Bajki Babci Gąski

Bajki Babci Gąski

Contes de ma Mère l'Oye

Ilustracja frontyspisowa w pierwszym wydaniu baśni Perraulta (1697)
Autor	Charles Perrault
Typ utworu	zbiór baśni
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Paryż
Język	francuski
Data wydania	1697
Wydawca	Claude Barbin

Ilustracja Gustave’a Dorégo do baśni Wróżki

Bajki Babci Gąski (fr. Contes de ma Mère l'Oye^[1]) – popularne określenie przypisywanego Charles’owi Perraultowi zbioru barokowych baśni, który ukazał się w 1697 pod tytułem Histoires ou contes du temps passé (Historie albo baśnie z dawnych czasów).

Tytuł zbioru

Mimo że pierwotny tytuł był inny, w powszechnej świadomości utrwaliło się sformułowanie Contes de ma Mère l'Oye, które pojawiło się na otwierającej zbiór ilustracji frontyspisowej. W XVII-wiecznej Francji stanowiło ono zwyczajowe określenie nieprawdopodobnych, niegodnych uwagi opowieści i bajek opowiadanych dzieciom, synonim conte de Peau d'Âne (bajka o Oślej Skórze) i conte de vieille (bajka starej baby)^[2]. Postać Matki Gęsi wywodziła się prawdopodobnie z archetypu groteskowej, gadatliwej staruchy. Często też kojarzona jest z Bertą o Wielkich (gęsich?) Stopach, matką Karola Wielkiego, która jest bohaterką legend realizujących baśniowy wątek ATU 403 (Fałszywa narzeczona)^[3].

Polskie określenie Bajki Babci Gąski wywodzi się z tytułu pierwszego pełnego przekładu zbioru, którego w 1961 roku dokonała Hanna Januszewska.

Historia zbioru

Ilustracja frontyspisowa w rękopisie z 1695 r.

Zbiór wydany został w okresie, gdy baśnie (contes de fées) stały się niezwykle modnym gatunkiem na paryskich salonach, a chociaż często stylizowane były na utwory dziecięce (lub częściej nawet dziecinne), dostarczały rozrywki przede wszystkim dorosłym. Inspirację do nich czerpano prawdopodobnie z obiegowych wątków ustnych, ale także z wcześniejszych zbiorów włoskich autorstwa Giovanfrancesca Straparoli i Giambattisty Basilego.

Już w 1694 roku ukazała się wierszowana Peau d'Âne (Ośla Skórka) Perraulta. Prawdopodobnie rok później powstał iluminowany rękopis, zawierający pięć baśni prozą (Śpiąca królewna, Czerwony Kapturek, Sinobrody, Kot w butach, Wróżki) oraz dedykację dla Elżbiety Charlotty Orleańskiej, napisaną rzekomo przez Pierre'a Perraulta Darmancoura, siedemnastoletniego wówczas syna Charles'a Perraulta. Otwierająca zbiór baśń o śpiącej królewnie została opublikowana w nieco dłuższej wersji w 1696 roku w czasopiśmie Mercure galant. Wreszcie w 1697 roku ukazał się drukiem zbiór Histoires ou contes du temps passé. Zawierał on zredagowane wersje dedykacji i pięciu baśni znanych z rękopisu oraz trzy nowe teksty: Kopciuszka, Knypsa z czubkiem i Paluszka. Pierwsze wydanie, w którym jako autor podany został monsieur Perrault, a nie jego syn Pierre Darmancour, pochodzi z 1707 roku.

W XIX wieku, na fali romantycznego zainteresowania folklorem, baśnie Perraulta zaczęto cenić jako rzekome opracowania wątków ludowych. Wykształcony wówczas obraz Perraulta-protoetnografa, choć daleki od prawdy, funkcjonuje do dzisiaj w powszechnej świadomości^[4][5][6].

Jedna z ilustracji Dorégo do baśni o Paluszku

W tym samym okresie baśnie Perraulta zostały uznane za klasyczne arcydzieło literatury dla dzieci. W 1867 ukazało się wydanie z 41 rycinami Gustave’a Dorégo. Po dziś dzień baśnie Perraulta uważane są za część kanonu literatury dziecięcej, ale same teksty znane są przeważnie z uproszczonych adaptacji lub okrojonych wersji, pozbawionych wierszowanych morałów, które pierwotnie kończyły każdy z utworów^[7][8].

Cykl stał się inspiracją do suity Moja matka gęś (1908) Maurice’a Ravela.

Lista baśni

W skład zbioru baśni wchodzą:

• La Belle au bois dormant (Śpiąca królewna)
• Le Petit Chaperon rouge(Czerwony Kapturek)
• La Barbe bleue (Sinobrody)
• Le Maître chat ou le Chat botté (Kot w butach)
• Les Fées (Wróżki)
• Cendrillon ou la Petite Pantoufle de verre (Kopciuszek)
• Riquet à la Houppe (Knyps z czubkiem)
• Le petit Poucet (Paluszek)

Polskie przekłady

Pierwsze polskie przekłady opatrzone nazwiskiem Perraulta, autorstwa Haliny Bokserówny, ukazały się w latach dwudziestych. Były to tłumaczenia pojedycznych baśni, wydane w formie cienkich broszurek.

W 1961 roku ukazał się przekład Hanny Januszewskiej zatytułowany Bajki Babci Gąski (Warszawa: Czytelnik). Oprócz ośmiu baśni zawartych w oryginalnym zbiorze Histoires ou contes du temps passé zawierał następujące teksty:

• Sprytna księżniczka, czyli przygody Filutki - przekład baśni L’Adroite Princesse ou Les Aventures de Finette autorstwa pisarki Marie-Jeanne L'Héritier de Villandon, kuzynki Perraulta. Baśń ta była od XVIII wieku mylnie przypisywana Perraultowi w wydaniach francuskich.
• Ośla Skórka - przekład XVIII-wiecznej prozatorskiej adaptacji baśni Perraulta. Wydana w 1694 roku Peau d'Âne tego autora miała formę wierszowaną.
• Śmiechu warte życzenia - przekład bajki-fabliau Perraulta Les Souhaits ridicules, wydanej w 1694 roku wraz z Peau d'Âne i nowelą Grisélidis.

Znacznie większą popularność niż przekład Januszewskiej zyskała swobodna adaptacja jej autorstwa, która ukazała się po raz pierwszy w 1971 roku pod tytułem Bajki (Warszawa: Nasza Księgarnia). Zawiera ona opracowania siedmiu baśni wydanych w 1697 roku (bez Sinobrodego) i adaptację Oślej Skórki.

W 2010 roku ukazał się przekład Barbary Grzegorzewskiej pod tytułem Baśnie, czyli opowieści z dawnych czasów (Kalisz: Martel, zawierający osiem baśni z pierwotnego wydania.

Ponadto ukazały się następujące tłumaczenia:

• Śpiąca królewna, tłum. anonimowe, 2002 (b.m.: Sara)
• Tomcio Paluszek, tłum. anonimowe, 2002 (b.m.: Sara)
• Kopciuszek, tłum. Zofia Beszczyńska, 2015 (Poznań: Media Rodzina)

Pozostałe dostępne na rynku polskim wydania sygnowane nazwiskiem Perraulta to mniej lub bardziej swobodne adaptacje, nie zawsze oparte na oryginalnym tekście francuskim.

Bibliografia

• Barbara Kaczyńska W poszukiwaniu utraconych morałów. Tłumaczenie moralités w baśniach Charles’a Perraulta na przykładzie wybranych tekstów polskich, "Dzieciństwo. Literatura i Kultura" 1, nr 2, 2019, s. 12-35
• Marc Soriano, Les Contes de Perrault. Culture savante et traditions populaires, Gallimard, Paris 1968.
• Monika Woźniak, Jak to z Kotem w butach było. Baśnie Charles’a Perraulta w przekładzie i w adaptacji Hanny Januszewskiej, "Przekładaniec" 22-23, 2011, s. 59-79
• Roger Zuber, Les Émerveillements de la raison. Classicismes littéraires du XVIIe siècle française, Klincksieck, Paris 1997.

Przypisy

Zobacz też

• Baśń
• baśnie Andersena
• baśnie braci Grimm
• Księga tysiąca i jednej nocy
• literatura dla dzieci i młodzieży

Linki zewnętrzne

• Bajki Babci Gąski na znaczkach pocztowych