Banie
| Artykuł | 53°6′3″N 14°40′4″E |
|---|---|
| - błąd | 38 m |
| WD | 53°6'2.9"N, 14°40'4.1"E |
| - błąd | 14 m |
| Odległość | 0 m |
| wieś | |
 Kaplica św. Jerzego z 1417 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | 1970 |
| Strefa numeracyjna | 91 |
| Kod pocztowy | 74-110 |
| Tablice rejestracyjne | ZGR |
| SIMC | 0772642 |
Położenie na mapie gminy Banie _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Banie") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gryfińskiego  | |
 53°06′03″N 14°40′04″E/53,100833 14,667778 | |
| Strona internetowa | |
Banie (dawniej niem. Bahn) – wieś w północno-zachodniej Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, w gminie Banie, nad rzeką Tywą, pomiędzy jeziorami Dłużec (Długie Bańskie) i Jeziorem Mostowym. Siedziba gminy Banie.
Dawniej samodzielne miasto. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Banie. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie szczecińskim.
W 2011 roku wieś liczyła 1970 mieszkańców[1].
Toponimia
Miasto znane od XIII pod różnym nazewnictwem: Banen 1235, Bane 1286, Baniz 1303, Banyz 1324. Forma zgermanizowana – Bahn. Jedna z teorii głosi, iż nazwa pochodzi od wyrazu bania, który oznaczał dawniej dół, dołek, tak więc wskazywała na położenie osady we wgłębieniu. W średniowieczu występowała też obocznie forma Banice, względnie Banica (utworzona za pomocą przyrostka zdrabniającego- ica)[2].
Nazwa Banie została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946[3].
Transport
Banie znajdują się u zbiegu dwóch szlaków drogowych – drogi wojewódzkiej nr 121 łączącej Gryfino i Myślibórz oraz drogi wojewódzkiej nr 122 biegnącej z Suchania do przejścia granicznego w Krajniku Dolnym.
Do 2000 roku przez Banie przebiegała linia kolejowa łącząca Chwarstnicę ze Swobnicą[4].
Historia
W IX–X wieku Banie stały się okręgiem grodowym, który bronił od zachodu dostępu do ziemi pyrzyckiej. W roku 1124 prawdopodobnie wprowadzono wiarę chrześcijańską w Baniach. Obszar obecnie nazywany ziemią bańską, książę Barnim I nadał w 1234 r. Zakonowi Templariuszy; wtedy też miejscowość została nazwana miastem[5]. W pierwszej połowie XIII w. wzniesiono w Baniach kościół, a w pierwszej połowie XIV w. rozpoczęto budowę murów obronnych (linia murów posiadała wówczas dwie bramy i dwadzieścia baszt)[6]. Po kasacji zakonu templariuszy w 1312 r. tutejsze ziemie przejęli joannici, którzy w 1345 r. odstąpili miasto księciu Barnimowi III. W 1399 miał miejsce konflikt mieszczan z joannitami[6]. W 1417 r. powstał szpital oraz kaplica św. Jerzego. W XV wieku przyjął się w Baniach obyczaj odgrywania scen z misterium Męki Pańskiej, ostatni raz miało to miejsce w 1498 roku. Przez zbieg okoliczności aktor, który odgrywał krzyżowanego Chrystusa trwał w zatargu z aktorem grającym legionistę Longinusa. Legionista korzystając z odgrywanej sceny przebił włócznią unieruchomionego przeciwnika raniąc go śmiertelnie[7]. W wyniku zamieszek życie postradało jeszcze kilku mieszczan. W ten smutny sposób zakończył żywot piękny chrześcijański obyczaj, ponieważ sąd kościelny zakazał odgrywania tego typu widowisk. Zakaz ten przestrzegany jest do dziś. Wydarzenie to przypomina kaplica św. Jerzego, w której frontonie nadal tkwią haki służące do mocowania krzyża używanego podczas misterium[8]. Podczas walk pomorsko-brandenburskich w 1487 roku miasto zostało dotkliwie zniszczone. Rozebrano też wówczas część fortyfikacji. W latach 1653-59 Banie pozostawały we władaniu Szwedów, a następnie Brandenburgii i od 1701 r. Prus. W roku 1766 rozebrano resztę fortyfikacji. Zachowała się jedynie XIV wieczna baszta prochowa. W roku 1840 został wybudowany nowy ratusz, a do kościoła w 1853 r. dobudowano wieżę. W trakcie działań wojennych w 1945 roku miasto zniszczone zostało w 50% i po wojnie utraciło prawa miejskie[9]. Mimo zniszczeń, Banie zachowały średniowieczny układ ulic z trójkątnym rynkiem. (zobacz: Miejscowości w Polsce pozbawione praw miejskich)[10][11].
W 1849 roku w Baniach żyło 94 Żydów. Większość z nich zajmowała się handlem. Gmina żydowska posiadała synagogę i cmentarz. W 1935 roku w miasteczku funkcjonowało 7 przedsiębiorstw żydowskich. Prawdopodobnie wszyscy żydowscy mieszkańcy Bań zdążyli uciec przed hitlerowskimi represjami[12].
Zabytki
- XIII-wieczny kościół parafialny pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych zbudowany z ciosów granitowych, przebudowywany w XV, XVII i XIX w., usytuowany na terenie średniowiecznego cmentarza, ogrodzony kamiennym murem. Wieżę rozebrano w 1853 r. i zastąpiono ją wąską dzwonnicą z ciosanego kamienia polnego. We wnętrzu kościoła znajduje się barokowy ołtarz z 1700 r., dwie płaskorzeźby, barokowa ambona z początku XVIII w., empora organowa z 1767 r., prospekt organowy z drugiej połowy XIX w. oraz płyty nagrobne barokowe z piaskowca.
- kaplica św. Jerzego z 1417 r., gotycka, zbudowana z ciosów granitowych, kamienia i cegły. Posiada wyposażenie barokowe, tj. płaskorzeźby z XVII/XVIII w. Odbudowana w latach 1997–1998[13].
- XIV-wieczna Baszta Prochowa, kamienno-murowana.
- XVIII-wieczne budynki ryglowo-murowane
- synagoga neoklasycystyczna z XIX w.
- budynek poczty z końca XIX w.
- pozostałości cmentarza ewangelickiego oraz kirkutu
- pomniki przyrody: dąb szypułkowy „Jagiełło” albo Pokoju (rynek, obwód ok. 400 cm), lipa drobnolistna „Maria” (obwód 595 cm, ul. Brzozowa).
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Wieś Banie w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2019-06-28] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 28. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ Serwis Kolej.one, Chwarstnica-Swobnica
- ↑ Gmina Banie – Geneza herbu Gminy Banie, www.banie.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
- ↑ a b Czesław Piskorski „Pomorze Zachodnie, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1980 s. 101 ISBN 83-217-2292-X
- ↑ Wielkanocna zbrodnia w Baniach. Uroczystość zamieniła się w skandal
- ↑ Agnieszka Wędrychowska, Ewa Lodzińska, Waldemar Wieczorek, Stanisław Kryciński, Anna Olej-Kobus, Krzysztof Kobus, Robert Janaszek, Piotr Kamiński: Polska jest fajna: turystyczny atlas samochodowy. Warszawa: Demart, 2006. ISBN 83-7427-272-4.
- ↑ Piotr Skurzyński „Pomorze” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2007 ISBN 978-83-7495-133-3 s. 25–27
- ↑ Gmina Banie, Turystyka. [dostęp 2007-10-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-17)].
- ↑ Westernpomerania, Bahn
- ↑ Historia społeczności | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2021-10-30].
- ↑ Architektura Sakralna Pomorza Zachodniego. [dostęp 2012-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-18)].
Linki zewnętrzne
- Historia Żydów w Baniach na portalu Wirtualny Sztetl
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of West Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.65 N
- S: 52.58 N
- W: 13.95 E
- E: 17.10 E
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Autor:
Mapa powiatu gryfińskiego, Polska
Autor:
Mapa gminy Banie, Polska
Autor: Herooine92, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Banie - kaplica (decyzja: ruina) św. Jerzego, kon. XV
