Babia Góra

Babia Góra
Ilustracja
Babia Góra widziana z Rycerzowej (2007)
Państwo

 Polska
 Słowacja

Położenie

powiat suski, Powiat Namiestowo

Pasmo

Beskid Żywiecki, Oravské Beskydy, Karpaty

Wysokość

1725 m n.p.m.

Wybitność

1075 m

Położenie na mapie Beskidu Żywieckiego, Małego i Makowskiego
Mapa Beskidu Żywieckiego, Małego i Makowskiego z zaznaczoną granicą Polski, w centrum znajduje się czarny trójkącik z opisem „Babia Góra”
Położenie na mapie Karpat
Mapa konturowa Karpat, blisko górnej krawiędzi nieco na lewo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Babia Góra”
Ziemia49°34′24″N 19°31′46″E/49,573333 19,529444
Masyw Babiej Góry – widok z Cyla (z podpisami)
Babia Góra z Zawoi-Składy
Widok Babiej Góry z Podwilka
Widok z Hali Miziowej: Babia Góra i Cyl (na lewo)
Szlak żółty – Perć Akademików
Babia Góra – widok z odległego Ćwilina
Babia Góra z Rogoźnickiej Skałki
Widok Tatr Wysokich w panoramie Tatr z Babiej Góry. U dołu zaznaczono obszar pasma objęty powiększona panoramą
Widok na Babią Górę z południowej części Krakowa
Babia Góra widziana z Gubałówki

Babia Góra (słow. Babia hora) – masyw górski w Paśmie Babiogórskim należącym do Beskidu Żywieckiego w Beskidach Zachodnich[1] (według słowackiej terminologii są to Oravské Beskydy)[2]. Najwyższym szczytem jest Diablak (1725 m[3], według Geoportalu 1722,9[4], niem. Teufelspitze, czyli Diabelski Szczyt), często nazywany również Babią Górą, jak cały masyw. Jest najwyższym szczytem Beskidów Zachodnich i poza Tatrami najwyższym szczytem w Polsce, drugim co do wybitności (po Śnieżce). Zaliczany jest do Korony Gór Polski[5].

Pochodzenie nazwy i legendy

Pochodzenie nazwy Babia Góra tłumaczą liczne legendy ludowe. Jedna z nich mówi, że jest to kupa kamieni wysypanych przed chałupą przez babę – olbrzymkę, według innej to kochanka zbójnika, która skamieniała z żalu widząc, jak niosą jej zabitego ukochanego. Według innych legend nazwa góry pochodzi od tego, że w jaskiniach pod tą górą zbójnicy ukrywali swoje branki. Nazwa może też mieć powiązanie z niektórymi znaczeniami słowa baba (rodzaj ciasta lub kamienny posąg kultowy)[5].

Wysokość i wybitność masywu Babiej Góry sprawiła, że w XIX w. nadano jej nazwę Królowej Beskidów, z powodu bardzo zmiennej pogody nazywana też była Matką Niepogód lub Kapryśnicą, a ostatnio mieszkańcy Orawy nazywają ją także Orawską Świętą Górą[5].

Topografia

Masyw Babiej Góry rozciąga się od Przełęczy Jałowieckiej Północnej po przełęcz Krowiarki. Wyróżniają się w nim dwa wybitne wierzchołki; Diablak i Mała Babia Góra (1517 m), ale w głównej grani topografowie wyróżniają jeszcze wiele pomniejszych wierzchołków, grzbietów i przełęczy. W kierunku od zachodu na wschód są to[5]:

Granią masywu biegnie Wielki Europejski Dział Wodny, a jej częścią zachodnią po Diablaka granica polsko-słowacka. Północne stoki masywu Babiej Góry ograniczone są przez dwa potoki: Jałowiecki Potok spływający spod Jałowieckich Przełęczy (Północnej i Południowej) oraz potok Jaworzynka spływający spod przełęczy Krowiarki. Łączą się one we wsi Zawoja w tzw. Widłach, tworząc rzekę Skawicę. Całe północne stoki masywu znajdują się w obrębie polskiej miejscowości Zawoja[4]. Od strony południowej i wschodniej sytuacja jest bardziej skomplikowana. Tam masyw Babiej Góry ciągnie się od Półgórzanki na zachodzie po potoki Syhlec i Zubrzyca na wschodzie, a od dolnej części masywu aż po Czarną Orawę i Jezioro Orawskie ciągną się trzy niskie i długie grzbiety należące do Działów Orawskich: Dział Rabczycki, Dział Lipnicki i Dział Zubrzycki[5]. Od tej strony stoki Babiej Góry należą do dwóch słowackich miejscowości – Orawska Półgóra i Rabczyce oraz czterech polskich: Lipnica Wielka, Kiczory, Lipnica Mała i Zubrzyca Górna[4].

Wysokość względna Babiej Góry wynosi dla stoków południowych 900 metrów, a dla północnych 1100 metrów i jest największą poza Tatrami w Polsce. Babia Góra przewyższa otaczające ją szczyty o około 200–600 metrów[6][7]. Cechuje ją również duża izolacja (duża odległość od innych gór porównywalnej lub większej wysokości)[8].

Geologia i rzeźba terenu

Beskidy, w tym również Babia Góra, uległy wypiętrzeniu w trzeciorzędzie, na obszarze pierwotnie zajmowanym przez Prakarpaty. Babia Góra zbudowana jest z fliszu piaskowcowo-łupkowego o dużej miąższości, o wyraźnym podziale na warstwy podmagurskie (piaskowce, łupki i margle powierzchniowe w dolnych partiach masywu) i magurskie (piaskowce o miąższości do 750 m). W skałach masywu odkryto liczne skamieniałości – głównie fauny numulitowej[9].

Epoka lodowa zapanowała w Karpatach przed 600 tys.lat. Powstały wówczas lodowce, których ślady (kary i jeziora polodowcowe) zachowały się jedynie w Tatrach i Karkonoszach. Jeśli występowały w masywie babiogórskim, ich działalność została zatarta przez erozję okresu holocenu[9]. Największe znaczenie miały tu ruchy masowe, szczególnie intensywne na północnych stokach masywu. Ich pozostałością są liczne, różnej wielkości osuwiska oraz występujące w ich strefach jeziorka osuwiskowe, takie jak: Mokry Stawek (największy), Zimny Stawek, Mały i Duży Orawski Stawek, Czarne Oko, Marków Stawek, Mały Stawek, Mułowy Stawek oraz okresowy Suchy Stawek[10].

Północne, skaliste stoki charakteryzują się wyjątkowo dużym nachyleniem (do 70°), południowe są znacznie łagodniejsze. Partie wierzchołkowe pokrywa największe w całych polskich Beskidach Zachodnich rumowisko skalne[11].

W masywie Babiej Góry zinwentaryzowano 24 jaskinie o łącznej długości 414,2 m. Większość dużych obiektów zlokalizowanych jest na południowych stokach masywu. Najdłuższą z nich jest zlokalizowana właśnie na południowym stoku Babiej Góry, już po polskiej stronie granicy, Dymiąca Piwnica o rozbudowanej sieci korytarzy, długości 86,5 m i deniwelacji 10,5 m. Nagromadzenie największych, stosunkowo głębokich (do 16 m) obiektów jaskiniowych zinwentaryzowano w rowach i szczelinach przygrzbietowych na południowych stokach Cylu. Największą z tych jaskiń jest Jaskinia w Małej Babiej Górze I o długości korytarzy 58,5 m[12].

Przyroda

Na Babiej Górze występuje 106 gatunków wątrobowców, w tym 20 podlegających ochronie. Jeden z nich to endemit europejski (Scapania helvetica), 8 to gatunki rzadkie i bardzo rzadkie. Flora mchów liczy 279 gatunków. Wśród nich jest 80 gatunków chronionych, 11 znajdujących się na „Czerwonej liście mchów zagrożonych w Europie”, 34 na „Czerwonej liście mchów zagrożonych w Polsce”. Wśród roślin naczyniowych naliczono 626 gatunków. Występują tu 23 gatunki ściśle chronione i 33 podlegające ochronie częściowej. 20% stanowią gatunki górskie, co świadczy o wysokogórskim charakterze tego masywu. Flora jest w dużym stopniu naturalna: 90% to gatunki rodzime, 7% stanowią gatunki obcego pochodzenia, ale dawno przybyłe (archeofity)[13]. Z rzadkich w Polsce gatunków roślin występują m.in. tojad morawski, wyblin jednolistny, rogownica alpejska, okrzyn jeleni, zimoziół północny, turzyca pchla, tocja alpejska, gnidosz Hacqueta[14]. 4 z nich znajdują się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin[13].

W 1954 w masywie Babiej Góry (wraz ze szczytem Diablak) utworzono Babiogórski Park Narodowy. W uznaniu cennych walorów przyrodniczych, a zwłaszcza dobrze wykształconych i zachowanych pięter roślinności, Babiogórski Park Narodowy został wpisany w 1977 przez UNESCO na listę światowych rezerwatów biosfery[15].

Historia

Dawniej na licznych polanach wytworzonych w lasach Babiej Góry wypasano owce, zaś w najwyższych, naturalnie bezleśnych partiach (w piętrze halnym) – woły. Dla powiększenia pastwisk wycięto znaczne ilości kosodrzewiny. Po utworzeniu parku narodowego wypasu zakazano, a wiele polan zarosło lasem. Kosodrzewina odnowiła się i zajmuje znaczne obszary. Obecnie wypasa się owce jeszcze tylko na polanie Liniarka i Hali Śmietanowej Lipnickiej, nad Czarną Orawą w Lipnicy Wielkiej oraz w słowackim Bobrowie[5].

W 1995 roku gminy po polskiej i słowackiej stronie Babiej Góry utworzyły Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich, którego celem jest zachowanie ludowej kultury, folkloru i tradycji tego obszaru i mieszkających tu Babiogórców (Górali Babiogórskich), a także rozwój turystyki pod Babią Górą.

Turystyka

Szlaki

Piesze szlaki turystyczne[3]:

szlak turystyczny czerwony Główny Szlak Beskidzki: Markowe Szczawinyprzełęcz Brona – Babia Góra – SokolicaPrzełęcz Lipnicka
  • z Markowych Szczawin 1:30 h (↓ 1:10 h), z przełęczy Brona 1 h (↓ 0:45 h)
  • z przełęczy Krowiarki 2:30 h (↓ 1:30 h), z Sokolicy 1:30 h (↓ 1 h)
szlak turystyczny zielony Przełęcz JałowieckaMała Babia Góra – przełęcz Brona – Babia Góra – Stańcowa PolanaKiczory
  • z Przełęczy Jałowieckiej Północnej 2:25 h (↓ 2 h), z Małej Babiej Góry 1:15 h (↓ 1:10 h)
  • z Kiczor 3:40 h (↓ 3:10 h), ze Stańcowej 2:30 h (↓ 2 h)
szlak turystyczny żółty Markowe Szczawiny – Perć Akademików – Babia Góra – Chata Slaná voda (Słowacja)
  • z Markowych Szczawin 1:15 h (↓ 0:45 h)
  • z Chaty Slaná voda 3:25 h (↓ 3:10 h)
szlak turystyczny czerwony Orawska Półgóra – Chata Slaná voda – Mała Babia Góra (czasy przejścia na Małą Babią Górę)
  • z Orawskiej Półgóry 3:30 h (↓ 3:15 h), z Chaty Slaná voda 3 h (↓ 2:45 h)

Szlaki prowadzą na szczyt również od strony słowackiej – to właśnie z Orawskiej Półgóry poprowadzono na szczyt w 1894 r. pierwszy znakowany szlak turystyczny, wytyczył go Beskidenverein (wówczas szlak był w granicach Węgier). Rok później BV poprowadził szlaki od strony polskiej (wówczas galicyjskiej) – były to jedne z pierwszych szlaków w polskich Beskidach Zachodnich[10].

Południowymi stokami masywu biegnie droga zwana Pańskim Chodnikiem (także Pańską Ścieżką lub Rajsztagiem, z niem. Reich – państwo, Steg – ścieżka). Była ona jednym ze starych szlaków komunikacyjnych pod Babią Górą, łączącym Zubrzycę z Półgórą (słowacka Polhora). Wybudowana została przez austriacką administrację leśną, a rozbudowana po I wojnie światowej przez Wojsko Polskie jako główny dojazd do Lipnicy Wielkiej Przywarówki. Droga terenowa łączy Śmietanową, Stachurówkę, Nad Wykrotami, Wykroty, Parking Polana Stańcówka, przecina granicę ze Słowacją (Stańcowe Siodło) i biegnie dalej przez Prírodný Prameň – Roveň, Chatę Slaná Voda (Słona Woda) do Polhory i nadaje się do wycieczek kolarskich[16].

Najwyższy wierzchołek, Diablak, odznacza się wybitnymi walorami widokowymi. Roztacza się z niego panorama na wszystkie strony, obejmująca Beskid Żywiecki, Śląski, Mały, Makowski, Wyspowy, Gorce, Kotlinę Orawsko-Nowotarską, Tatry po stronie polskiej i słowackiej, a także inne grupy górskie Słowacji: Góry Choczańskie, Magurę Orawską, Niżne Tatry oraz Wielką i Małą Fatrę[5].

Turystyka zimowa

Pierwszego znanego wejścia narciarskiego na szczyt Babiej Góry dokonała 6 stycznia 1906 r. grupa niemieckich turystów – członków Beskidenverein z Zabrza. Szli oni z Przyborowa ówczesnym czarnym szlakiem wyznakowanym przez BV przez Przełęcz Jałowiecką, a dalej granią przez Małą Babią Górę i przełęcz Bronę. Schodzili w potężnej wichurze do nowo uruchomionego niemieckiego schroniska pod Diablakiem.

Pierwszymi polskimi narciarzami na Diablaku byli w lutym 1908 r. Władysław Pawlica z Zakopanego (w późniejszych czasach znany geolog), Walery Goetel (wówczas jeszcze student), jego brat Ferdynand (wówczas uczeń) oraz Jan Nowak. Po noclegu w nowym schronisku PTT na Markowych Szczawinach osiągnęli oni szczyt w wejściu przez przełęcz Bronę, po czym zjechali na południową stronę do Lipnicy Wielkiej. Wraz z nimi w tym samym dniu i tą samą drogą osiągnęli szczyt na karplach Wacław Majewski i Władysław Kuryluk, schodząc następnie do Orawskiej Półgóry[17].

Schroniska

Pierwszy obiekt, służący jako schronienie dla odwiedzających Babią Górę, powstał na jej szczycie już w 1806 r. Był to prosty, drewniany schron zbudowany w związku z wizytą na Babiej Górze arcyksięcia Józefa Habsburga, palatyna Węgier. Funkcjonował krótko, zniszczyła go wichura. Stał prawdopodobnie w miejscu, w którym dzisiaj wznosi się pomnik z 1876 r.[10]

W połowie stulecia stanął schron turystyczny „Losertówka”. Powstał w 1852 z inicjatywy hr. Filipa Saint Genois – właściciela dóbr makowskich, Zawoi i Babiej Góry. Nazwę zawdzięcza Józefowi Loserthowi, naczelnikowi ówczesnego obwodu wadowickiego. Schron na planie kwadratu o boku 4 metrów zbudowany był z miejscowego kamienia, przykryty spadzistym dachem krytym gontem. Miał niezamykane otwory okienne i otwór wejściowy. Brak zamykanych okien i drzwi sprawił, że schron po kilku latach padł ofiarą burz oraz porywistych wiatrów[18].

Pierwsze schroniska pojawiły się na początku XX wieku[5]:

Wypadki

Wyższe partie masywu znane są z bardzo zmiennej i kapryśnej pogody, która była wśród turystów i narciarzy przyczyną wielu zabłądzeń i wypadków, w tym śmiertelnych. Latem szczególnie niebezpieczne są gwałtowne burze na jej szczycie, zimą – śnieżne huragany, w niektórych partiach szlaków turystycznych istnieje zagrożenie lawinowe, a na odkrytych szczytach i przełęczach często wieją silne wiatry. Nad bezpieczeństwem turystów i narciarzy czuwa placówka GOPR w Schronisku na Markowych Szczawinach[5].

Przypisy

  1. Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12479-2.
  2. Turystyczna mapa Słowacji [dostęp 2020-09-30].
  3. a b Beskid Śląski i Żywiecki. Mapa 1:50 000. Kraków: Wyd. „Compass”, 2011, ISBN 978-83-7605-084-3.
  4. a b c Geoportal2 | iMap, mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2019-01-27].
  5. a b c d e f g h i Stanisław Figiel, Piotr Krzywda, Beskid Żywiecki: przewodnik, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2006, ISBN 83-89188-59-7.
  6. Babia Góra – formy osuwiskowe [dostęp 2021-05-21].
  7. Koniecznie trzeba wybrać się na Babią Górę [dostęp 2021-05-21].
  8. Babia Góra [dostęp 2021-05-21].
  9. a b Władysław Szafer (red.), Babiogórski Park Narodowy, Kraków: PPWN, 1963.
  10. a b c Władysław Midowicz, Mała Encyklopedia Babiogórska, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 1992, s. 52–53, ISBN 83-85557-04-0.
  11. Mieczysław Klimaszewski. Osobliwości skalne w Beskidach Zachodnich. Wierchy, nr 17, 1947.
  12. Paweł Franczak, Michał Zatorski, Krzysztof Buczek, Wojciech J. Gubała, Marek Górnik, Karolina Listwan-Franczak, Tomasz Mleczek, Czesław Szura: Inwentaryzacja, waloryzacja i geoochrona jaskiń w Paśmie Babiogórskim i Przedbabiogórskim, [w:] Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii, t. IV, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków 2016, s. 85–116.
  13. a b Jan Holeksa, Jerzy Szwagrzyk (red.), Rośliny Babiej Góry, Wrocław-Zawoja: Grafpol Agnieszka Blicharz-Krup, 2018, ISBN 978-83-64423-87-1.
  14. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirek, Czerwona księga Karpat Polskich, Warszawa: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.
  15. Kazimierz Zabierowski (red.) Park narodowy na Babiej Górze. Przyroda i człowiek. Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, ISBN 83-01-04137-4.
  16. Wokół Babiej Góry [dostęp 2021-05-21].
  17. Władysław Midowicz: 70 lat zimy babiogórskiej, [w:] „Prace Babiogórskie” 1979, Kraków 1980, s. 3338.
  18. a b c Tomasz Biesik. Schroniska górskie dawniej i dziś. Beskid Żywiecki. Bielsko-Biała: Wyd. „Logos” Agnieszka Korzec-Biesik, 2013, ISBN 978-83-925599-4-8.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Beskid Żywiecki, Mały, Makowski.png
Mapa Beskidu Żywieckiego, Beskidu Małego i Beskidu Makowskiego
U+25B2.svg
Black up-pointing triangle , U+25B2 from Unicode-Block Geometric Shapes (25A0–25FF)
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
POL Szlak czerwony.svg
Czerwony szlak turystyczny.
POL Szlak zielony.svg
Zielony szlak turystyczny.
POL Szlak żółty.svg
Żółty szlak turystyczny.
BabiaGoraTatryWysokie.jpg
Autor: Pborys, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok znanych i często odwiedzanych wierzchołków w Tatrach Wysokich. Na ogólnym widoku Tatr z Babiej Góry (u dołu) zaznaczono obszar, który został powiększony u góry.
Babia Gora mountain meadow.jpg
Autor: Peter.shaman, Licencja: CC BY-SA 4.0
Babia Gora seen from north
Babia Gora.jpg
Autor: Rafał Kozubek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Masyw Babiej Góry – widok z Małej Babiej Góry.
Babia Góra BW28-2.JPG
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Babia Góra (z ośnieżonym szczytem), pod nią Luboń Wielki. Widok z Ćwilina
Babia Góra Kraków2.jpg
Autor: Snoflaxe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok na Babią Górę z południowej części Krakowa
Babia Góra - view from Hala Miziowa.jpg
Autor: Pudelek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Babia Góra zimą - widok z Hali Miziowej
Babiasunset2018.jpg
Autor: Dessmi, Licencja: CC BY-SA 4.0
Babia Góra widziana z Gubałówki
Babia Gora from Rycerzowa.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cyl and Babia Góra (Diablak) from Rycerzowa at sunrise
Rogoźnik 5PG1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rogoźnik, w tle Babia Góra. Widok z Rogoźnickiej Skałki
Babia Góra 035.jpg
Autor: Opioła Jerzy, Licencja: CC BY 2.5
Babia Góra. Szlak turystyczny "Akademicka perć.
Babia Góra a10.jpg
Autor: Opioła Jerzy (Poland), Licencja: CC BY 2.5
Babia Góra.
Carpathians relief location map.jpg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Carpathians.
  • Projection: Equirectangular projection, strechted by 148.0%.
  • Geographic limits of the map:
  • N: 50.0° N
  • S: 44.25° N
  • W: 16.0° E
  • E: 27.5° E
  • GMT projection: -JX19.473333333333333cd/14.410266666666665cd
  • GMT region: -R16.0/44.25/27.5/50.0r
  • GMT region for grdcut: -R16.0/44.25/27.5/50.0r
  • Relief: SRTM30plus.
  • Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.