Banknoty Banku Polskiego na emigracji

Banknoty Banku Polskiego na emigracji – dwie emisje banknotów przygotowane w latach 1940–1942 przez Bank Polski na emigracji z przeznaczeniem do obiegu krajowego po zakończeniu wojny i planowanym ponownym przeniesieniu siedziby banku do Polski^[1].

Historia banknotów Banku Polskiego na emigracji

Z sukcesem przeprowadzona ewakuacja Banku Polskiego we wrześniu 1939 r. doprowadziła do jego zainstalowania się najpierw w Paryżu, a w czerwcu 1940 r. w Londynie. Pomimo faktu, że bank zachował w pełni osobowość prawną, w okresie II wojny światowej nie emitował żadnych znaków pieniężnych przeznaczonych do bieżącego obiegu, np. w celu opłacenia żołdu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Planując powrót do Polski po zakończeniu wojny, dyrekcja banku przygotowała dwie antydatowane emisje banknotów nowego wzoru zamawiając^[1]:

z datą 15 sierpnia 1939 r. nominały 1, 2 i 5 złotych w wytwórni Bradbury Wilkinson & Co w New Maldon, oraz 10, 20, 50, 100, 500 złotych techniką stalorytniczą w firmie Thomas De La Rue z Londynu,
z datą 20 sierpnia 1939 r. nominały 20 i 50 złotych w American Banknote Company z Nowego Jorku.

Miejscem obu emisji podanym na banknotach była Warszawa. Antydatowanie miało na celu podkreślenie ciągłości działalności emisyjnej^[1]. Nad drukiem banknotów czuwał przedwojenny dyrektor techniczny PWPW – inż. Karol Chybiński, a sam ryt banknotów przygotował również przedwojenny rytownik PWPW – Włodzimierz Vacek^[2].

Łącznie wydrukowano banknoty opiewające na kwotę 7 mld 328 mln złotych^[2].

Banknoty wyprodukowane w Stanach Zjednoczonych miały zabezpieczenia w postaci fosforyzujących konfetti, po raz pierwszy wykorzystane na polskich banknotach^[2].

W 1947 r. cały nakład trafił do nowej Polski. W kraju rozważano wprowadzenie banknotów do obiegu ale ostatecznie w 1951 r. praktycznie całość poszła na przemiał w papierni w Miłkowie. Wg oficjalnych danych dla celów archiwalnych i kolekcjonerskich pozostawiono jedynie po 1000 sztuk każdego nominału w oryginalnym stanie oraz po 1000 sztuk każdego banknotu z dodatkowym napisem WZÓR^[1].

Sygnatura drukarni umieszczona jest na dolnym marginesie na rewersie (dla banknotów powyżej 5 złotych na obu stronach). Klauzula prawna brzmiąca: „Bilety Banku Polskiego są prawnym środkiem płatniczym w Polsce” jest jednakowa dla wszystkich banknotów emisji Banku Polskiego na wychodźstwie^[3].

Banknoty emisji 15 sierpnia 1939

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Charakterystyka^[3]
1 złoty			Emisja: 15 sierpnia 1939 Seria: A ; D Numer: 7 cyfr Awers: rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Znak wodny: brak Wymiary: 72 mm x 45 mm Oryginalny nakład: 41 000 000 szt. Projekt: Włodzimierz Vacek Podpisy: Prezes – Władysław Byrka Naczelny Dyrektor – Leon Barański Skarbnik – Stanisław Orczykowski Druk: Bradbury, Wilkinson & Co. Ltd., New Malden, Surrey, Wielka Brytania
2 złote			Emisja: 15 sierpnia 1939 Seria: A ; B Numer: 7 cyfr Awers: rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Znak wodny: brak Wymiary: 82 mm x 51 mm Oryginalny nakład: 41 000 000 szt. Projekt: Włodzimierz Vacek Podpisy: Prezes – Władysław Byrka Naczelny Dyrektor – Leon Barański Skarbnik – Stanisław Orczykowski Druk: Bradbury, Wilkinson & Co. Ltd., New Malden, Surrey, Wielka Brytania
5 złotych			Emisja: 15 sierpnia 1939 Seria: A ; B Numer: 7 cyfr Awers: z prawej strony portret dziewczyny w stroju ludowym w ozdobnym czepcu kurpiowskim Rewers: rysunek ornamentalny Znak wodny: brak Wymiary: 97 mm x 60 mm Oryginalny nakład: 41 000 000 szt. Projekt i ryt płyt: Włodzimierz Vacek Podpisy: Prezes – Władysław Byrka Naczelny Dyrektor – Leon Barański Skarbnik – Stanisław Orczykowski Druk: Bradbury, Wilkinson & Co. Ltd., New Malden, Surrey, Wielka Brytania
10 złotych			Emisja: 15 sierpnia 1939 Seria: E ; H ; J ; M Numer: 6 cyfr Awers: z prawej strony portret dziewczyny z okolic Warszawy wg fotografii Karola Beyera Rewers: Wzgórze tumskie nad Wisłą w Płocku z katedrą, zamkiem i wieżą szlachecką Znak wodny: w niezadrukowanym polu głowa dziewczyny Wymiary: 141 mm x 67 mm Oryginalny nakład: 30 000 000 szt. Projekt: Edouard Meronti (ryt płyty Włodzimierz Vacek) Podpisy: Prezes – Władysław Byrka Naczelny Dyrektor – Leon Barański Skarbnik – Stanisław Orczykowski Druk: Thomas De La Rue & Co. Ltd, Londyn, Wielka Brytania
20 złotych			Emisja: 15 sierpnia 1939 Seria: B ; L Numer: 6 cyfr Awers: z prawej strony portret Ślązaczki z Górnego Śląska Rewers: pejzaż: widok pół na elektrownię w Łaziskach Górnych wg fotografii z albumu: Cuda Polski Śląsk (fotografię wykonał E.Boidol) Znak wodny: w niezadrukowanym polu profil głowy kobiety w chustce zawiązanej z tyłu Wymiary: 153 mm x 75 mm Oryginalny nakład: 40 000 000 szt. Projekt: Edmond Dulac (ryt płyt Włodzimierz Vacek) Podpisy: Prezes – Władysław Byrka Naczelny Dyrektor – Leon Barański Skarbnik – Stanisław Orczykowski Druk: Thomas De La Rue & Co. Ltd, Londyn, Wielka Brytania
50 złotych			Emisja: 15 sierpnia 1939 Seria: D ; N Numer: 6 cyfr Awers: z prawej strony portret górala z Zakopanego Rewers: pejzaż górski – Tatry Wysokie z Morskim Okiem Znak wodny: w niezadrukowanym polu profil głowy kobiety w chustce Wymiary: 163 mm x 80 mm Oryginalny nakład: 40 000 000 szt. Projekt: Clément Serveau (ryt płyty Włodzimierz Vacek) Podpisy: Prezes – Władysław Byrka Naczelny Dyrektor – Leon Barański Skarbnik – Stanisław Orczykowski Druk: Thomas De La Rue & Co. Ltd, Londyn, Wielka Brytania
100 złotych			Emisja: 15 sierpnia 1939 Seria: E ; K Numer: 6 cyfr Awers: z prawej strony portret Mazura z okolic Warszawy Rewers: barki na rzece, pejzaż z okolic Tyńca nad Wisłą Znak wodny: w niezadrukowanym polu profil głowy kobiety w chustce zawiązanej z tyłu Wymiary: 171 mm x 86 mm Oryginalny nakład: 10 000 000 szt. Projekt: Clément Serveau (ryt płyty Włodzimierz Vacek) Podpisy: Prezes – Władysław Byrka Naczelny Dyrektor – Leon Barański Skarbnik – Stanisław Orczykowski Druk: Thomas De La Rue & Co. Ltd, Londyn, Wielka Brytania
500 złotych			Emisja: 15 sierpnia 1939 Seria: C Numer: 6 cyfr Awers: z prawej strony portret rybaka kaszubskiego Rewers: Port w Gdyni Znak wodny: w niezadrukowanym polu profil głowy kobiety w chustce zawiązanej z tyłu Wymiary: 182 mm x 89 mm Oryginalny nakład: 3 000 000 szt. Projekt: Edouard Meronti (ryt płyty Włodzimierz Vacek) Podpisy: Prezes – Władysław Byrka Naczelny Dyrektor – Leon Barański Skarbnik – Stanisław Orczykowski Druk: Thomas De La Rue & Co. Ltd, Londyn, Wielka Brytania

Banknoty emisji 20 sierpnia 1939

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Charakterystyka^[4]
20 złotych			Emisja: 20 sierpnia 1939 Seria: C ; A ; H ; J ; R (incydentalnie pojawiające się banknoty spoza oficjalniej puli 1000 sztuk)^[5] Numer: 6 cyfr Awers: z prawej strony portret dziewczyny w pszczyńskim stroju weselnym (wg fotografii M. Steckela) Rewers: kościółek drewniany pod wezwaniem Przenajświętszej Trójcy w Leszczynach (zbudowany w 1606 r. przez wiejskiego cieślę Jana Ożgę) Znak wodny: brak Wymiary: 153 mm x 75 mm Oryginalny nakład: 20 000 000 szt. Papier: biały z kolorowymi fosforyzującymi konfetti o średnicy ca 1 mm rozmieszczony nieregularnie na całej powierzchni banknotu Projekt: Zygmunt Karpiński (ryt płyty William F. Ford) Podpisy: Prezes – Władysław Byrka Naczelny Dyrektor – Leon Barański Skarbnik – Stanisław Orczykowski Druk: American Bank Note Company, Nowy Jork, Stany Zjednoczone
50 złotych			Emisja: 20 sierpnia 1939 Seria: G ; E ; D ; H (incydentalnie pojawiające się banknoty spoza oficjalniej puli 1000 sztuk)^[6] Numer: 6 cyfr Awers: z prawej strony wieśniaczka w chustce na głowie trzymająca sierp na ramieniu i garść zboża z kłosami Rewers: pejzaż górski – Pieniny, przełom Dunajca Znak wodny: brak Wymiary: 163 mm x 80 mm Oryginalny nakład: 20 000 000 szt. Papier: biały z kolorowymi fosforyzującymi konfetti o średnicy ca 1 mm rozmieszczony nieregularnie na całej powierzchni banknotu Projekt: Zygmunt Karpiński (ryt płyt awers: Elie Timoehée Loizeaux, rewers: William Edgar Jung) Podpisy: Prezes – Władysław Byrka Naczelny Dyrektor – Leon Barański Skarbnik – Stanisław Orczykowski Druk: American Bank Note Company, Nowy Jork, Stany Zjednoczone

Wzory

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Uwagi^[3]^[4]
1 złoty			seria A, bez nadruków, numeracja 0 000 000, perforacja jednym otworem ca 5 mm seria A, czerwony nadruk SPECIMEN tylko na awersie, numeracja 0 000 000, perforowany dwoma otworami (znane egzemplarze bez perforacji) seria A, numeracja 0 000 000 wzoru nakładowego (A0 000 001 E1 500 000) z napisem perforowanym SPECIMEN, na lewym marginesie numer ewidencyjny, na prawym data seria A numeracja 1 234 567, na awersie i rewersie ciemnogranatowy ukośny nadruk WZÓR pomiędzy dwoma równoległymi podwójnymi liniami Znane są także egzemplarze bez nadruków i numeracji^[7].
2 złote			seria A, bez nadruków, numeracja 0 000 000, perforacja na dole z lewej lub prawej strony numeracji jednym otworem ca 5 mm seria A, numeracja 0 000 000 wzoru nakładowego (A0 000 001 E1 500 000) z napisem perforowanym SPECIMEN, na dolnym marginesie numer ewidencyjny i data seria A numeracja 1 234 567, na awersie i rewersie czerwony ukośny nadruk WZÓR pomiędzy dwoma równoległymi podwójnymi liniami Znane są także egzemplarze bez nadruków i numeracji^[8]
5 złotych			seria A, bez nadruków, numeracja czarna 0 000 000, perforacja w obrębie numeracji jednym otworem ca 5 mm seria A, numeracja 0 000 000 wzoru nakładowego (A0 000 001 C0 750 000) z napisem perforowanym SPECIMEN, na lewym marginesie numer ewidencyjny, na prawym data seria A numeracja 1 234 567, na awersie i rewersie czerwony ukośny nadruk WZÓR pomiędzy dwoma równoległymi podwójnymi liniami
10 złotych			seria A, numeracja 000000, stempel drukarni TDLR oraz na marginesie dolnym nadruk SPECIMEN No.(2) – numerację wzoru stemplowano lub wypisywano ręcznie, najwyższy znany numer SPECIMEN No.31 seria A numeracja 012345, na awersie i rewersie czarny ukośny nadruk WZÓR pomiędzy dwoma równoległymi podwójnymi liniami
20 złotych			seria A, numeracja 000000, bez nadruków i stempli seria A, numeracja 000000, stempel drukarni TDLR oraz na marginesie dolnym nadruk SPECIMEN NO (17) – numerację wzoru stemplowano lub wypisywano ręcznie, najwyższy znany numer SPECIMEN NO 38 seria A numeracja 012345, na awersie i rewersie czerwony ukośny nadruk WZÓR pomiędzy dwoma równoległymi podwójnymi liniami
20 złotych			bez oznaczeń serii, numeracja czerwona 00000, czerwony nadruk małymi literami SPECIMEN tylko na awersie, perforowany trzema dziurkami o średnicy ca 5 mm; banknot ma szerszy, nieprawidłowo przycięty lewy margines z fragmentami różnych nadruków bez oznaczeń serii, numeracja czerwona 00000, czerwony nadruk małymi literami SPECIMEN tylko na awersie, perforowany trzema dziurkami o średnicy ca 5 mm, dodatkowo nadrukowany numer zlecenia F11339 na górnym marginesie bez oznaczeń serii, numeracja czerwona 00000, czerwony nadruk małymi literami SPECIMEN tylko na awersie, perforowany trzema dziurkami o średnicy ca 5 mm; banknot z prawidłowym lewym marginesem bez oznaczeń serii, numeracja czerwona 00000, czerwony nadruk małymi literami SPECIMEN tylko na awersie i dużymi literami WZÓR na awersie i rewersie, perforowany trzema dziurkami o średnicy ca 5 mm bez oznaczeń serii, numeracja czerwona 0000000, czerwony nadruk dużymi literami WZÓR na awersie i rewersie, banknot perforowany trzema dziurkami o średnicy ca 4 mm, dodatkowo nadrukowany nr zlecenia F11339 na szerszym marginesie z lewej strony u góry bez oznaczeń serii, numeracja czerwona 0000000, czerwony nadruk dużymi literami WZÓR na awersie i rewersie, banknot perforowany trzema dziurkami o średnicy ca 4 mm
50 złotych			seria A, numeracja 000000, bez nadruków i stempli seria A, numeracja 000000, stempel drukarni TDLR oraz na marginesie dolnym nadruk SPECIMEN No.(8) – numerację wzoru stemplowano lub wypisywano ręcznie, najwyższy znany numer SPECIMEN No 30^[9] seria A numeracja 012345, na awersie i rewersie czerwony ukośny nadruk WZÓR pomiędzy dwoma równoległymi podwójnymi liniami
50 złotych			bez oznaczeń serii, numeracja czerwona 00000, czerwony nadruk małymi literami SPECIMEN tylko na awersie, perforowany trzema dziurkami o średnicy ca 5 mm; banknot ma dodatkowo nadrukowany nr zlecenia F11340 na górnym marginesie oraz szerszy lewy margines, z fragmentami różnych nadruków w kolorze zielonym, czarnym bez oznaczeń serii, numeracja czerwona 00000, czerwony nadruk małymi literami SPECIMEN tylko na awersie, perforowany trzema dziurkami o średnicy ca 5 mm; banknot ma szerszy lewy margines, może mieć także fragmenty nadrukowanych znaków na brzegu szerszego marginesu bez oznaczeń serii, numeracja czerwona 00000, czerwony nadruk małymi literami SPECIMEN tylko na awersie, perforowany trzema dziurkami o średnicy ca 5 mm bez oznaczeń serii, numeracja czerwona 00000, czerwony nadruk małymi literami SPECIMEN tylko na awersie i dużymi literami WZÓR na awersie i rewersie, perforowany trzema dziurkami o średnicy ca 5 mm bez oznaczeń serii, numeracja czerwona 0000000, czerwony nadruk dużymi literami WZÓR na awersie i rewersie, banknot perforowany trzema dziurkami o średnicy ca 4 mm, dodatkowo nadrukowany nr zlecenia F11340 na szerszym marginesie z lewej strony u góry bez oznaczeń serii, numeracja czerwona 0000000, czerwony nadruk dużymi literami WZÓR na awersie i rewersie, banknot perforowany trzema dziurkami o średnicy ca 4 mm
100 złotych			seria A, numeracja 000000, stempel drukarni TDLR oraz na marginesie dolnym nadruk SPECIMEN NO (6) – numerację wzoru stemplowano lub wypisywano ręcznie, najwyższy znany numer SPECIMEN NO 19 seria A numeracja 012345, na awersie i rewersie czarny ukośny nadruk WZÓR pomiędzy dwoma równoległymi liniami
500 złotych			seria C, numeracja 000000, bez nadruków i stempli seria C, numeracja 000000, stempel drukarni TDLR oraz na marginesie dolnym nadruk SPECIMEN No.(7) – numerację wzoru stemplowano lub wypisywano ręcznie, najwyższy znany numer SPECIMEN No 25 seria A numeracja 012345, na awersie i rewersie czerwony ukośny nadruk WZÓR pomiędzy dwoma równoległymi podwójnymi liniami

Próby druku

fotoprojekt 1 złoty
fotoprojekt 2 złote
fotoprojekty 1 i 2 złote
fotoprojekt 5 złotych
fotoprojekt 5 złotych
awers druku próbnego 5 złotych
awers fotoprojektu 10 złotych
rewers fotoprojektu 10 złotych
zielony druk próbny 10 złotych awers
zielony druk próbny 10 złotych rewers
próba druku 50 złotych awers
próba druku 50 złotych rewers
druk próbny rewersu 500 złotych

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 284, ISBN 978-83-7705-068-2 .
↑ ^a ^b ^c LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa 1996, s. 132–136, ISBN 83-903459-5-1 .
↑ ^a ^b ^c CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 412–427, ISBN 978-83-913361-3-7 .
↑ ^a ^b CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 428–435, ISBN 978-83-913361-3-7 .
↑ 518. 20 złotych 1939 -A- seria spoza puli RZADKOŚĆ | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak, archiwum.gndm.pl [dostęp 2019-04-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-03] (pol.).
↑ 217. 50 złotych 1939 -D- seria spoza puli RZADKOŚĆ | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak, archiwum.gndm.pl [dostęp 2019-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-02] (pol.).
↑ Londyn 1 złoty 1939 - bez serii i numeracji | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak, archiwum.gndm.pl [dostęp 2019-04-15] (pol.).
↑ Londyn 2 złote 1939 - bez serii i numeracji | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak, archiwum.gndm.pl [dostęp 2019-04-15] (pol.).
↑ Londyn 50 złotych 1939 - SPECIMEN akceptacyjny DE LA RUE - RZADKOŚĆ | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak, archiwum.gndm.pl [dostęp 2019-04-15] (pol.).

[:0-1] AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 284, ISBN 978-83-7705-068-2 .

[:1-2] LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa 1996, s. 132–136, ISBN 83-903459-5-1 .

[:2-3] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 412–427, ISBN 978-83-913361-3-7 .

[:3-4] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 428–435, ISBN 978-83-913361-3-7 .

[5] 518. 20 złotych 1939 -A- seria spoza puli RZADKOŚĆ | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak, archiwum.gndm.pl [dostęp 2019-04-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-03] (pol.).

[6] 217. 50 złotych 1939 -D- seria spoza puli RZADKOŚĆ | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak, archiwum.gndm.pl [dostęp 2019-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-02] (pol.).

[7] Londyn 1 złoty 1939 - bez serii i numeracji | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak, archiwum.gndm.pl [dostęp 2019-04-15] (pol.).

[8] Londyn 2 złote 1939 - bez serii i numeracji | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak, archiwum.gndm.pl [dostęp 2019-04-15] (pol.).

[9] Londyn 50 złotych 1939 - SPECIMEN akceptacyjny DE LA RUE - RZADKOŚĆ | Archiwum Gabinetu Numizmatycznego D. Marciniak, archiwum.gndm.pl [dostęp 2019-04-15] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne