Siogunat

Siogunat (jap. 幕府 bakufu; dosł. „rządy spod namiotu”[1]) – nazwa okresu historycznego oraz systemu zarządzania krajem przez dziedzicznych dowódców wojskowych (siogunów) w dawnej Japonii. Słowo to tłumaczone jest również jako „urząd w namiocie” (ang. tent office[2]) lub „sprawowanie rządów spod namiotu” (ang. tent government[3]), odnosiło się bowiem do kwatery głównej dowódcy wojskowego na polu bitwy.

Opis

Siogunat miał swój początek w okresie Kamakura, podczas rządów Yoritomo Minamoto[4].

Był to system feudalny z charakterystyczną drabiną społeczną, znaną w średniowiecznej Europie. Samurajowie, czyli bushi[5], w zamian za swoją służbę byli nagradzani ziemią, a ta z kolei była dzielona między ich synów. Hierarchia ta była oparta na ścisłych związkach samurajów z ich poddanymi.

Istniały trzy główne siogunaty, które skupiały się wokół rodziny dzierżącej władzę (jeden z jej członków miał tytuł sioguna). Były to:

  • siogunat Kamakura (1185–1333) albo Kamakura-bakufu – okres Kamakura, w którym przewodnictwo militarne bushi (klasy wojowników) i system feudalny współistniały z władzą dworu w Kioto;
  • siogunat Ashikaga (1338–1573) albo Muromachi-bakufu – okres Muromachi lub Muromachi-Ashikaga, w którym bushi zawładnęli resztkami systemu cesarskiego i pozbawili arystokrację dworską większości posiadłości ziemskich;
  • siogunat Tokugawa (1603–1867) albo Edo-bakufu – okres Edo, w którym klasa wojowników władała krajem niezagrożona, opierając się na niefeudalnych sposobach rządzenia[6].

Pochodzenie słowa „siogunat”

Słowo to pochodzi od angielskiego wyrazu shogunate (utworzonego z kolei od japońskiego shōgun). Jego dosłowny odpowiednik nie istnieje w języku japońskim, gdzie występuje on jako bakufu. W języku polskim stosowany jest zarówno zapis zbliżony do wymowy japońskiej („siogunat”), jak i zapis zbliżony do wymowy angielskiej („szogunat”)[7][a].

Pochodzenie słowa „bakufu”

Słowo bakufu pochodzi z języka chińskiego z okresu panowania dynastii Tang (618–907). Miało ono wówczas podwójne znaczenie:

  • kwatery głównej straży wewnętrznej pałacu cesarzy dynastii Tang;
  • kwatery głównej generała (dowódcy) w trakcie ekspedycji militarnych.

Najstarsze znane w Japonii odniesienie do tego słowa pochodzi z połowy X wieku (okres Heian) w odniesieniu do tytułu dworzanina, dowódcy oddziału lewej strony straży wewnętrznej pałacu sa-konoe-taishō (łącznie było sześć oddziałów) w ramach urzędu gwardii pałacowej konoe-fu lub efu[8][9].

Kronika historyczna „Azuma kagami” („Zwierciadło Wschodu”)[10][b] opisująca okres Kamakura (1185–1333) wymienia słowo bakufu w kontekście wyznaczenia Yoritomo Minamoto na stanowisko u-konoe-taishō (dowódcy oddziału prawej strony gwardii pałacowej) w 1190 roku. W tamtym czasie słowo bakufu nie było łączone ani z nim, ani z Kamakurą[10][9].

Było pierwotnie używane w odniesieniu do kwatery głównej strażników pałacu wewnętrznego, rezydencji ich dowódcy lub samego dowódcy. Współcześni uczeni używają terminu bakufu (lub angielskiego shogunate) do określenia rodzaju struktury władzy, której przewodził siogun, a w szczególności do trzech powyżej wymienionych siogunatów. Słowo to jest używane także w znaczeniach: miejsce pod namiotem w czasie dowodzenia na polu bitwy, feudalne władze Japonii[10][9]

„Bakumatsu”

Bakumatsu (幕末) oznacza „koniec bakufu”, „koniec rządów spod namiotu”. Była to schyłkowa, ostatnia część okresu Edo, liczona od przybycia „czarnych statków” komodora Matthew Perry'ego w 1853 roku do przywrócenia władzy cesarskiej w 1867 roku (restauracja Meiji). Był to czas niepokojów wewnętrznych, wynikających z niezadowolenia klasy samurajów, zmieniających się sojuszy w walce o władzę, fali nacjonalizmu, ale jednocześnie zainteresowania cywilizacją Zachodu i rosnącą świadomością doprowadzenia do szybkiej modernizacji państwa[10][11].

Uwagi

  1. ↑ Zasady wymowy japońskiej podane są w artykule: Język japoński, w sekcji „Wymowa”.
  2. ↑ Słowo azuma (arch.) oznacza wschodnią Japonię, wschodnie prowincje kraju.

Przypisy

  1. ↑ shogunate, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2015-03-23] (ang.).
  2. ↑ Bakufu. Japan Reference, 2015. [dostęp 2015-03-23]. (ang.).
  3. ↑ shogunate, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2015-03-23] (ang.).
  4. ↑ Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984, s. 159. ISBN 83-04-01486-6.
  5. ↑ The New Crown Japanese-English Dictionary. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 1972, s. 79.
  6. ↑ J.W. Hall: Japonia od czasów najdawniejszych do dzisiaj. Warszawa: PIW, 1979, s. 71 i 72. ISBN 83-06-00205-9.
  7. ↑ Hasło "szogunat" w Słowniku języka polskiego PWN
  8. ↑ Jeffrey P. Mass, William B. Hauser: The Bakufu in Japanese History. Stanford University Press. [dostęp 2019-12-29]. (ang.).
  9. ↑ a b c 新明解国語辞典. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 2018, s. 153, 535, 1205. ISBN 978-4-385-13107-8.
  10. ↑ a b c d Kenkyusha's New Japanese-English. Tokyo: Kenkyusha Limited, 1991, s. 64, 71, 923. ISBN 4-7674-2015-6.
  11. ↑ Ewa Pałasz-Rutkowska, Katarzyna Starecka: Japonia. Warszawa: TRIO, 2004, s. 26-35. ISBN 83-88542-84-2.