Bank Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim

Poświęcenie gmachu Banku Krajowego we Lwowie (1905)

Bank Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim (niem. Landesbank für Koenigreich Gazlizien und Lodomerien mit Grossherzogtum Krakau) – publiczna instytucja kredytowa działająca na terenie Galicji w latach 1883-1920, a następnie w latach 1920-1924 na terenie całego kraju

Bank Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim potocznie był nazywany Galicyjskim Bankiem Krajowym. Pomysł utworzenia w Galicji banku publicznego wzorowany był na podobnych instytucjach powstałych w innych krajach Przedlitawii[1]. W 1878 Leon Biliński popierany przez innych posłów wystąpił po raz pierwszy z wnioskiem na terenie Sejmu Krajowego, aby zlecić Wydziałowi Krajowemu sporządzenie projektu utworzenia banku krajowego[2]. Jednak opozycja działających już w Galicji banków spowodowała opóźnienie w tworzeniu nowej instytucji kredytowej. Sprawa utworzenia banku ponownie pojawiła się na forum Sejmu ponownie w 1881, z inicjatywy ówczesnego marszałka Mikołaja Zyblikiewicza, który uważał że istniejący w Galicji system bankowy nie stwarza szans rozbudowy przemysłu, co jego zdaniem stanowiło warunek wyrwania Galicji z zacofania i nędzy[3]. Ostatecznie po burzliwej dyskusji i uwzględnieniu zastrzeżeń rządu austriackiego bank został powołany do życia uchwałą Sejmu Krajowego Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim z dnia 21 października 1881 roku[4]. Jego kapitał założycielski wynosił dwa milionów koron. Dostarczyły go władze krajowe, rozpisując w maju 1883 roku pożyczkę na ten cel. Z czystego zysku banku 30% tworzyło fundusz rezerwowy, 70% zasilało kapitał zakładowy aż do czasu, kiedy osiągnie on 4 min koron. W 1889 roku podwyższono granicę powiększania kapitału do 4,4 min koron[5]. Pułap ten osiągnięto w 1906 roku, a następnie uchwałą Sejmu z 1 października 1907 podwyższono do wysokości 16 milionów koron[6]. Statut banku zatwierdziło c. k. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych reskryptem L. 6646 z 2 maja 1881[7]. Był instytucją publiczną i miał prawo do używania w swej pieczęci herbu Galicji i Lodomerii[6]. Jego działalność kontrolowała wybierana przez Sejm Krajowy dwunastoosobowa Rada Nadzorcza, zaś bieżącą działalnością kierowała trzyosobowa Dyrekcja mianowana przez Wydział Krajowy. Działalność rozpoczął w 1883 roku. W okresie istnienia Austro-Węgier prezesami Rady Nadzorczej Banku byli: Hipolit Bochdan (1882-1908); August Gorayski (1908-1913); Kazimierz Laskowski (1913-1918).

Siedzibą centrali banku było miasto Lwów, posiadał filię w Krakowie i ekspozyturę w Białej oraz 73 placówki znajdujące się w miastach powiatowych Galicji[6]. Początkowo zakres działania Banku obejmował dwa działy: hipoteczny i operacyjny. Z biegiem czasu do dwóch istniejących działów doszły jeszcze dwa inne: komunalny i kolejowy. W 1914 roku dzielił się na cztery oddziały: hipoteczny, komunalny, kolejowy i bankowy. Bank Krajowy emitował listy zastawne, obligacje komunalne i obligacje kolejowe. Mogły być używane m.in. jako papiery wartościowe gwarantujące wysokość kapitałów założycielskich fundacji, przedsiębiorstw publicznych i ordynacji ziemiańskich.

Według stanu na 31 grudnia 1900 roku obieg wszystkich emisji wynosił 119.585.900 Koron[8]:

  1. 4% listy zastawne – 62.952.100 K
  2. 4,5% listy zastawne – 26.764.200 K
  3. 4% obligacje komunalne IV emisji -4.099.400 K
  4. 4,5% obligacje komunalne III emisji – 5.167.600 K
  5. 5% obligacje komunalne II emisji – 5.365.800 K
  6. 4% obligacje kolejowe – 15.236.800 K

Bank zarządzał pięcioma funduszami pożyczkowymi, dotowanymi z funduszu krajowego (przemysłowy, pożyczkowy dla kółek rolniczych, pożyczkowy dla przemysłu rolniczego, fundusz spółek oszczędności i fundusz pożyczek)[9]. Administrował funduszem inwestycyjnym, który tworzony był z zysków banku. Bank finansował pożyczki krajowe, ułatwiając kredyt emisyjny, oraz udzielał różnego rodzaju kredytów. Dużą pomocą służył bank instytucjom autonomicznym i publicznym, udzielając taniego kredytu za pomocą pożyczek skryptowych i dyskonta subwencji krajowych: głodowych, drogowych, koszarowych, kościelnych[9]. Od 1895 rozpoczęto finansowanie zakładania przedsiębiorstw. Największym przedsięwzięciem tego typu było finansowanie spółki akcyjnej budowy wagonów w Sanoku o kapitale zakładowym 1500 tys. koron, zatrudniająca ok. tysiąca robotników[10]. Do tej formy działalności należało także kredytowanie budowy kolei, w latach 1897-1914 Bank Krajowy sfinansował budowę 775 km linii kolejowych[9]. Bank Krajowy ratował także przed upadłościami prywatne instytucje kredytowe, m.in. w 1898 wspomógł Galicyjską Kasę Oszczędności[9], w 1902 Galicyjski Bank dla Handlu i Przemysłu, a w 1912 - Akcyjny Bank Związkowy[5]. Przeprowadzał także likwidację galicyjskich instytucji finansowych - w latach 1883-1899 Zakładu Kredytowego Włościańskiego we Lwowie, a w latach 1899-1903 Galicyjskiego Zakładu Kredytowego Ziemskiego. Obydwie sprawnie przeprowadzone nie przyniosły strat klientom tych przedsięwzięć. Bank Krajowy uczestniczył też pośrednio w likwidacji jednej z najstarszych galicyjskich instytucji finansowych - Galicyjskiego Banku Kredytowego[9]. Pełnił tym samym funkcje typowe dla banku centralnego, choć nie był instytucją emisyjną. W ciągu trzydziestu lat istnienia Banku Krajowego do chwili wybuchu I wojny światowej rozwijał i rozszerzał swoją działalność. Świadczyła o tym skala przeprowadzanych operacji wekslowych z 3,2 min koron w 1884 do 56,2 min koron w 1913[11]. W całym tym okresie działalności bank wykazał straty tylko w 1912 roku, kiedy to poniósł znaczne ofiary dla podtrzymania kursu swych listów zastawnych[5]. W 1913 roku Bank Krajowy skupiał 30% kapitałów, 70% wkładów, 60% pożyczek hipotecznych i 33% kredytu krótkoterminowego całej bankowości galicyjskiej[12].

Od 1883 do 1913 był Alfred Zgórski[13]. Jego następcą został Jan Kanty Steczkowski[14].

Po powstaniu niepodległej Polski zwierzchnictwo nad bankiem objęło Ministerstwo Skarbu. W 1920 roku zmienił nazwę na Polski Bank Krajowy. Nowy statut nadano mu Rozporządzeniem Ministra Skarbu w przedmiocie statutu Polskiego Banku Krajowego z dnia 29 maja 1922 roku[15], przenosząc jednocześnie siedzibę jego centrali do Warszawy. Kapitał Polskiego Banku Krajowego w momencie wydania tego rozporządzenia wynosił 1.023.519.980,00 marek polskich. Prezesami Banku w latach II Rzeczypospolitej byli Stanisław Niezabitowski (1918-1922) Jan Kanty Steczkowski (1922-1924). W okresie międzywojennym Bank miał oddziały w Krakowie, Białej, Stanisławowie, Lublinie, Przemyślu, Żywcu, Równem i Bydgoszczy, Cieszynie, Drohobyczu, Kołomyi, Oświęcimiu, Poznaniu, Katowicach, Tarnowie, Andrychowie i Wadowicach. Polski Bank Krajowy został wchłonięty przez utworzony w 1924 roku Bank Gospodarstwa Krajowego, który przejął wszystkie zobowiązania po Banku Krajowym i obsługiwał wyemitowane wcześniej przez ten bank obligacje oraz listy zastawne, które przerachowano na złote.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Jan Drohojowski, Historia założenia Banku Krajowego, Lwów 1910
  2. ↑ Sprawozdanie stenograficzne z posiedzeń Sejmu Krajowego Galicyjskiego z 1878 r., Lwów 1879, s. 353.
  3. ↑ Zbigniew Landau, Cele powołania Banku Krajowego Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim i ich realizacja w zakresie kredytów długoterminowych, "Studia Historyczne" 1994, t. 37, z. 4, s. 487.
  4. ↑ Protokół 25 posiedzenia, 4 sesji, IV perjodu Sejmu Galicyjskiego z dnia 21 października 1881 roku
  5. ↑ a b c Bank Krajowy dla Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim / Polski Bank Krajowy - w: Wojciech Morawski, Słownik Historyczny Bankowości Polskiej do 1939 roku, Warszawa, 1998, s. 40-42 - wersja elektroniczna
  6. ↑ a b c Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1914, Lwów 1914, s. 977-980;
  7. ↑ Był on następnie wielokrotnie zmieniany, a kolejne zmiany zatwierdzało austriackie MSW reskryptami L. 12.983 z 5 września 1882, L. 6448 z 28. kwietnia 1886, L. 9238 z 17 maja 1889, L. 3178 z 26 lutego 1890, L. 24.797 z 7 października 1893, L. 10.898 z 8. kwietnia 1896, L. 13.281 z 17 lipca 1897, L. 5548 z 27 lutego 1898, L. 21.662 z 24 lipca 1899, L. 40.094 z 2 grudnia 1900, L. 48 603 z 30 listopada 1902, L. 11066 z 21 marca 1904, L. 41.862 z 1 września 1906, L. 42.435/08 z 9 stycznia 1908, L. 3240 z 30 stycznia 1909, L. 4082 z 4, lutego 1910, L. 7081 z 26, lutego - Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1914, s. 977;
  8. ↑ Bank Gospodarstwa Krajowego, blog.starepapiery.com [dostęp 2016-12-06].
  9. ↑ a b c d e Krzysztof Broński, Rozwój galicyjskiego systemu bankowego w latach 1841-1914 (zarys problematyki), "Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 2007, nr 749, s. 81-84
  10. ↑ Zofia Daszyńska-Golińska, Kronika ekonomiczna Galicji, "Ekonomista, t. 1, 1910, s. 205-212.
  11. ↑ Dzieje gospodarcze Polski porozbiorowej w zarysie, pod red. Stanisława Aleksandra Kempnera, t. 1, Warszawa 1920, s. 189-190.
  12. ↑ Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska, Historia gospodarcza Polski, Warszawa 2003, s. 212
  13. ↑ Trzydzieści lat na posterunku. „Nowości Illustrowane”. Nr 2, s. 10, 11 stycznia 1913. 
  14. ↑ Nowy dyrektor Banku krajowego. „Nowości Illustrowane”. Nr 2, s. 16, 11 stycznia 1913. 
  15. ↑ Dziennik Ustaw z 1922 r. Nr 44 pozycja 373

Bibliografia

  • Bank Krajowy dla Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim / Polski Bank Krajowy - w: Wojciech Morawski, Słownik Historyczny Bankowości Polskiej do 1939 roku, Warszawa, 1998, s. 40-42 - wersja elektroniczna
  • Krzysztof Broński, Rozwój galicyjskiego systemu bankowego w latach 1841-1914 (zarys problematyki), "Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 2007, nr 749, s. 81-84

Media użyte na tej stronie

Poświęcenie gmachu Banku Krajowego we Lwowie (1905).jpg
Poświęcenie gmachu Banku Krajowego we Lwowie (1905)