Bakałarzewo

Bakałarzewo

wieś
Bakałarzewo z lotu ptaka, 2020 r.
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	suwalski
Gmina	Bakałarzewo
Liczba ludności (2022)	861[1]
Strefa numeracyjna	87
Kod pocztowy	16-423[2]
Tablice rejestracyjne	BSU
SIMC	0753231[3]
Położenie na mapie gminy Bakałarzewo Bakałarzewo
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Bakałarzewo
Położenie na mapie województwa podlaskiego Bakałarzewo
Położenie na mapie powiatu suwalskiego Bakałarzewo
54°05′37″N 22°39′07″E/54,093611 22,651944
Strona internetowa

Fontanna w parku oraz pomnik Mikołaja Michnowicza Raczkowicza Bakałarza nocą , 2020 r.

Bakałarzewo od strony jeziora Sumowo Bakałarzewskie, 2020 r.

Fontanna w parku, 2020 r.

Alatana w parku, 2020 r.

Bakałarzewo – wieś w Polsce położona w północnej części województwa podlaskiego, w powiecie suwalskim^[4][3]. Siedziba gminy Bakałarzewo. Dawniej miasto; uzyskało lokację miejską przed 1558 rokiem^[5], zdegradowane w 1870 roku^[6].

Geografia

Osada jest położona w obrębie Pojezierza Zachodniosuwalskiego, na granicy Mazur Garbatych i zachodniej Suwalszczyzny. Leży nad rzeką Rospudą.

Okolica Bakałarzewa posiada walory krajobrazowo-wypoczynkowe, teren o urozmaiconej rzeźbie polodowcowej, wiele wzniesień, oraz jeziora rynnowe: Sumowo, Garbaś, Głębokie, Siekierewo, Skazdubek, Bolesty, Gaczne, Grabieńszczyzna, Karasiewek, Okrągłe. W latach 2019–2020 powstało kilkanaście obiektów wypoczynkowych nad jeziorem Sumowo. W 2018 roku powstał gminny deptak z pomostami nad jeziorem Sumowo oraz most na rzece Rospuda oraz siłownia zewnętrzna przy Gminnej Bibliotece Publicznej^[7]. Turyści to głównie kajakarze uczestniczący w spływie Rospudą, łączącą się w dolnym biegu z Biebrzą.

Warunki glebowo-klimatyczne w gminie są słabe. Krótki okres wegetacyjny, mroźne i śnieżne zimy, wiosenne przymrozki nie sprzyjają rolnictwu. Ponadto, pagórkowaty teren utrudnia zabiegi agrotechniczne i wpływa na szybki spływ powierzchniowy wód opadowych.

Historia

Miasteczko zostało założone w głębi puszczy w początkach XVI wieku i pierwotnie nosiło nazwę Douspuda Bakałarzewska lub Bakałarszczyzna (Bakałarowszczyzna). W 2. połowie XVI wieku była już określana jako Bakalarowo. Nazwa pochodzi od przezwiska Mikołaja Michnowicza - "Bakałarza", pisarza królewskiego, jednego z założycieli miejscowości. Już w 1558 roku Bakałarzewo było miastem. Posiadało swego burmistrza, wójta, rajców, a nawet starostę w ramach prawa dziedzica. W 1609 właściciel miasta i okolicznych dóbr Mikołaj Wolski ufundował do kościoła do dziś zachowany ołtarz. Na rzecz parafii przekazał też wieś Kotowinę. Od 2. połowy XVII i w XVIII wieku właścicielami Bakałarzewa byli Chlewińscy^[8].

Na środku Rynku Bakałarzewa w XVII–XIX wieku znajdowała się drewniana karczma miejska, w która była głównym punktem handlowym miasteczka. Tu posilali się podróżni przejeżdżający przez Bakałarzewo oraz miejscowi. Gospoda była miejscem rozrywki dla dawnych bakałarzewian oraz zaopatrywano się w niej w produkty żywnościowe. Możliwe, że w XVII wieku, podobnie jak później w Suwałkach, w karczmie swą siedzibę miały też władze miejskie Bakałarzewa. Ponadto w północno-zachodniej części Rynku przynajmniej w XIX–XX wieku znajdowała się drewniana studnia miejska, dzięki której mieszkańcy mieli swobodny dostęp do wody pitnej. Odgrywała też ogromne znaczenie w bezpieczeństwie pożarniczym^[9].

W końcu XVIII wieku położone było w powiecie grodzieńskim województwa trockiego^[10] i znajdowało się do 1840 r. w rękach rodziny Ciemnołońskich.

Miasto prywatne Królestwa Kongresowego, położone było w 1827 roku w powiecie sejneńskim, obwodzie sejneńskim województwa augustowskiego^[11].

W 1840 r. dobra Bakałarzewo, zwane inaczej dobrami Garbaś, w skład których wchodziło miasteczko Bakałarzewo, Garbaś, Siekierowo, a także jeziora Gacne, Sumowo, Głębokie i Długie zostały nabyte od Ksawerego Ciemnołońskiego przez kapitana byłej gwardii cesarskiej Napoleona I, Stefana Horaczkę. W tym samym roku dobra zostały powiększone o Nowopole (Kamieńszczyznę). Stefan Horaczko został kolatorem parafialnego kościoła rzymskokatolickiego w Bakałarzewie. Po śmierci Stefana Horaczki w 1852 miasto Bakałarzewo przeszło do jego syna Jana Horaczko, a następnie dziedzicem dóbr został Jan Stegman, mąż córki Stefana Horaczko – Emilii^[12].

Od 1903 do 1914 roku proboszczem bakałarzewskim był ks. Stanisław Szczęsnowicz, który wybudował tu tzw. organistówkę - najstarszy murowany budynek Bakałarzewa (około 1910 roku) oraz późniejszy działacz społeczny w I wojnie światowej, dziekan suwalski i poseł na Sejm RP. Osoba wówczas bardzo szanowana przez mieszkańców Suwalszczyzny, m.in. za pomoc najuboższym czy olbrzymie zaangażowanie w przyłączenie regionu do Polski w 1919-1920 roku^[13].

Najstarszymi ulicami poza Rynkiem są: Kamieńska, Filipowska, Kozia, Młyńska (dawniej Królewiecka), Suwalska (dawniej Grodzieńska), Krzywa (dawniej Stodolna), Kościelna (obecnie droga do plebanii). W 1870 roku odebrano prawa miejskie i Bakałarzewo stało się osadą miejską (miasteczkiem). Na początku XX wieku mieszkało tu blisko 2000 osób, z czego ponad połowa to Żydzi. W dwudziestoleciu międzywojennym wybudowano nową, murowaną szkołę (1927 r.), kościół (1936 r.) i spółdzielnię przy rynku (ok. 1937 r.).

Grupka mieszkańców Bakałarzewa i okolic brała udział w zwycięskim powstaniu sejneńskim z 1919 roku. Wśród nich byli m.in.: Aleksander Nietubyć z Bakałarzewa, Bolesław Kurzynowski z Bakałarzewa, Romanowski chyba z Bakałarzewa, Wincenty Górny ze Starego Skazduba. W Polskiej Organizacji Wojskowej służył też Stanisław Chmielewski z Suchorzeca, który został zabity przez Niemców w lipcu 1919 roku^[14].

W okresie międzywojennym Bakałarzewo było siedzibą komisariatu Straży Celnej „Bakałarzewo” oraz stacjonowała tu placówka Straży Celnej „Bakałarzewo”^[15].

W 1929 r. mieszkało tu 705 osób. Była tu siedziba urzędu gminy, urząd celny i komisariat straży celnej. Działało Stowarzyszenie Spółdzielców „Oszczędność”. Były tu dwa młyny, cztery sklepy spożywcze, dwa z odzieżą, jeden bławatny i dwa miejsca wyszynku trunków. Swoje warsztaty mieli tu jeden kowal i rzeźnik^[16].

Tuż przed wybuchem II wojny światowej miejscowość była świadkiem ogromnej manifestacji patriotycznej, w której ludność długim korowodem udała się nad pobliską niemiecką granicę^[17].

W czasie II wojny światowej Bakałarzewo zostało w 90-98% zniszczone. Spalono niemal całą drewnianą zabudowę oraz zniszczono murowany kościół i szkołę. Szczególnie ciężkie walki z hitlerowcami toczyły się w dniach 2–4 września 1939. 4 września 1939 Bakałarzewo zostało spacyfikowane przez Niemców w odwecie za wypad 1. szwadronu 3 pułku szwoleżerów na Cimochy (ówcześnie Reuss)^[18]. W czasie II wojny światowej w okolicy Bakałarzewa działała silna partyzantka Armii Krajowej. Cztery osoby związane z tą ziemią zostały zamordowane w zbrodni katyńskiej w 1940 roku. 23 kwietnia 1944 niemiecka żandarmeria rozstrzelała Stanisława Pankiewicza z trzyosobową rodziną, a 25 maja powieszono 12 AK-owców^[19]. Od 1973 r. jest siedzibą gminy Bakałarzewo.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Bakałarzewo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Historia Żydów w Bakałarzewie

Około roku 1670 w mieście zaczęli się osiedlać Żydzi. Spis kościelny z 1786 r. podaje, że na terenie parafii Bakałarzewo mieszkało 199 Żydów. Spis z 1789 roku podaje, że było tu 17 domów żydowskich zamieszkałych przez 160 osób. Na przełomie lat 1799/1800 Żydów mieszkało tu 285, co stanowiło 46% ogółu mieszkańców^[20].

Obiekty zabytkowe

Ul. Pankiewiczów oraz jezioro Sumowo Bakałarzewskie, 2020 r.

Drewniana studnia oraz pomnik Mikołaja Michnowicza Raczkowicza Bakałarza na zabytkowym rynku miasteczka, 2020 r.

• Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła, 1936, nr rej.:766 z 24.02.1990. Świątynia dwuwieżowa o skromnym wystroju wnętrza, na ołtarzu renesansowa nadstawa.
• Cmentarz parafialny rzymskokatolicki, nr rej.: 715 z 30.08.1989
• Cmentarz żydowski, nr rej.:741 z 27.11.1989^[21].
• Młyn wodny nad Rospudą z XIX w.
• Bunkry z czasów II wojny światowej^[22]

Inne obiekty

• Pomnik Mikołaja Michnowicza Raczkowicza Bakałarza – założyciela miasteczka w 1514 r.
• Szesnastowieczny miejski układ przestrzenny z prostokątnym rynkiem
• Bunkry z II wojny światowej (5 schronów bojowych i 8 biernych)
• Młyn wodny z przełomu XIX i XX wieku
• Grobowiec baronów Myszkowskich z XIX wieku
• Grób Pankiewiczów zamordowanych w 1944 r.
• Miejsce straceń oraz grób 12 żołnierzy Armii Krajowej zamordowanych w 1944 r.
• Tzw. stara szkoła z 1927 r.
• Tzw. organistówka z ok. 1910 r.
• Pomnik Obrońców Bakałarzewa z 1939 r.
• Ścieżka Jaćwieska nad jeziorem Sumowo z mostem zakochanych^[23] – tzw. deptak wykonany społecznie przez mieszkańców

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Naruszewicz, Miejscowości ziemi bakałarzewskiej, Bakałarzewo 2014
• Tomasz Naruszewicz, Bakałarzewo. Dzieje miasteczka i ziemi, Warszawa 2006
• Zygmunt Filipowicz, 1980, Suwalszczyzna. Panorama turystyczna, Warszawa, Krajowa Agencja Wydawnicza, ss. 35-36
• Józef Kuran, 1976, Kajakiem po jeziorach augustowskich i suwalskich, Warszawa, Sport i Turystyka, s. 167

Linki zewnętrzne

• Bakałarzewo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 84 .
• Portawies_Bakalarzewol gminy Bakałarzewo
• Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Bakałarzewskiej. bakalarzewo.bo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-15)].
• Historia Żydów w Bakałarzewie na portalu Wirtualny Sztetl