Bagrationowsk

Bagrationowsk

Багратионовск

Herb
Państwo	Rosja
Obwód	kaliningradzki
Powierzchnia	10,7 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	6401[1]
Kod pocztowy	238420
Położenie na mapie obwodu kaliningradzkiego Bagrationowsk
Położenie na mapie Rosji Bagrationowsk
54°23′11″N 20°38′24″E/54,386389 20,640000
Strona internetowa
Portal Rosja

Bagrationowsk^[2], Iława Pruska^[3], Iławka (ros. Багратионовск, niem. Preußisch Eylau) – miasto w obwodzie kaliningradzkim w Rosji (6,4 tys. mieszkańców w 2021), położone przy granicy z Polską. Centrum rejonu bagrationowskiego.

Historia

Iława Pruska leży w krainie historycznej Prusy Dolne (na obszarze dawnej Natangii), która została włączona do państwa zakonu krzyżackiego po II powstaniu pruskim. Obszar ten należał do komturii w Bałdze.

W 1325 roku wielki mistrz krzyżacki Werner von Orseln założył zamek, wokół którego powstała później osada. Budową kierował Arnolph von Eylenstein i na ponad 200 lat stał się siedzibą Zakonu Krzyżackiego, m.in. Konrada von Wallenroda. W 1348 komtur bałgijski lokował przy zamku osadę.

Nazwa zamku, a później osady i miasta brzmiała Iława (w 1326 Yle, w 1379 Eylaw), a następnie Pruska Iława (w 1400 Prussche Ylow, później zwykle Preußisch Eylau), dla odróżnienia od Niemieckiej Iławy (Deutsch Eylau) w Prusach Górnych założonej w 1305 roku (dzisiejsza Iława). Prawdopodobnie oznacza miejsce wśród błot lub nawiązuje do rodzaju gleby (por. Iława w województwie lubuskim).

Akt oddania się stanów pruskich królowi Polski Kazimierzowi IV Jagiellończykowi i Koronie Królestwa Polskiego, 1454

Miasto opowiedziało się po stronie Związku Pruskiego, na którego wniosek w 1454 król Polski Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił przyłączenie Prus, włącznie z miastem, do Korony Królestwa Polskiego, jednakże w 1455 przeszło na stronę krzyżacką, po czym było oblegane przez stronę związkową^[4]. Zamek został zniszczony przez pożar w 1455 r., później został odbudowany. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej w 1466 miasto pozostało w państwie krzyżackim, znajdując się zarazem pod zwierzchnictwem polskim jako lenno. Po wypowiedzeniu posłuszeństwa przez Krzyżaków i wybuchu kolejnej wojny polsko-krzyżackiej osada była dwukrotnie zniszczona podczas bezskutecznego oblężenia zamku przez Polaków w 1520^[4] i 1525. W 1521 zamek dostał pod zastaw Fabian von Lehndorff. Po wojnie miasto pozostało polskim lennem do 1657 jako część Prus Książęcych. W 1585 książę Jerzy Fryderyk Hohenzollern nadał Iławie pełne prawa miejskie oraz herb. W okolicach miasta urodził się pułkownik Krystian Kalkstein

Bitwa pod Pruską Iławą w 1807

W 1802 miasto zniszczył wielki pożar.

7 i 8 lutego 1807 roku w pobliżu miasta rozegrała się krwawa bitwa pomiędzy wojskami francuskimi pod wodzą Napoleona, a armią rosyjską, dowodzoną przez generała Bennigsena, wspomaganą przez kontyngent pruski. Jednym z dowodzących bitwą był generał rosyjski Piotr Bagration, od którego nazwiska wzięła się obecna, rosyjska nazwa miasta.

W 1814 zrujnowany zamek nabywa rodzina Valentini i wznosi obok dwór. Po pruskiej reformie administracyjnej od 1819 siedziba powiatu. W 1866 do miasta dotarła linia kolei Królewiec – Ełk.

Podczas I wojny światowej miasto zostało zajęte przez Rosjan.

Wjazd do miasta od strony granicy z Polską (1995)

W 1939 miasto liczyło 7485 mieszkańców. 10 lutego 1945 miasto zostało zdobyte przez wojska 3 Frontu Białoruskiego i poważnie ucierpiało w czasie walk.

Początkowo linia demarkacyjna pomiędzy Polską i ZSRR przechodziła 1 km na północ od miasta, które podlegało polskiej administracji. W dniu 27 czerwca 1945 roku komendant wojenny mjr Małachow złożył polskiemu staroście powiatowemu Piotrowi Gagatko akt zdawczo-odbiorczy i przekazał mu miasto. Wówczas została ustalona urzędowa polska nazwa miasta Iławka^[5]. Jednak 16 października radziecki dowódca wojsk pogranicznych płk Gołowkin powiadomił starostę o przesunięciu granicy kilometr na południe od Pruskiej Iławki. Mimo protestów strony polskiej 17 października Gołowkin zamknął granicę. W dniu 12 grudnia 1945 roku polski burmistrz Pruskiej Iławki zdał miasto administracji radzieckiej i włączono ją do ZSRR^[6]. Powiat iławecki mimo przeniesienia siedziby do Górowa Iławeckiego zachował swą nazwę do 1958 r.

Po wojnie był tu więziony polski duchowny Wojciech Zink.

Zabytki

Zamek

Dom Napoleona

• Gotycki kościół z XIV wieku, przebudowany w XVII/XVIII wieku, zniszczony w czasie bitwy w 1807, uszkodzony w 1945; po wojnie użytkowany jako magazyn, w 1964 gruntownie przebudowany na halę fabryczną;
• Dom Napoleona, w którym Napoleon Bonaparte zatrzymał się po bitwie, ocalałe skrzydło przy ul. Centralnej (Landsbergerstrasse 19);
• Ruiny zamku z XIV wieku – była to warownia w typie czteroskrzydłowego kasztelu (41 × 39 m) z przeznaczeniem dla prokuratora krzyżackiego. W narożu znajdowała się wieża główna o boku 12,5 m. Do dzisiaj zachowało się przyziemie w części południowo-zachodniej, zarysy murów, zachowane stajnia i spichlerz na przedzamczu;
• Płaskorzeźba rycerza na rynku pochodząca z zamku, tzw. baba pruska;
• Pomnik bitwy pod Pruską Iławą, odsłonięty 20 listopada 1856;

Zobacz też

• Przejście graniczne Bagrationowsk – Głomno
• stacja kolejowa Bagrationowsk
• Cerkiew Świętych Wiery, Nadziei, Luby i matki ich Zofii w Bagrationowsku

Przypisy

Bibliografia

• Georg Dehio, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, neu bearb. von Ernst Gall, Deutschordensland Preussen, unter Mitw. von Bernhard Schmid und Grete Tiemann, München; Berlin, Deutscher Kunstverlag, 1952
• Handbuch der historischen Stätten, Ost- und Westpreussen, hrsg. von Erich Weise, Stuttgart, Kröner, 1981, ISBN 3-520-31701-X (unveränd. Nachdr. d. 1. Aufl. 1966)
• AndrzejA. Rzempołuch AndrzejA., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn: Remix, 1992, ISBN 83-900155-1-X, OCLC 833969011 .
• Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler West- und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West- und Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Bütower und Lauenburger Land, bearb. von Michael Antoni, München; Berlin, Dt. Kunstverl., 1993, ISBN 3-422-03025-5.
• Juri Iwanow, Königsberg und Umgebung, Dülmen, Laumann-Verl., 1994, ISBN 3-87466-185-7.
• Anatolij Bachtin, Gerhard Doliesen, Vergessene Kultur. Kirchen in Nord-Ostpreussen. Eine Dokumentation, 2. Aufl., Husum, Husum, 1998, ISBN 3-88042-849-2.
• Jarosław Komorowski, Pruska Iława. Spotkania z Zabytkami, Nr 7/2007 ISSN 0137-222X.
• Vadim Jur’evič Kurpakov, Kaliningradskaja oblast. Putevoditel, Kaliningrad, Terra Baltika, 2007, ISBN 978-5-98777-012-2.