Bank spółdzielczy
Bank spółdzielczy – jedna z form prawnych działalności banku (obok spółki akcyjnej i przedsiębiorstwa państwowego), przewidziana w polskim prawie bankowym. Właścicielami banku spółdzielczego są spółdzielcy.
Struktura organizacyjna
Każdy bank spółdzielczy posiada własną strukturę organizacyjną, na którą składają się[1][2]:
- walne zgromadzenie – podejmuje, zatwierdza kluczowe decyzje,
- rada nadzorcza – kontroluje działalność spółdzielni,
- zarząd – reprezentuje spółdzielnię oraz zarządza jej działalnością.
Historia
Spółdzielczość bankowa miała swoich prekursorów w okresie późnego średniowiecza. Pierwszą instytucją bankową w Polsce działającą na zasadach współdziałania i samopomocy była założona w 1577 r. przez ks. Wawrzyńca Białobrzeskiego Fundacja Ostrołęcka Taniego Kredytu. W XVIII w. we wsiach zakładane były różne instytucje działające na zasadach samopomocy, które poprzez gromadzenie środków pieniężnych lub rzeczowych pomagały później w oparciu o nie udzielać pożyczek pieniężnych lub wsparcia w naturze potrzebującym[3].
Podstawą tworzenia i funkcjonowania współczesnych banków spółdzielczych w wielu krajach europejskich były koncepcje działania kas kredytowych opracowane przez dwóch niemieckich działaczy społecznych: Fryderyka Wilhelma Raiffeisena (1818–1880) i Franza Hermana Schultze z Delitzsch (1808–1883). „Głównym celem powoływania do życia kas kredytowych było przezwyciężenie niedorozwoju i biedy w środowiskach wiejskich oraz umożliwienie kupcom, rzemieślnikom i drobnym producentom z miast uniezależnienia się od lichwiarskich pożyczek”[4].
Rolnicy samodzielnie prowadzący swoje gospodarstwa rolne, od momentu uwłaszczenia, coraz częściej zgłaszali zapotrzebowanie na dodatkowe środki finansowe, które były potrzebne im do utrzymania i prowadzenia produkcji rolnej. Środki kredytowe oferowane im przez ówcześnie istniejące banki i instytucje były bardzo wysoko oprocentowane. Przekraczały one możliwości ich efektywnego wykorzystania przez chłopów. Właśnie wtedy pojawiła się konieczność stworzenia instytucji finansowej, której działalność odpowiadałaby potrzebom i możliwościom osób prowadzących działalność rolniczą. Tą instytucją był bank spółdzielczy[5].
Po II wojnie światowej reaktywowano spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe według przedwojennych zasad i statutów. Tworzono je także na Ziemiach Odzyskanych. Od 1950 roku działały jako Gminne Kasy Spółdzielcze. Centralą finansową, organizacyjną i rewizyjną był Bank Rolny. Zachowana została w ten sposób spółdzielczość oszczędnościowa-kredytowa włącznie z całym zapleczem, pracownikami i placówkami, którą zlikwidowano w innych krajach bloku wschodniego (np. na Węgrzech kasy oszczędnościowo-pożyczkowe reaktywowano dopiero w 1956 roku). W 1952 zniesiono możliwość prowadzenia działalności oszczędnościowej na własny rachunek, którą przejęła Powszechna Kasa Oszczędności. W 1956 roku przywrócono to prawo oraz nazwę spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych. W 1957 roku powołano Związek Spółdzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowych jako centralę organizacyjno-rewizyjną (związek rewizyjny). Art. 36 Ustawy o prawie bankowym z 1960 roku dawał spółdzielniom oszczędnościowo-pożyczkowym prawo używania nazwy „bank” z dodaniem wyrazu „spółdzielczy” lub „ludowy”[6]. Część spółdzielni wykorzystując to prawo używała nazwy mieszanej, zachowując częściowo dotychczasową nazwę, np.: „Spółdzielnia Oszczędnościowo-Pożyczkowa Bank Spółdzielczy”. W 1964 roku Związek Spółdzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowych zmienia się na Centralny Związek Spółdzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowych. W 1974 roku ograniczono kompetencje Centralnego Związku SOP, a w 1975 roku połączono go z Bankiem Rolnym tworząc państwowo-spółdzielczy Bank Gospodarki Żywnościowej, w którym 54% udziałów posiadał Skarb Państwa, a 46% posiadały banki spółdzielcze. Spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe zostały zobligowane do używania ujednoliconej nazwy ze słowami „bank spółdzielczy”, stając się jednocześnie bankami w pełni tego słowa znaczeniu, na podstawie Ustawy o prawie bankowym z 1975 roku. BGŻ do 1990 roku pełnił funkcję związku rewizyjnego i banku zrzeszającego z mocy prawa wobec banków spółdzielczych. Po 1990 roku utracił tę funkcję, a banki spółdzielcze zaczęły się samodzielnie zrzeszać, często dobrowolnie kontynuując zrzeszanie się w BGŻ. Po wejściu w życie Ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych z 2000 roku BGŻ starał się o przyznanie licencji banku zrzeszającego od Komisji Nadzoru Finansowego, ale nie uzyskał jej.
W ten sposób, w wyniku ewolucji, kontynuatorami przedwojennej działalności spółdzielni oszczędnościowych są dziś banki spółdzielcze[7][8][9][10][11].
Banki spółdzielcze współcześnie
Banki spółdzielcze są spółdzielniami, które prowadzą działalność bankową. W związku z tym podstawą prawną ich organizacji jest prawo spółdzielcze z 16 września 1982 r.[1] oraz ustawa z 7 grudnia 2000 r. „o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających”[2], które określają, że spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, prowadzącym w interesie swoich członków wspólną działalność gospodarczą na zasadach rozrachunku gospodarczego i mogącym prowadzić także na ich rzecz działalność społeczną i oświatowo-kulturalną[1].
„Z takiego określenia celu działalności spółdzielni wynika, że nadrzędny cel banku spółdzielczego jest różny od celów działalności banków w formie spółek akcyjnych czy przedsiębiorstwa państwowego, które dążą przede wszystkim do maksymalizacji zysku. W banku spółdzielczym maksymalizacja zysku powinna być jedynie środkiem do realizacji celów członków spółdzielni”[3].
Do niedawna w Polsce działały trzy zrzeszenia banków spółdzielczych: Bank Polskiej Spółdzielczości, Spółdzielcza Grupa Bankowa oraz Mazowiecki Bank Regionalny. W maju 2014 istniały dwa zrzeszenia banków spółdzielczych: Bank Polskiej Spółdzielczości i Spółdzielcza Grupa Bankowa.
Interesy polskich banków spółdzielczych reprezentuje, jako sektorowa izba gospodarcza, Krajowy Związek Banków Spółdzielczych.
Przypisy
- ↑ a b c Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz.U. z 2021 r. poz. 648).
- ↑ a b Ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz.U. z 2022 r. poz. 1595).
- ↑ a b J. Węcławski: System bankowy w Polsce. Rzeszów: MIG, 2000, s. 30, 34.
- ↑ E. Gostomski, Europejskie banki spółdzielcze, „Gazeta Bankowa”, 2006, nr 46, s. 12.
- ↑ A. Alińska, Bankowość spółdzielcza w krajach Unii Europejskiej, wyd. Twigger, Warszawa, 2002, s. 11.
- ↑ Dz.U. z 1960 r. nr 20, poz. 121.
- ↑ KRÓTKI ZARYS HISTORII POLSKIEJ SPÓŁDZIELCZOŚCI BANKOWEJ. www.portalbs.pl. [dostęp 2017-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-12)].
- ↑ Historia.
- ↑ Bank Spółdzielczy w Iłży. bsilza.pl. [dostęp 2017-11-22].
- ↑ BPS | Spółdzielczość bankowa w okresie powojennym. www.bankbps.pl. [dostęp 2017-11-22].
- ↑ O Banku – Bank Spółdzielczy w Smętowie Granicznym. www.bssmetowo.com.pl. [dostęp 2017-11-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-30)].
Bibliografia
- Zaleska M., Bankowość, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2013
- Dobosiewicz Z., Bankowość, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011
Linki zewnętrzne
- Lista banków spółdzielczych
- Internetowy Serwis Bankowości Spółdzielczej. bs.net.pl. [dostęp 2015-12-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-25)].
- Spis stron www banków spółdzielczych. bs.net.pl. [dostęp 2015-12-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-04)].
- The International Confederation of Popular Banks (CIBP). [dostęp 2009-07-10]. (ang.).
Media użyte na tej stronie
Autor: Piotr Michalak, Licencja: CC BY-SA 4.0
Willa przy ul. Adama Mickiewicza 25a w Bierutowie
(c) Kazimierz Mendlik, CC BY-SA 3.0
Brodnica. ... Duży Rynek