Babkowate (rośliny)

Babkowate
Ilustracja
Babka średnia
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

babkowate

Nazwa systematyczna
Plantaginaceae Juss.
Gen.Pl.:89, 1789

Babkowate (Plantaginaceae Juss.) – rodzina roślin należących do rzędu jasnotowców (Lamiales Bromhead). Obejmuje ok. 90 rodzajów z ok. 1900 gatunkami[2]. Rodzajem typowym jest babka Plantago. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych okrytonasiennych (np. w systemie Cronquista z 1981) była to jedyna rodzina w obrębie rzędu Plantaginales obejmująca jedynie trzy rodzaje: babka (Plantago), brzeżyca (Littorella) oraz Bougueria. Późniejsze liczne prace filogenetyczne, podsumowane przez członków Angiosperm Phylogeny Group (APG), wykazały, że takson powinien znaleźć się w obrębie rzędu jasnotowców (Lamiales). Co istotne, okazało się, że babkowate w dawnym wąskim ujęciu (Plantaginaceae sensu stricto) są zagnieżdżone w obrębie linii rozwojowych kilkudziesięciu rodzajów dawniej zaliczanych do rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae), przy czym w liczbie tej nie znalazł się rodzaj typowy dla tej rodziny – trędownik (Scrophularia). Chociaż nazwa Veronicaceae (1782) jest najstarszą zastosowaną dla takiej grupy, to jednak nazwa Plantaginaceae (1789) została uznana za właściwą zgodnie z zasadami Międzynarodowego Kodeksu Nomenklatury Botanicznej i ona też została użyta w kolejnych systemach publikowanych przez APG, w tym w systemach APG III z 2009 i APG IV z 2016[2].

Babkowate w szerokim sensie (Plantaginaceae sensu lato) są rodziną bardzo zróżnicowaną i kosmopolityczną, choć najliczniej reprezentowaną w strefie klimatu umiarkowanego. Do rodziny tej należą rośliny zielne (w tym rośliny wodne). Zróżnicowanie utrudnia opisanie cech charakterystycznych. Cechami wyróżniającymi ją od innych przedstawicieli jasnotowców są niepodzielone poprzecznie główki włosków gruczołowych oraz podzielone torebki[2].

Naparstnica purpurowa

Morfologia

Lnica pospolita
Wyżlin większy
Babka piaskowa
Pokrój
Roczne lub wieloletnie rośliny zielne, rzadko krzewy[2].
Liście
Skrętoległe (też w przyziemnych rozetach) lub naprzeciwległe, o blaszce pojedynczej lub złożonej[2].
Kwiaty
Zróżnicowane u różnych przedstawicieli. U niektórych 4-krotne, u innych 5–8-krotne, często o symetrii grzbiecistej. U wielu przedstawicieli kwiaty są bardzo uproszczone np. u roślin wiatropylnych takich jak babki) lub wodnych jak przęstki i rzęśl[2].
Owoce
Torebki[2].

Systematyka

Globularia ascanii

Grupa kilkunastu rodzajów z lindernią (Lindernia) wyodrębniona została w 2007 roku jako odrębna rodzina linderniowatych (Linderniaceae), co zostało uwzględnione w systemie APG III z 2009. Niektórzy autorzy sugerują także konieczność wyłączenia w randze osobnej rodziny grupy Gratiolaceae (m.in. z rodzajami konitrut Gratiola i limnofila Limnophila)[2]. W systemie APG IV z 2016 nie wprowadzono zmian w klasyfikacji rodziny[3].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]

Jedna z rodzin jasnotowców reprezentujących grupę astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych:

jasnotowce

Plocospermataceae





Carlemanniaceae



Oleaceae oliwkowate





Tetrachondraceae





Peltantheraceae




Calceolariaceae



Gesneriaceae ostrojowate






Plantaginaceae babkowate




Scrophulariaceae trędownikowate




Stilbaceae





Byblidaceae byblisowate



Linderniaceae linderniowate






Pedaliaceae połapkowate, sezamowate



Martyniaceae martyniowate



Acanthaceae akantowate





Bignoniaceae bignoniowate






Schlegeliaceae



Lentibulariaceae pływaczowate





Thomandersiaceae



Verbenaceae werbenowate






jasnotowate Lamiaceae




Mazaceae




Phrymaceae




paulowniowate Paulowniaceae



zarazowate Orobanchaceae

















Podział rodziny według GRIN[4] (w ujęciu odpowiadającym systemowi APG IV)

Plemię Angelonieae:

  • Angelonia Humb. & Bonpl. – angelonia
  • Basistemon Turcz.
  • Melosperma Benth.
  • Monopera Barringer
  • Monttea Gay
  • Ourisia Comm. ex Juss. – ouryzja

Plemię Antirrhineae:

  • Acanthorrhinum Rothm.
  • Albraunia Speta
  • Anarrhinum Desf.
  • Antirrhinum L. – wyżlin
  • Asarina Hill. – azaryna
  • Chaenorhinum DC.) Rchb. – lniczka
  • Cymbalaria Hill – cymbalaria
  • Epixiphium (Engelm. ex A. Gray) Munz
  • Galvezia Dombey ex Juss.
  • Gambelia Nutt.
  • Holmgrenanthe Elisens
  • Holzneria Speta
  • Howelliella Rothm.
  • Kickxia Dumort. – kiksja
  • Lafuentea Lag.
  • Linaria Mill. – lnica
  • Lophospermum D. Don
  • Mabrya Elisens
  • Maurandella (A. Gray) Rothm.
  • Maurandya Ortega
  • Misopates Raf. – misopat
  • Mohavea A. Gray
  • Neogaerrhinum Rothm.
  • Nuttallanthus D. A. Sutton
  • Pseudomisopates Güemes
  • Pseudorontium (A. Gray) Rothm.
  • Rhodochiton Zucc. ex Otto & A. Dietr.
  • Schweinfurthia A. Braun

Plemię Callitricheae:

Plemię Cheloneae:

  • Brookea Benth.
  • Chelone L. – żółwik
  • Chionophila Benth.
  • Collinsia Nutt.
  • Keckiella Straw
  • Nothochelone (A. Gray) Straw
  • Penstemon Schmidel – penstemon
  • Tonella Nutt. ex A. Gray
  • Uroskinnera Lindl.

Plemię Digitalideae:

  • Digitalis L. – naparstnica
  • Erinus L. – erynus
  • Isoplexis (Lindl.) Loudon

Plemię Globularieae:

  • Campylanthus Roth
  • Globularia L. – kulnik
  • Poskea Vatke

Plemię Gratioleae:

  • Achetaria Cham. & Schltdl.
  • Adenosma R. Br.
  • Bacopa Aubl. – bakopa
  • Benjaminia Mart. ex Benj.
  • Boelckea Rossow
  • Capraria L.
  • Cheilophyllum Pennell ex Britton
  • Conobea Aubl.
  • Darcya B. L. Turner & C.C. Cowan
  • Deinostema T. Yamaz.
  • Dizygostemon (Benth.) Radlk. ex Wettst.
  • Dopatrium Buch.-Ham. ex Benth.
  • Fonkia Phil.
  • Geochorda Cham. & Schltdl.
  • Gratiola L. – konitrut
  • Hydranthelium Kunth
  • Hydrotriche Zucc.
  • Ildefonsia Gardner
  • Leucospora Nutt.
  • Limnophila R. Br. – limnofila
  • Maeviella Rossow
  • Mecardonia Ruiz & Pav.
  • Otacanthus Lindl.
  • Philcoxia P. Taylor & V. C. Souza
  • Schistophragma Benth. ex Endl.
  • Schizosepala G. M. Barroso
  • Scoparia L.
  • Stemodia L.
  • Tetraulacium Turcz.
  • Trapella Oliver

Plemię Hemiphragmeae:

  • Hemiphragma Wall.

Plemię Plantagineae:

  • Aragoa Kunth
  • Littorella P. J. Bergius – brzeżyca
  • Plantago L. – babka

Plemię Sipthorpieae:

  • Ellisiophyllum Maxim.
  • Sibthorpia L.

Plemię Veroniceae:

  • Besseya Rydb.
  • Kashmiria D. Y. Hong
  • Lagotis Gaertn.
  • Neopicrorhiza D. Y. Hong
  • Paederota L. – pedorota
  • Picrorhiza Royle ex Benth.
  • Scrofella Maxim.
  • Veronica L. – przetacznik (w tym: Chionohebe, Detzneria, Hebe, Parahebe, Synthyris)
  • Veronicastrum Heist. ex Fabr. – przetacznikowiec
  • Wulfenia Jacq. – wulfenia
  • Wulfeniopsis D. Y. Hong
Pozycja rodziny w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), rodzina babkowate (Plantaginaceae Juss.)[5].

W ujęciu Reveala do rodziny zaliczane były tylko:

  • rodzaj: Bougueria Decne. – takson monotypowy z gatunkiem – Bougueria nubicola Decne (według GRIN gatunek włączany do rodzaju babka Plantago[4])
  • rodzaj: Littorella P.J. Bergius – brzeżyca, w Polsce występuje jeden gatunek
  • rodzaj: Plantago L. – babka, w Polsce występuje kilka gatunków

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-02-19] (ang.).
  3. ↑ The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385. 
  4. ↑ a b Family: Plantaginaceae. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-13]. (ang.).
  5. ↑ Crescent Bloom: Plantaginaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-03-29]. (ang.).

Media użyte na tej stronie

Plantago arenaria (habitus).jpg
Autor: Le.Loup.Gris, Licencja: CC BY-SA 3.0
Branched Plantain (Plantago arenaria Waldst. & Kit.) on a sandy beach. Vicinity of Saratov city, Russia.
Bloemen en knoppen van Vingerhoedskruid (Digitalis purpurea). Locatie, Tuinreservaat Jonkervallei 01.jpg
Autor: Dominicus Johannes Bergsma, Licencja: CC BY-SA 4.0
Flowers and buds of Foxglove (Digitalis purpurea). Location, Tuinreservaat Jonkervallei in the Netherlands.
Linaria vulgaris - harilik käokannus Valingu.jpg
Autor: Ivar Leidus, Licencja: CC BY-SA 3.0
Linaria vulgaris - common toadflax in Valingu, Northwestern Estonia
Plantago-media.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0