Bażyna

Bażyna
Ilustracja
Morfologia (bażyna czarna)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

wrzosowate

Rodzaj

bażyna

Nazwa systematyczna
Empetrum L.
Sp. Pl. 1022. 1753
Bażyna czarna

Bażyna (Empetrum L.) – rodzaj krzewinek należących do rodziny wrzosowatych (Ericaceae Juss.). Występuje na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego (tu zwykle w górach) i chłodnego oraz na południowych krańcach Ameryki Południowej (tam tylko jeden gatunek – Empetrum rubrum). W Polsce występuje bażyna czarna (Empetrum nigrum) i bażyna obupłciowa (Empetrum hermaphroditum)[3], przy czym ta ostatnia często ujmowana jest jako podgatunek bażyny czarnej[4]. Gatunkiem typowym jest bażyna czarna (Empetrum nigrum)[5]. Łączna liczba gatunków w zależności od ujęcia systematycznego (koncepcji podziału) waha się od 3 do 18[6].

Morfologia

Pokrój
Krzewinki z pędami płożącymi się, podnoszącymi się na końcach, gęsto rozgałęzionymi, drewniejącymi. O długości do 1 m[6].
Liście
Ulistnienie skrętoległe lub okółkowe. Liście zimotrwałe, twarde. Blaszka liściowa osadzona na bardzo krótkim ogonku, z wierzchu połyskująca lub matowa, równowąska, lancetowata lub jajowata, całobrzega i silnie wzdłuż krawędzi podwinięta[6].
Kwiaty
Obu- lub jednopłciowe, drobne, wyrastające pojedynczo lub w skupieniach po 2 lub 3 w kątach liści na górnych, wzniesionych częściach pędów. Kwiaty są promieniste, działki kielicha 3 podłużne, płatki korony także 3, białe (według niektórych ujęć płatków brak i wszystkie listki okwiatu to działki kielicha[7]). Pręcików od 2 do 6, w kwiatach tylko męskich zwykle 3. Zalążnia górna z 6–9 zalążkami, słupek pojedynczy z rozgałęzionym znamieniem na 6–12 łatek[7][6].
Owoc
Kuliste, mięsiste jagody. U nasady z trwałymi, przylegającymi działkami kielicha. Owocnia ma kolor czerwony lub czarny po dojrzeniu. Owoce zawierają 6–9 owalnych nasion[6].

Systematyka

Empetrum rubrum
Synonimy[5]

Chamaetaxus Ruprecht

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należy do plemienia Empetreae (obok dwóch innych rodzajów: Ceratiola i Corema[8]), podrodziny Ericoideae, rodziny wrzosowatych Ericaceae, która wraz z siostrzaną rodziną Cyrillaceae należą do rzędu wrzosowców, grupy astrowych (asterids) w obrębie dwuliściennych właściwych (eudicots)[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Ericanae Takht., rząd wrzosowce (Ericales Dumort.), podrząd Ericineae Burnett, rodzina wrzosowate (Ericaceae Juss.), podrodzina Empetroideae Nutt. ex Sweet, plemię Empetreae Horan., rodzaj bażyna (Empetrum L.)[9].

Podział na gatunki

Podział rodzaju i status taksonomiczny gatunków w jego obrębie jest przedmiotem dyskusji[10]. W szerokim ujęciu gatunków wyróżnia się ich 2 lub 3 zawierających szereg podgatunków[4], w wąskim ujęciu gatunków w obrębie rodzaju wyróżnia się nawet kilkanaście[11].

Z badań genetycznych wynika, że diploid Empetrum nigrum jest grupą bazalną dla wielokrotnie powstających w różnych miejscach tetraploidów[8][6], co skutkować ma trudną do segregacji zmiennością genetyczną[6]. Wskazuje się jako niejednoznaczny związek między ploidalnością a dwupiennością lub obupłciowością tych roślin – na biologię rozrodu istotny wpływ mogą bowiem mieć czynniki środowiskowe[12]. Potwierdzać to mają rośliny z kwiatami obupłciowymi o pozostałych cechach właściwych dla podgatunku typowego Empetrum nigrum[10][13]. W efekcie formy tetraploidalne we Flora of North America nie są uznawane za na tyle odległe, by mogły być traktowane jako odrębne gatunki[6]. Także Flora Europaea kwestionuje znaczenie ploidalności jako wystarczającego uzasadnienia podniesienia taksonów powstałych w wyniku zwielokrotnienia chromosomów do rangi gatunku[12]. Również The Plant List uznaje tetraploidy za podgatunki[4]. W efekcie wyżej wymienione i inne prace taksonomiczne wyróżniają różną liczbę drobnych taksonów w randze podgatunków bażyny czarnej[14][15].

W piśmiennictwie polskim tradycyjnie wyróżnia się raczej jako odrębne gatunki obie formy bażyn występujące w kraju tj. bażynę czarną E. nigrum i obupłciową E. hermaphroditum[3][16].

Wykaz gatunków według Plants of the World[17]
  • Empetrum atropurpureum Fernald & Wiegand
  • Empetrum eamesii Fernald & Wiegand
  • Empetrum nigrum L. – bażyna czarna
  • Empetrum rubrum Vahl ex Willd.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-01-14] (ang.).
  3. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  4. ↑ a b c Empetrum. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-01-14].
  5. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
  6. ↑ a b c d e f g h David F. Murray, Virginia Mirré, Reidar Elven: Empetrum. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-09-01]. (ang.).
  7. ↑ a b Min Tianlu, Arne Anderberg: Empetrum. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-09-01]. (ang.).
  8. ↑ a b Arne A. Anderberg. Phylogeny of the Empetraceae, with Special Emphasis on Character Evolution in the Genus Empetrum. „Systematic Botany”. 19, 1, 1994. 
  9. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Empetrum. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-30]. (ang.).
  10. ↑ a b J.N.B. Bell, J.H. Tallis. Empetrum nigrum L.. „Journal of Ecology”. 61, 1, s. 289-305, 1973. 
  11. ↑ Kazimierz Zarzycki: Rodzina: Empetraceae, Bażynowate. W: Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom X. Pawłowski B. (red.). Warszawa, Kraków: Polska Akademia Nauk, PWN, 1963.
  12. ↑ a b T.G. Tutin, V.H. Heywood, N.A. Burges, D.M. Moore, D.H. Valentine, S.M. Walters, D.A. Webb: Flora Europaea. Vol. 3. Cambridge, London, New York, New Rochelle, Melbourne, Sydney: Cambridge University Press, 1981, s. 14.
  13. ↑ Empetrum nigrum L. black crowberry. [w:] Go Botany [on-line]. National Science Foundation. [dostęp 2018-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-10)].
  14. ↑ V.B. Kuvaev, V.N. Vasilez, E.A. Krasnov, T.P. Berezovskaya. To diagnostics and chemisystematics of intrageneric taxa of Empetrum (Empetraceae). „Botanicheskii Zhurnal (Ботанический журнал)”. 81, 10, s. 104-115, 1996. 
  15. ↑ Eric Hultén: Flora of Alaska and Neighboring Territories: A Manual of the Vascular Plants. Stanford University Press, 1968, s. 716. ISBN 0-8047-0643-3.
  16. ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 65. ISBN 83-214-1305-6.
  17. ↑ Empetrum Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-19].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Empetrum rubrum (Terre de Feu).jpg
Autor: Serge Ouachée, Licencja: CC BY-SA 3.0
Diddle-dee
241 Empetrum nigrum.jpg
Original Description
Kråkbär, Empetrum nigrum L.
Empetrum nigrum a2.jpg
Autor: Opioła Jerzy, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Empetrum nigrum (pl. bażyna czarna), habitat: Tatra Mountains, Dolina 5 Stawów Polskich