Babka płesznik

Babka płesznik
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządjasnotowce
Rodzinababkowate
Rodzajbabka
Gatunekbabka płesznik
Nazwa systematyczna
Plantago afra L.
Sp. Pl. ed. 2 168 1762[3]
Synonimy
  • Plantago crispa Savi ex Decne.
  • Plantago cynops L.
  • Plantago cynopsis St.-Lag.
  • Plantago genevensis Poir.
  • Plantago parviflora Desf[3].
  • Plantago psylium L.[4][5]
  • Psyllium cynops Mirb.
  • Psyllium genevense Mirb[3].

Babka płesznik[6][4], babka afrykańska[4] (Plantago afra L.) – gatunek rocznej rośliny z rodziny babkowatych (Plantaginaceae Juss.). Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, rośnie w północnej Afryce i zachodniej Azji, rozprzestrzeniona szerzej w uprawie[6]. W Polsce nie rośnie dziko – bywa zawlekana, dawniej była uprawiana[5][7].

Morfologia

Łodyga
Prosto wzniesiona, osiąga do 40 cm wysokości[6]. Jest ona rozgałęziona i w górnej części silnie gruczołkowato owłosiona[5].
Liście
Małe, równowąskie, całobrzegie, owłosione, naprzeciwległe[5].
Kwiaty
Drobne, zebrane w liczne, nieduże kłosy[5], wyrastające z kątów liści. Pręcików cztery, słupek jeden. Roślina obcopylna, zapylana przez wiatr.
Owoce
Elipsoidalna torebka, otwierająca się wieczkiem. Zawiera dwa małe nasiona, owalnołódkowate, błyszczące, ciemnobrązowe – stąd łacińska nazwa Psulla (pchła).
Gatunki podobne
Babka piaskowa P. indica jest słabo ogruczolona i przysadki ma zróżnicowane w obrębie kłosa, z nerwami bocznymi w dolnej jego części (u babki płesznik wszystkie przysadki są podobne)[5].

Zastosowanie

Roślina lecznicza[8]

Surowiec zielarski
Nasiona babki płesznika – Semen Psylli o barwie od jasnobrunatnej do bardzo ciemnobrunatnej, ale nigdy czarnej. Gładkie i połyskujące, podłużnie eliptyczne o długości 2-3 mm i 0,8-1,0 mm szerokości, w jednym końcu szersze niż w drugim. Po stronie brzusznej znajduje się liniowa jasna bruzda, ograniczona zgrubiałymi brzegami[9]. Głównym składnikiem nasion jest śluz zawarty w łupinie nasiennej (10-15%). Surowiec ponadto zawiera trisacharyd planteozę, białko (15-20%), olej tłusty (5-13%), ślady aukubozydu, alkaloidów monoterpenowych: boszniakiny i indykaniny, sterole i triterpeny.
Działanie
Środek przeciw zaparciom stosowany u niemowląt i małych dzieci. Podany doustnie niestrawiony przechodzi do dalszych odcinków jelita, powodując silne pęcznienie treści i pobudzając perystaltykę. Podaje się do picia całe nasiona w ilości 5-15 g (1-2 łyżeczki w zależności od wieku), namoczone w przegotowanej wodzie, mleku, herbacie lub kompocie. Dla niemowląt przygotowuje się kleik z podanej ilości surowca w naparach z rumianku. Kleik stosuje się rano i wieczorem. Surowiec polecany jest także kobietom w ciąży (w większych dawkach), gdyż skutecznie zastępuje inne, nieraz gwałtownie i silnie działające, środki przeczyszczające[10]. Działanie następuje po 12-24 godzinach lub nawet później.

Roślina ozdobna

Jest czasami uprawiana jako roślina ozdobna (strefy mrozoodporności 6-10)[11].

Inne zastosowania

Śluz otrzymywany z nasion służy do apreturowania tkanin i glansowania barwnych papierów, a w przemyśle spożywczym wykorzystywany jest jako zagęstnik w produkcji lodów.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-06] (ang.).
  3. ↑ a b c Plantago afra L.. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-08-31].
  4. ↑ a b c Plantago afra L.. W: Atlas roślin Polski atlas-roslin.pl [on-line]. Marek Snowarski. [dostęp 2017-08-31].
  5. ↑ a b c d e f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 437. ISBN 83-01-14342-8.
  6. ↑ a b c Dominika Król. Babka płesznik ( Plantago psyllium L.) – wartościowa roślina lecznicza. „Postępy Fitoterapii”. 4, s. 256-259, 2009. 
  7. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  8. ↑ Stanisław Kohlmünzer: Farmakognozja: podręcznik dla studentów farmacji. Wyd. V unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003, s. 669. ISBN 83-200-2846-9.
  9. ↑ Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0.
  10. ↑ W. Olechnowicz-Stępień, E. Lamer-Zarawska: Rośliny lecznicze stosowane u dzieci. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1992, s. 261. ISBN 83-200-1594-4.
  11. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.

Bibliografia

  • Ben-Erik Wyk van, Michael Wink: Rośliny lecznicze świata. Wroclaw: MedPharm Polska, 2008. ISBN 978-83-60466-51-3.

Media użyte na tej stronie

Plantago afra kz1.JPG
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Plantago afra on Roque Aguairo (Gran Canaria)