Baltazar Fontana

Baltazar (wł. Baldassare) Fontana (ur. 26 czerwca 1661 w Chiasso, zm. 6 października 1733 tamże) – sztukator pochodzący z baliwatu Mendrisio (obecnie pd. część kantonu Ticino), działający w Małopolsce i na Morawach.

Hradisko, klasztor, wystrój biblioteki

Ołomuniec, kościół św. Michała, wystrój wnętrza

Dekoracje kościoła św. Andrzeja w Krakowie

Uherčice – kaplica pałacowa

Życiorys

Baltazar Fontana pochodził z rodziny szlacheckiej, z której wywodziło się wielu wybitnych artystów i architektów. 1 marca 1689 wziął ślub z Marią Elżbietą Gilardoni. Miał z nią trzy córki (Francesca, Antonia, Alfonsa), a według wcześniejszych badaczy, także syna – Jana Michała Fontanę, który w r. 1720 przyjął prawo miejskie w Brnie jako sztukator. Jednym ze współpracowników Baltazara był jego brat Franciszek Fontana (1666- przed 14 marca 1697), który – według dokumentu z epoki – „pracował tak samo jak brat”^[1].

Pierwszym znanym dziełem Fontany jest dekoracja trzech wnętrz pd. skrzydła zamku Hohenaschau. Działalność na Morawach Fontana rozpoczął od zleceń biskupa ołomunieckiego Karola Liechtensteina-Kastelkorna, dla którego wykonał dekorację trzech sal na terenie zamku w Kromieryżu, ukończoną w r. 1688. Od tego czasu wiadomo, że artysta zazwyczaj pracował na Morawach lub w Polsce od wiosny do jesieni, a na zimę powracał w rodzinne strony. Z r. 1693 pochodzi pierwsza informacja o zatrudnieniu Fontany w Polsce. Wraz z nieznanym skądinąd Pakoszem Trebellerem podpisał on wtedy umowę na ozdobienie kaplicy Morsztynów w Wieliczce. W r. 1695 Fontana rozpoczął prace w krakowskim kościele św. Anny, które z przerwami trwały do r. 1703. Na ten okres można datować inne, przypisywane mu dzieła w Krakowie i okolicy^[2]. Jest to jego najwybitniejsze dzieło, wykonane według koncepcji i pod kierunkiem ks. Sebastiana Piskorskiego, który dostarczył Fontanie projekty wykonawcze sporządzone przez Jerzego Szymonowicza – wykształconego w Rzymie malarza związanego z dworem Jana III Sobieskiego. W ten sposób Fontana mógł wzbogacić swoją twórczość o liczne nowocześniejsze motywy wywodzące się ze sztuki rzymskiej, które później wielokrotnie stosował na Morawach. Fontana miał świadomość znaczenia tego dzieła i ok. r. 1700 ustanowił fundację z kapitałem 3000 zł, z której zyski miały być przeznaczone na konserwację wykonanych przez niego dekoracji w tymże kościele^[3].

Podczas przerwy w pracach przy kościele św. Anny, spowodowanej najazdem szwedzkim, Fontana rozpoczął dekorowanie biblioteki opactwa w Hradisku koło Ołomuńca, W r. 1722 artysta rozpoczął trwające do 1731 r. prace w należącym do tego opactwa kościele na Świętej Górze, gdzie uzupełniał wystrój wnętrza ozdobionego dekoracją sklepienną wykonaną przez innych sztukatorów w l. 1681–1692. W r. 1724 Fontana przystąpił do prac nad swoim ostatnim wielkim dziełem – dekoracją kościoła w Welehradzie, ukończoną ok. r. 1730. W obydwu tych sanktuariach odpowiadał on już za całość robót, kierując również pracami artystów innych branż. Asystował mu m.in. wiedeński rzeźbiarz i kamieniarz Johann Hagenmüller, który w kościele na Świętej Górze miał, w razie śmierci lub choroby Fontany, objąć kierownictwo robót. W tamtym okresie artysta, który wciąż cieszył się dobrym zdrowiem, wykonał wiele drobniejszych dekoracji^[4].

Baltazar Fontana zmarł 6 X 1733 w Chiasso i został pochowany w tamtejszym kościele św. Witalisa^[5].

Charakterystyka twórczości

Rzeźby i reliefy Fontany są wyraźnie zależne od sztuki rzymskiej kręgu Berniniego^[6]. Nie wiadomo jednak, czy sztukator zetknął się z nią bezpośrednio, bo na temat jego wykształcenia i wczesnej twórczości brak jakichkolwiek przekazów archiwalnych. Twórczość Fontany miała ogromne znaczenie dla rozpowszechnienia nurtu berninowskiego w rzeźbie małopolskiej, stając się wzorem dla wielu późniejszych artystów^[7].

Dzieła

Dzieła pewne

• Hohenaschau, dekoracja trzech sal pd. skrzydła zamku von Preysingów, sygnowana „Baldisaro Fonta [...] 1683 [lub 1688, ostatnia cyfra widoczna w połowie]
• Kromieryż, zamek biskupi, dekoracja trzech sale terrene zamku biskupów ołomunieckich na zlecenia Karola Liechtensteina-Kastelkorna, uk. 1688
• Kromieryż, zamek biskupi, dekoracja dziewięciu sal pierwszego piętra dla tego samego zleceniodawcy, zacz. 1691. Dekoracja zniszczona przez pożar 1752
• Wyszków, dekoracja kaplicy św. Otylii przy kościele parafialnym, 1692, zachowana częściowo
• Hradisko, klasztor Norbertanów, dekoracja klatki schodowej, 1692
• Wieliczka, dekoracja kaplicy Morsztynów przy kościele parafialnym, zachowana fragmentarycznie
• Hradisko, klasztor Norbertanów, dekoracja refektarza, prawdopodobnie 1694, niezachowana
• Šebetov, dekoracja wnętrz pałacu, 1694
• Kraków, kościół św. Anny, dekoracja całego wnętrza kościoła wraz z kaplicami i mauzoleum św. Jana Kantego, a także dekoracja fasady, 1695-1703
• Kraków, dekoracja kaplicy Włoskiej w klasztorze Franciszkanów, 1697-1699, zachowana szczątkowo.
• Stary Sącz, dekoracja prezbiterium kościoła Klarysek, 1699
• Kraków, kościół Karmelitów na Piasku, trzy figury na fasadzie, 1700, zachowane częściowo
• Kraków, kościół Klarysek, dekoracja wnętrza, 1700-1701
• Konice, zamek opata Norberta Želeckiego, dekoracja sypialń, 1702-1703
• Hradisko, klasztor Norbertanów, dekoracja biblioteki, 1702-1704
• Hradyszcze Węgierskie, dekoracja refektarza w klasztorze Franciszkanów, ok. 1708
• Ołomuniec, Kościół św. Michała, sztukateria wnętrza, ok. 1710
• Święta Góra, dekoracja ołtarza i dwie figury w bazylice Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, 1718
• Hradisko, dekoracja kościoła klasztornego, od 1718, niezachowana
• Święta Góra, uzupełnienie dekoracji kościoła, 1722-1731
• Welehrad, dekoracja kościoła Cystersów, 1724-1730
• Ołomuniec, dekoracja domu kapitulnego, 1725, niezachowana
• Brněnské Ivanovice, dekoracja wnętrz w letnim pałacu opatów velehradzkich, 1725-1726
• Hradisko, dekoracja zakrystii, 1726, niezachowana
• Hradisko, dekoracja refektarza zimowego, 1727, wspólnie z Antoniem Riccą, niezachowana
• Sztenberk, klasztor Kanoników Regularnych, dekoracja refektarza i pomieszczenia w budynku probostwa, 1727-1728, zachowana częściowo

Dzieła przypisywane

• Kraków, kościół Karmelitów Bosych, płaskorzeźba Zwiastowanie w prezbiterium (zachowana szczątkowo) a zapewne także inne niezachowane elementy wystroju wnętrza
• Kraków, kaplica św. Jacka przy kościele Dominikanów, nagrobek św. Jacka i dekoracja kopuły
• Kościół św. Bartłomieja na Ludwinowie w Krakowie, płaskorzeźba Bóg Ojciec w apsydzie
• Kraków, pałac pod Krzysztofory, stiuki i wykończenia
• Kraków, kamienica Hipolitów, sala o nazwie Gabinet, stiuki
• Kraków, kamienica pod Gruszką, Sala Fontanowska, stiuki
• Uherčice, dekoracja wnętrz pałacu, być może ok. 1705
• Buchlovice, dekoracja kilku pomieszczeń w pałacu Petřvaldów
• Vřešovice, pałac opata Norberta Želeckiego, dekoracja jednego z wnętrz
• Ołomuniec, dekoracja kaplicy św. Antoniego przy kościele Bernardynów, 1708
• Ołomuniec, katedra, dekoracja portalu kaplicy Mariackej, 1710
• Podhradní Lhota, kościół parafialny, dekoracja ołtarzy i ambony.

Dzieła niesłusznie przypisywane

Mariusz Karpowicz, wychodząc z założenia że Fontana był wszechstronnym architektem, rzeźbiarzem i rysownikiem, przypisał mu projekty licznych prac kamieniarskich (epitafia Jana Morsztyna w kościele Reformatów w Krakowie i Jana Jerzego Hoffmanna w kościele w Konicy), snycerskich (obramienia kilku portretów biskupich w klasztorze Franciszkanów w Krakowie), a nawet dekarskich (hełmy wież kościoła św. Anny i wyższej wieży katedralnej). Uważał też, że miał on udział w projektowaniu architektury tego kościoła. Żadna z tych atrybucji nie została przekonująco uzasadniona, a wiele ze wspomnianych dzieł powstało w czasie gdy artysta przebywał w innym kraju lub nawet po długo po jego śmierci, dlatego wszystkie te atrybucje należy odrzucić jako bezpodstawne^[8]. Niewiarygodne są również próby przypisania Fontanie prac w jego rodzinnych stronach, albo związania z nim dekoracji w rejonie Hohenaschau^[2].

Przypisy

Bibliografia

• S. Pagaczewski, Geneza i charakterystyka sztuki Baltazara Fontany, „Rocznik Krakowski”, 30, 1938, s. 3–48.
• M. Stehlik, Italien und die Barockbildhauerei in Mähren [w:] Barockskulptur in Mittel- und Osteuropa, red. K. Kalinowski, Poznań 1981, s. 125–140.
• M. Karpowicz, Baltazar Fontana, Warszawa 1994
• Tenże, Baltazar Fontana – rzeźbiarz, „ Rocznik Historii Sztuki”, 2, 1994, s. 109–212.
• M. Kurzej, Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce, Kraków 2012

Linki zewnętrzne

• [1]
• http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_fontana_baltazar