Bałtyjsk

Bałtyjsk
Балтийск
Ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Rosja

Obwód

 kaliningradzki

Burmistrz

Fiodor Jaroszewicz

Powierzchnia

49,1 km²

Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość


33 658[1]
685,5 os./km²

Nr kierunkowy

+7 40145

Kod pocztowy

238510–238521

Tablice rejestracyjne

39

Położenie na mapie obwodu kaliningradzkiego
Mapa konturowa obwodu kaliningradzkiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Bałtyjsk”
Położenie na mapie Rosji
Mapa konturowa Rosji, blisko lewej krawiędzi u góry znajduje się punkt z opisem „Bałtyjsk”
Ziemia54°39′13″N 19°54′31″E/54,653611 19,908611
Strona internetowa
Portal Rosja

Bałtyjsk[2] (tradyc. pol. Piława[3]; ros. Балти́йск Bałtijsk, do 26 listopada 1946 Пилла́у[4]; niem. Pillau) – miasto i port morski w Rosji, w obwodzie kaliningradzkim, na Mierzei Wiślanej, po obu stronach Cieśniny Piławskiej u wejścia do Zalewu Wiślanego. Najbardziej na zachód położone miasto Federacji Rosyjskiej. Ośrodek życia polonijnego; mieszkający tam Polacy przybyli przeważnie z okolic Grodna.

Historia

Pierwsze wzmianki o osadzie Pil (Pile, od prusk. Pilz = 'twierdza', 'umocnienie') w źródłach historycznych pochodzą z 1363 i 1430. Dogodne warunki rozwoju osadnictwa zapewnił zwłaszcza wielki sztorm z 10 (lub 16) września 1510, w wyniku którego powstała Cieśnina Piławska. Przy niej założono wieś i w ciągu 15 lat fortecę[5][3], która do 1525 było częścią państwa krzyżackiego, potem Prus Książęcych. Wraz z nimi od 1618 we władaniu Brandenburgii. Pomiędzy 1466 a 1657 lenno Królestwa Polskiego.

W XVII wieku budowa pierwszych fortyfikacji. Ze względu na strategiczne położenie osadę z biegiem czasu przekształcono w twierdzę rozbudowywaną aż do XIX wieku. W XVIII w. dla jej budowy cegłę pozyskiwano m.in. z rozbieranych zamków średniowiecznych, w tym Lochstedt (obecnie osiedle Pawłowo w granicach administracyjnych miasta).

Piława przed 1944

W 1626 miejsce lądowania króla Szwecji Gustawa Adolfa i jego armii, podczas wojny polsko-szwedzkiej (1625–1629). Tym desantem Szwedzi przenieśli główny front wojny z Inflant do Prus. W 1635 działające na rozkaz króla Polski Władysława IV kozackie czajki pod wodzą Konstantego Wołka zdobyły pod Piławą szwedzki okręt[6][7].

Od 1701 część Królestwa Prus. Piława otrzymała prawa miejskie w 1725. W 1807 oblężone przez wojska Napoleona. Między 24 lutego 1812 i 6 lutego 1813 we władaniu Francji.

W czasie II wojny światowej Piława była jednym z ośrodków szkolenia załóg U-bootów. 16 kwietnia 1945, został tam ostrzelany przez artylerię nacierających wojsk sowieckich i zatopiony służący jako źródło energii elektrycznej okręt podwodny U-78. Miasto Пиллау (Pillau) zostało zdobyte przez Rosjan 25 kwietnia 1945, a 27 listopada 1946 przemianowane na Балтийск (Bałtijsk). W 1952 powstała tu jedna z największych baz marynarki wojennej ZSRR przy Morzu Bałtyckim. Odegrało to kluczową rolę w rozwoju powojennego Bałtyjska[5].

Zabytki

Z II wojny światowej ocalało wiele budynków, m.in.:

  • latarnia morska,
  • twierdza,
  • forty: Wschodni i Zachodni,
  • większość obiektów portu wojennego, m.in. koszary, kasyno i wieża ciśnień,
  • neogotycka kaplica ewangelicko-reformowana (poświęcona w 1867), obecnie służąca jako cerkiew prawosławna św. Jerzego (sobór katedralny Floty Bałtyckiej),
  • cztery wieże ciśnień,
  • siedziba sądu (ob. Muzeum Floty Bałtyckiej),
  • budynek szkoły średniej,
  • dom pastora z pocz. XX w.

Nie zachowały się 2 barokowe kościoły ewangelickie (parafialno-garnizonowy i w Starej Piławie), ani neogotycki katolicki kościół NMP Gwiazdy Morza (proj. Fritz Heitmann, konsekrowany 1910).

W pobliżu latarni stoi pomnik Piotra I, a nad portem dominuje konny pomnik carycy Elżbiety, która w 1757 po opanowaniu Prus ogłosiła ich wcielenie do Rosji. Nieopodal cmentarz wojenny, z nagrobkami niemieckich marynarzy z I wojny światowej oraz żołnierzy i cywili, którzy zginęli w 1945, zrekonstruowany po 1991.

Militaria

Bałtyjsk – zdjęcie satelitarne Landsat

Główna baza morska Floty Bałtyckiej wraz ze Stocznią Remontową (33-й судоремонтный завод). W pobliżu (5 km na płd.-zach. od centrum), na Mierzei Wiślanej lotnisko wojskowe, obecnie opuszczone. M.in. stacjonowały tam samoloty-amfibie Be-12 Czajka (Бе-12 Чайка).

Transport

Prócz portu w mieście jest stacja kolejowa.

Miasta partnerskie

Przypisy

  1. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года [dostęp 2021-03-15].
  2. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych Poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013. ISBN 978-83-254-1988-2.
  3. a b Piława, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 156.
  4. Елизавета Шафер, «От Пиллау до Балтийска»: история самого западного города России, Информационно-аналитический портал Калининграда kgd.ru, 20 lipca 2013 [dostęp 2022-10-03] (ros.).
  5. a b История города Балтийска, Prussia39.ru, 2012–2022 [dostęp 2022-10-03].
  6. Kozackie czajki na Haff, Historia Wysoczyzny Elbląskiej [dostęp 2020-03-13] (pol.).
  7. Katarzyna Matwiejczyk, Z Zaporoża nad Haff. Wykorzystanie flotylli czajek kozackich na Zalewie Wiślanym w wojnie ze Szwecją w 1635 roku, [w:] J.A. Włodarski (red.), Szkice z dziejów Prus Królewskich XVI – XVIII wieku. Gospodarka – Społeczeństwo – Kultura, Gdańsk 2008, s. 90–111.

Bibliografia

  • Adolf Boetticher, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, H. 1, Das Samland, Königsberg, Teichert, 1898
  • Georg Dehio, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, Deutschordensland Preussen; Berlin, Deutscher Kunstverlag, 1952
  • Handbuch der historischen Stätten, Ost- und Westpreussen, Stuttgart, Kröner, 1981, ISBN 3-520-31701-X.
  • Walter Dignath, Herbert Ziesmann, Die Kirchen des Samlandes. Eine Dokumentation, Leer, Rautenberg, 1987, ISBN 3-7921-0355-9.
  • Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler West- und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West- und Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Bütower und Lauenburger Land; Berlin, Dt. Kunstverl., 1993, ISBN 3-422-03025-5.
  • Anatolij Bachtin, Gerhard Doliesen, Vergessene Kultur. Kirchen in Nord-Ostpreussen. Eine Dokumentation, 2. Aufl., Husum, Husum, 1998, ISBN 3-88042-849-2.
  • Vadim Jur’evič Kurpakov, Kaliningradskaja oblast. Putevoditel, Kaliningrad, Terra Baltika, 2007, ISBN 978-5-98777-012-2.

Media użyte na tej stronie

Russia edcp location map.svg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Russia.

EquiDistantConicProjection : Central parallel :

* N: 54.0° N

Central meridian :

* E: 100.0° E

Standard parallels:

* 1: 49.0° N
* 2: 59.0° N

Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.

Балтийский маяк (Балтийск).jpg
Autor: Георгий Долгопский, Licencja: CC BY-SA 3.0
To fotografia pomnika kulturowego dziedzictwa w Rosji; numer:
BaltiyskPillau 05-2017 img02 water tower at infantry barracks.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: FAL
To fotografia pomnika kulturowego dziedzictwa w Rosji; numer:
Балтийск Pillau Kr Samland Postamt und Leuchtturm.jpg
Достопримечательности города Пиллау (Балтийск, Калиниградская область)
BaltiyskPillau 05-2017 img03 Baltic Fleet Museum.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: FAL
To fotografia pomnika kulturowego dziedzictwa w Rosji; numer:
BaltiyskPillau 05-2017 img04 StGeorge Church.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: FAL
To fotografia pomnika kulturowego dziedzictwa w Rosji; numer:
Bałtijsk.jpg
Bałtijsk, Rosja (obwód kaliningradzki) - zdjęcie satelitarne Landsat (wykonane około roku 2000)
Coat of Arms of Baltiysk (Kaliningrad oblast).png
Baltiysk (Kaliningrad oblast), coat of arms
BaltiyskPillau 05-2017 img08 aerial photo.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: FAL
Aerial photo of Baltiysk formerly Pillau / Kaliningrad Oblast (Russia).
BaltiyskPillau 05-2017 img21 water tower at railway.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: FAL
To fotografia pomnika kulturowego dziedzictwa w Rosji; numer:
BaltiyskPillau 05-2017 img22 pastors house.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: FAL
To fotografia pomnika kulturowego dziedzictwa w Rosji; numer:
Балтийск (724).jpg
Autor: Lady-F, Licencja: CC BY-SA 4.0
To fotografia pomnika kulturowego dziedzictwa w Rosji; numer:
BaltiyskPillau 05-2017 img18 East Fort.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: FAL
East Fort in Baltiysk formerly Pillau / Kaliningrad Oblast (Russia).