Baby pruskie

Baba pruska z Mózgowa/Laseczna w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku

Baba pruska z Barcian na dziedzińcu Zamku Kapituły Warmińskiej w Olsztynie

Baba pruska na dziedzińcu Ratusza Staromiejskiego w Toruniu

Kolekcja kamiennych bab pruskich przed Muzeum Archeologicznym w Gdańsku

Baba pruska z Prątnicy

Baby pruskie – kamienne posągi, pochodzące zapewne ze średniowiecza^[1], o nieznanej funkcji i pochodzeniu.

Znajdowano je na ziemiach dawniej zamieszkiwanych przez plemiona pruskie, podbite w XIII wieku przez Zakon krzyżacki. Najstarsza wzmianka o babie pruskiej pochodzi z 1706 z kroniki miasta Bartoszyce, gdzie pada jej nazwa „Bartel”^[1]. Badacze zebrali informacje o 21 „babach”, z czego 8 uważa się za dzieła nowożytnych rzeźbiarzy. Znaleziska „bab pruskich” grupują się w dwa wyraźne skupiska: w okolicach Iławy oraz w rejonie Bartoszyc.

Wygląd

Posągi mają wysokość do półtora metra i przedstawiają, wbrew nazwie, postacie mężczyzn. Mają zaznaczone z grubsza rysy twarzy, w prawej ręce trzymają róg (rytualne naczynie do picia), w lewej czasami miecz lub tasak. Niektóre nie posiadają atrybutów wojownika, ich ręce złożone są w krzyż na piersiach.

Pochodzenie

Istnieje kilka hipotez na temat genezy i funkcji „bab pruskich”. Zdaniem Jerzego Marka Łapo, archeologa i historyka z Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie, miały one powstać na zlecenie Krzyżaków^[2].

„Baby” mogły także mieć związek z turniejami rycerskimi organizowanych przez Krzyżaków, a sam wygląd figur może być wizualizacją stereotypu Prusa widzianego oczyma Krzyżaków. Inna hipoteza mówi o czysto pogańskim pochodzeniu: w pruskim folklorze figury tego typu są często utożsamiane z osobami zaklętymi w kamień za jakieś przewinienie. Mogą to być też posągi bohaterów, którzy zginęli na obczyźnie lub po prostu wizerunki pruskich bogów.

Kolekcję bab pruskich z rejonu Iławy z Bronowa, Gałdowa, Mózgowa, Susza można obejrzeć przed Muzeum Archeologicznym w Gdańsku od strony Motławy, dwie znajdują się w Bartoszycach na skwerku, baba z Barcian przy Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, posąg z Bratiana na dziedzińcu Ratusza Staromiejskiego w Toruniu, jedna z bab znajduje się też przy kościele w Prątnicy^[3]. Pruską babę znaleziono też podczas wykopalisk prowadzonych w Poganowie^[4].

Legenda o Gustebaldzie

Pochodząca z okolic Bartoszyc legenda o Gustebaldzie mówi o królowej Prusów, która pewnego dnia uratowała życie Rybiego Króla, za co otrzymała magiczny kamień umożliwiający rozumienie mowy zwierząt, roślin i wiatru. Warunkiem było niepokazywanie owego kamienia nikomu. Pewnego dnia Wiatr przyniósł wieść o nadciąganiu Krzyżaków – jednak nikt Gustebaldzie w to nie uwierzył, na co królewna pokazała kamień niedowiarkom i w tej chwili sama została zamieniona w kamień^[5].

Zobacz też

• Baby kamienne
• Kamienne baby w Bartoszycach

Przypisy

Bibliografia

• W. La Baume, Bildsteine des frühen Mittelalters aus Ost- und Westpreußen, Blätter für deutsche Vorgeschichte, Heft 5, 1927.
• Anna Błażejewska, Kamienna rzeźba figuralna z czasów przedkrzyżackich w Prusach. Stan, możliwości i perspektywy badań, w: Sztuka Prus XIII-XVIII wieku (red. M. Arszyński), Studia Borussico-Baltica Torunensia Historiae Artium, 1, ISBN 83-231-0565-0, Toruń 1994, s. 71-88.
• Anna Błażejewska, Wczesnośredniowieczne kamienne rzeźby z obszaru dawnych Prus w starożytnictwie i muzealnictwie gdańskim, w: Kolekcjonerstwo i muzealnictwo Gdańska (red. T. Grzybkowska), Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego, 3, Gdańsk 1994, s. 153-159.
• Jerzy Marek Łapo, Grzegorz Białuński: Pruskie baby kamienne: fenomen kulturowy czy europejska codzienność? - praca zbiorowa. Olsztyn: Towarzystwo Naukowe: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 2007. ISBN 978-83-60839-10-2.

Linki zewnętrzne

• Baby pruskie z okolic Susza w muzeum w Gdańsku. rzygacz.webd.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-05)].
• Kamienne Baby – "Bartki" w Bartoszycach. bartoszyce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-03)].