Bajkonur

Kosmodrom Bajkonur
GIK-5, NIIP-5, Tiuratam
Ilustracja
Start misji Sojuz TMA-5, 14 października 2004
Status

aktywny

Położenie i warunki
Państwo

 Kazachstan

Miejscowość

Tiuratam

Wysokość

92 m n.p.m.

Najmniejsze możliwe nachylenie orbity

49°

Największe możliwe nachylenie orbity

99°

Historia
Data otwarcia

12 stycznia 1955 (rozpoczęcie budowy)

Data pierwszego startu

15 maja 1957

Położenie na mapie Kazachstanu
Ziemia45°54′43″N 63°18′37″E/45,911944 63,310278

Bajkonur (kaz. Байқоңыр, ros. Байконур) – założony w 1955 r. kosmodrom ulokowany na terenie Kazachstanu. Miejsce startów statków kosmicznych. Kosmodrom Bajkonur jest najstarszym i największym tego typu obiektem na świecie.

Obiekt

Kosmodrom znajduje się na obszarze o wymiarach 75 na 90 kilometrów, zaś na jego terenie ulokowane jest 11 kompleksów montażowych, 9 startowych oraz dwa lotniska.

Bajkonur to również nazwa kazachskiej wioski odległej kilkaset kilometrów od kosmodromu – po locie Gagarina była ona podawana przez ZSRR jako rzekoma lokalizacja kompleksu. W wiosce tej wystawiane były wówczas, dla utrzymania pozorów i zmylenia amerykańskiego wywiadu, makiety rakiet. Prawdziwy kosmodrom znajduje się w okolicy miejscowości Töretam (Tiuratam), a jego oficjalna nazwa to 5-GIK „Bajkonur”. Okolica Töretam posiadała idealne warunki dla lokalizacji kosmodromu: jest położona z daleka od większych osiedli miejskich, ale jednocześnie z dostępem do cywilizacji dzięki pobliskiej magistrali kolejowej relacji Moskwa-Taszkent. Dodatkowo posiada łatwy dostęp do bieżącej wody dzięki pobliskiemu jezioru Aralskiemu i rzece Syr-darii[1].

W pobliżu, w maju 1955 rozpoczęto budowę osady dla pracowników kosmodromu i ich rodzin. Nosiła ona różne nazwy – Taszkent-90, Tiura-Tam, Zarja, Zwiezdograd, a od 1958 Leninsk[2]. W 1966 uzyskała prawa miejskie, a w 1995 przemianowano ją na Bajkonur.

Czynne kompleksy startowe

  • Kompleks startowy nr 1 – rakiety z rodziny R7.
  • Kompleks startowy nr 31 – rakiety z rodziny R7.
  • Kompleks startowy nr 45 – rakiety z rodziny Zenit.
  • Kompleks startowy nr 81 – rakiety z rodziny Proton.
  • Kompleks startowy nr 109 – rakiety Dniepr.
  • Kompleks startowy nr 200 – rakiety z rodziny Proton.
  • Kompleks startowy nr 250 – dawniej rakiety Energia, przeznaczony dla rakiet Angara.

Własność i kwestie finansowe

Położenie kosmodromu

28 marca 1994 roku Rosja podpisała z Kazachstanem dwudziestoletnią umowę dzierżawczą dotyczącą Bajkonuru. W jej ramach Rosja płaci rocznie 115 milionów dolarów w zamian za możliwość korzystania z centrum kosmicznego. Jednak w 2002 r. rosyjski dziennik Niezawisimaja Gazieta opublikował informację, iż Rosja w najbliższych latach będzie z przyczyn ekonomicznych rezygnować z bajkonurskiego kosmodromu na rzecz kompleksu w Plesiecku.

Kazachstan z czasem zaczął naciskać na Rosję o zmianę warunków dzierżawy, co zaowocowało podpisaniem w 2004 nowej umowy o warunkach korzystania z kosmodromu.

Rosja zarządza również kosmodromami znajdującymi się na jej własnym terytorium: Kapustin Jar, Plesieck i Swobodny (baza lekkich rakiet). Obecnie budowany jest nowy Kosmodrom Wostoczny w pobliżu miast Ciołkowski i Swobodny (Obwód amurski), pierwsze satelity zostały wystrzelone z nowej bazy w 2016 roku, a loty załogowe mają rozpocząć się w 2023 roku.

Ważne daty

  • styczeń 1955 – pierwsi robotnicy przybywają na teren budowy;
  • 2 lutego 1955 – dostarczenie pierwszych elementów konstrukcyjnych[3];
  • 12 lutego 1955 – Rada Ministrów ZSRR wydaje dekret o budowie poligonu naukowo-badawczego Ministerstwa Obrony ZSRR (NIIP-5)[2];
  • 2 czerwca 1955 – oficjalna data założenia kosmodromu;
  • 15 maja 1957 – pierwszy start z kosmodromu – rakietowy pocisk balistyczny R-7[4]
  • 4 października 1957, godz. 19:28 GMT – z Bajkonuru zostaje wystrzelony za pomocą rakiety R-7 pierwszy sztuczny satelita – Sputnik 1;
  • 3 listopada 1957 – start Sputnika 2 z Łajką (a właściwie Kudriawką) na pokładzie;
  • 2 stycznia 1959 – startuje Łuna 1, pierwsza sonda osiągająca drugą prędkość kosmiczną;
  • 12 września 1959 – start Łuny 2, pierwszej sondy, która dotarła na Księżyc (gdzie rozbiła się w trakcie lądowania);
  • 4 października 1959 – lot Łuny 3, która jako pierwsza wykonuje zdjęcia niewidocznej strony Księżyca;
  • 19 sierpnia 1960 – z Bajkonuru zostaje wystrzelony satelita Sputnik 5 ze zwierzętami i roślinami na pokładzie – satelita ten powraca później na Ziemię; jest to pierwszy udany test pojazdów typu Wostok;
  • 24 października 1960 – w trakcie przygotowywania rakiety R-16 zbyt wcześnie zostaje uruchomiony jeden z silników i w wyniku zapłonu paliwa następuje eksplozja; w katastrofie ginie 126 osób. Wypadek ten określany jest mianem katastrofy na Bajkonurze lub katastrofy Niedielina[5];
  • 12 lutego 1961 – zostaje wystrzelona Wenera 1 – pierwsza sonda lecąca w stronę Wenus;
  • 12 kwietnia 1961 – z kompleksu startuje Wostok 1 z Jurijem Gagarinem na pokładzie; jest to pierwszy lot człowieka w kosmos;
  • 6 sierpnia 1961 – na statku Wostok 2 wykonany zostaje przez Giermana Titowa drugi lot człowieka w kosmos, jest to jednocześnie pierwszy całodobowy pobyt człowieka w kosmosie i pierwszy lot, po którym zaobserwowano chorobę kosmiczną;
  • 16 czerwca 1963 – startuje Wostok 6, na jego pokładzie znajduje się pierwsza kobieta-kosmonautka – Walentina Tierieszkowa;
  • 24 października 1963 – pożar w silosie, ginie 8 osób;
  • 12 września 1970 – startuje Łuna 16 – sonda, która pobrała próbki gruntu Księżyca i wróciła na Ziemię;
  • 10 listopada 1970 – start Łuny 17 z łazikiem Łunochod 1, pierwszym pojazdem samobieżnym lądującym na innym ciele niebieskim;
  • 27 czerwca 1978 – start ekspedycji Sojuz 30, w skład której wchodził Polak, Mirosław Hermaszewski;
  • 19 lutego 1986 – rakieta Proton wynosi na orbitę moduł bazowy stacji Mir;
  • 15 listopada 1988 – rakieta Energia wynosi w przestrzeń kosmiczną bezzałogowy wahadłowiec wielokrotnego użytku Buran (mimo udanego powrotu na Ziemię, wahadłowiec nie wystartował ponownie z powodu skasowania całego programu radzieckich wahadłowców);
  • 20 listopada 1998 – pierwszy moduł Międzynarodowej Stacji Kosmicznej: Zaria zostaje wyniesiony rakietą Proton K;
  • 12 maja 2002 – hala budynku MIK ulega zniszczeniu po zawaleniu się dachu. Życie traci 8 osób remontujących dach, a prom Buran i rakieta nośna Energia zostają zniszczone w takim stopniu, że zostają zezłomowane. Śledztwo wykazuje, że przyczyną jest nasiąknięcie wodą dachu oraz dodatkowe obciążenie go w czasie remontu 10 tonami materiałów budowlanych.

Pierwsza katastrofa w Bajkonurze miała miejsce w roku 1960, druga w 1963. Na znak żałoby nie planuje się startów rakiet w dniu 24 października[6].

  • Do roku 2005 z Bajkonuru wystartowało ponad 1200 rakiet kosmicznych oraz około 2000 międzykontynentalnych rakiet balistycznych[4].

Zobacz też

Przypisy

  1. Przemysław Dałek. Bajkonur – kazachskie wrota do kosmosu. „Histmag.org”, lipiec 2019. [dostęp 2019-08-06]. 
  2. a b Resolution that triggered Baikonur.
  3. Centrum Kosmiczne Bajkonur obchodzi 55 rocznicę powstania.
  4. a b Космодром Байконур (ros.). Baikonur-info. [dostęp 2011-12-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-10)].
  5. Katastrofa Niedielina.
  6. AFP: Russia marks 50 years since horrific space launch disaster (ang.). SpaceDaily.Com, 2010-10-24. [dostęp 2011-12-14].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Soyuz TMA-5 launch.jpg
The Soyuz TMA-5 spacecraft blasts off from the Baikonur Cosmodrome in Kazakhstan October 14, 2004, carrying astronaut Leroy Chiao, Expedition 10 commander and NASA International Space Station (ISS) science officer, cosmonaut Salizhan S. Sharipov, Russia's Federal Space Agency flight engineer and Soyuz commander, and Russian Space Forces cosmonaut Yuri Shargin to the ISS. The crew will dock to the Station on October 16, and Chiao and Sharipov will replace the current Station crewmembers, cosmonaut Gennady I. Padalka, Expedition 9 commander, and astronaut Edward M. (Mike) Fincke, NASA ISS science officer and flight engineer, who will return to Earth October 24 with Shargin.