Babiniec

3. – babiniec w kolegiacie tarnowskiej

Babiniec – staropolska nazwa (kruchty) przedsionka kościelnego przeznaczonego dla kobiet żebrzących, w którym nauk katechetycznych mogły słuchać osoby uważane za heretyków lub Żydzi. Nazwa dotyczy także pomieszczeń (przeznaczonych dla kobiet lub żeńskiej służby) synagog, cerkwi i dużych dworów[1].

W synagogach

Babiniec to też nazwa wydzielonej części synagogi, przeznaczonej dla kobiet. Kobiety w ortodoksyjnym judaizmie nie mogły przebywać w głównej sali synagogi, więc kiedy w średniowieczu w modlitwach zaczęły brać udział kobiety, zaczęto budować dla nich osobne pomieszczenia. Panowała opinia, że kobiety obecne w głównej sali rozpraszałyby modlących się mężczyzn. Najstarsza wzmianka o odrębnej części dla kobiet w synagodze pochodzi z 1213 roku. Babińce pojawiły się w postaci oddzielnych salek, znajdujące się z boku sali męskiej, albo na galerii lub balkonie (emporze). Powszechnie zaczęto budować synagogi z babińcem lub dobudowywać je do już istniejących synagog w XV–XVI wieku.

Babińce musiały mieć niezależne wejście i takie połączenie z salą główną, żeby kobiety nie były widziane ani słyszane przez mężczyzn zgromadzonych w synagodze. Dlatego zwykle połączenie między babińcem a salą męską ograniczało się do małych okienek.

W cerkwiach

Babińcem nazywane jest także pomieszczenie w cerkwi prawosławnej lub greckokatolickiej. Jego pochodzenie jest podobne do tego w synagodze. Chodziło o zakaz wejścia kobiet do nawy, gdzie odbywało się nabożeństwo. Jest to jedno z trzech pomieszczeń występujących w cerkwi. Babiniec jest pierwszy od wejścia, dalej jest nawa, a za nią prezbiterium. Z czasem zakaz wejścia kobiet do nawy został złagodzony (w XVIII wieku), co widać także w architekturze. Im późniejsze budowle, tym ściana oddzielająca babiniec od nawy jest mniej wyraźna. We wczesnych konstrukcjach babiniec był oddzielony od nawy litą ścianą z otworem drzwiowym, później stosowano okienka, aby w końcu zupełnie zrezygnować z tej ściany. Pozostały tylko kolumienki ze względów konstrukcyjnych.

W kościołach

Babiniec, według etnografa Zygmunta Glogera, przedsionek w kościele, w którym baby żebrzące siadują[2]. Jan Mączyński, leksykograf, w słowniku łacińsko-polskim, wydanym w Królewcu w 1564 roku podaje: Vestibulum templi, kościelna krukta albo babiniec, jak niektórzy mówią. Kościoły większe miały kilka wejść, a przy nich babińce boczne.

Inne znaczenia

W większych dworach szlacheckich babińcem nazywano izbę przeznaczoną dla usługi kobiecej[3].

Przypisy

  1. Roman Marcinek, Encyklopedia Polski, Kraków 1996, s. 30.
  2. „Babiniec” [hasło]. W: Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska, Warszawa 1900.
  3. Tamże.

Bibliografia

  • Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-12365-9.

Media użyte na tej stronie

Plan kolegiaty tarnowskiej w 1785 r. wg F. Herziga.svg
Autor: Geralt Riv, Licencja: CC BY-SA 4.0
Plan kolegiaty tarnowskiej w 1785 r. wg F. Herziga. 1. Nawa (chór większy), 2. Kaplica św. Krzyża, 3. Babiniec, 4. Przedsionek południowy, 5 i 6. Zakrystia, 7. Przedsionek północny (dawny), 8. Kaplica Rozesłania Apostołów, 9. Wieża, 10. Prezbiterium (chór mniejszy), 11. Kaplica Matki Bożej Szkaplerznej, 12. Kaplica św. Anny, 13. Skarbiec i kapitularz, 14. Przedłużenie prezbiterium, 15.Przedsionek skarbca, Nad nr 5. Kaplica Świętych Relikwii.
Wielka Synagoga we Włodawie - babiniec.jpg
Autor: Małgorzata Lipska (Nevermore), Licencja: CC BY-SA 3.0
Great Synagogue in Włodawa, Poland. Women's gallery.