 1946 Пилла́у^[4]; niem. Pillau) – miasto i port morski w Rosji, w obwodzie kaliningradzkim, na Mierzei Wiślanej, po obu stronach Cieśniny Piławskiej u wejścia do Zalewu Wiślanego. Najbardziej na zachód położone miasto Federacji Rosyjskiej. Ośrodek życia polonijnego; mieszkający tam Polacy przybyli przeważnie z okolic Grodna.

Historia

Pierwsze wzmianki o osadzie Pil (Pile, od prusk. Pilz = 'twierdza', 'umocnienie') w źródłach historycznych pochodzą z 1363 i 1430. Dogodne warunki rozwoju osadnictwa zapewnił zwłaszcza wielki sztorm z 10 (lub 16) września 1510, w wyniku którego powstała Cieśnina Piławska. Przy niej założono wieś i w ciągu 15 lat fortecę^[5][3], która do 1525 było częścią państwa krzyżackiego, potem Prus Książęcych. Wraz z nimi od 1618 we władaniu Brandenburgii. Pomiędzy 1466 a 1657 lenno Królestwa Polskiego.

W XVII wieku budowa pierwszych fortyfikacji. Ze względu na strategiczne położenie osadę z biegiem czasu przekształcono w twierdzę rozbudowywaną aż do XIX wieku. W XVIII w. dla jej budowy cegłę pozyskiwano m.in. z rozbieranych zamków średniowiecznych, w tym Lochstedt (obecnie osiedle Pawłowo w granicach administracyjnych miasta).

Piława przed 1944

W 1626 miejsce lądowania króla Szwecji Gustawa Adolfa i jego armii, podczas wojny polsko-szwedzkiej (1625–1629). Tym desantem Szwedzi przenieśli główny front wojny z Inflant do Prus. W 1635 działające na rozkaz króla Polski Władysława IV kozackie czajki pod wodzą Konstantego Wołka zdobyły pod Piławą szwedzki okręt^[6][7].

Od 1701 część Królestwa Prus. Piława otrzymała prawa miejskie w 1725. W 1807 oblężone przez wojska Napoleona. Między 24 lutego 1812 i 6 lutego 1813 we władaniu Francji.

W czasie II wojny światowej Piława była jednym z ośrodków szkolenia załóg U-bootów. 16 kwietnia 1945, został tam ostrzelany przez artylerię nacierających wojsk sowieckich i zatopiony służący jako źródło energii elektrycznej okręt podwodny U-78. Miasto Пиллау (Pillau) zostało zdobyte przez Rosjan 25 kwietnia 1945, a 27 listopada 1946 przemianowane na Балтийск (Bałtijsk). W 1952 powstała tu jedna z największych baz marynarki wojennej ZSRR przy Morzu Bałtyckim. Odegrało to kluczową rolę w rozwoju powojennego Bałtyjska^[5].

Zabytki

Z II wojny światowej ocalało wiele budynków, m.in.:

• latarnia morska,
• twierdza,
• forty: Wschodni i Zachodni,
• większość obiektów portu wojennego, m.in. koszary, kasyno i wieża ciśnień,
• neogotycka kaplica ewangelicko-reformowana (poświęcona w 1867), obecnie służąca jako cerkiew prawosławna św. Jerzego (sobór katedralny Floty Bałtyckiej),
• cztery wieże ciśnień,
• siedziba sądu (ob. Muzeum Floty Bałtyckiej),
• budynek szkoły średniej,
• dom pastora z pocz. XX w.

Nie zachowały się 2 barokowe kościoły ewangelickie (parafialno-garnizonowy i w Starej Piławie), ani neogotycki katolicki kościół NMP Gwiazdy Morza (proj. Fritz Heitmann, konsekrowany 1910).

W pobliżu latarni stoi pomnik Piotra I, a nad portem dominuje konny pomnik carycy Elżbiety, która w 1757 po opanowaniu Prus ogłosiła ich wcielenie do Rosji. Nieopodal cmentarz wojenny, z nagrobkami niemieckich marynarzy z I wojny światowej oraz żołnierzy i cywili, którzy zginęli w 1945, zrekonstruowany po 1991.

• Wybrane zabytki
• 

  Latarnia morska

• 

  Twierdza

• 

  Fort Wschodni

• 

  Dawny kościół ewangelicki, ob. sobór św. Jerzego

• 

  Wieża ciśnień portu wojennego

• 

  Kolejowa wieża ciśnień

• 

  Muzeum Floty Bałtyckiej

• 

  Dom pastora

Militaria

Bałtyjsk – zdjęcie satelitarne Landsat

Główna baza morska Floty Bałtyckiej wraz ze Stocznią Remontową (33-й судоремонтный завод). W pobliżu (5 km na płd.-zach. od centrum), na Mierzei Wiślanej lotnisko wojskowe, obecnie opuszczone. M.in. stacjonowały tam samoloty-amfibie Be-12 Czajka (Бе-12 Чайка).

Transport

Prócz portu w mieście jest stacja kolejowa.

Miasta partnerskie

• Karlskrona

Przypisy

Bibliografia

• Adolf Boetticher, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, H. 1, Das Samland, Königsberg, Teichert, 1898
• Georg Dehio, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, Deutschordensland Preussen; Berlin, Deutscher Kunstverlag, 1952
• Handbuch der historischen Stätten, Ost- und Westpreussen, Stuttgart, Kröner, 1981, ISBN 3-520-31701-X.
• Walter Dignath, Herbert Ziesmann, Die Kirchen des Samlandes. Eine Dokumentation, Leer, Rautenberg, 1987, ISBN 3-7921-0355-9.
• Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler West- und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West- und Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Bütower und Lauenburger Land; Berlin, Dt. Kunstverl., 1993, ISBN 3-422-03025-5.
• Anatolij Bachtin, Gerhard Doliesen, Vergessene Kultur. Kirchen in Nord-Ostpreussen. Eine Dokumentation, 2. Aufl., Husum, Husum, 1998, ISBN 3-88042-849-2.
• Vadim Jur’evič Kurpakov, Kaliningradskaja oblast. Putevoditel, Kaliningrad, Terra Baltika, 2007, ISBN 978-5-98777-012-2.