Banknoty Narodowego Banku Polskiego (1944–1947)

Banknoty Narodowego Banku Polskiego (1944–1947) – banknoty Narodowego Banku Polskiego denominowane w złotych i w jednym przypadku w groszach,

wypuszczane w emisjach z datami od 1944, do 15 lipca 1947 r.,
będące w obiegu od 27 sierpnia 1944 r., do 8 listopada 1950 r.,
w ramach wprowadzonego w Polsce po II wojnie światowej systemu monetarnego, zmienionego z dniem 30 października 1950 r.^[1]^[2]^[3]

W ramach pierwszego po II wojnie światowej polskiego systemu monetarnego w obiegu pojawiły się 23 różne banknoty sygnowane przez Narodowy Bank Polski, w 10 nominałach. Tak częste emisje były konsekwencją zarówno walki z fałszerstwami jak i przyczyn niemających związku z gospodarką pieniężną, np. z chęci przekazania treści propagandowych^[4].

Poza pierwszym nominałem 500-złotowym wszystkie banknoty NBP emisji 1944–1947 pozostawały w obiegu do wymiany pieniędzy z 30 października 1950 r^[5].

„Emisja lubelska” (1944)

24 sierpnia 1944 r. ogłoszono dekret PKWN upoważniający kierownika resoru gospodarki narodowej i finansów do wyemitowania za pośrednictwem Centralnej Kasy Skarbowej biletów na łączną sumę 1 mld. złotych sygnowanych przez, póki co nieistniejący, Narodowy Bank Polski^[6]. Trzy dni później, 27 sierpnia 1944 r., wydrukowano obwieszczenie PKWN o wprowadzeniu w obieg odcinków na^[6]^[7]:

1 złoty (w obiegu od 18 września 1944 r.),
2 złote (w obiegu od 28 września 1944 r.),
5 złotych (w obiegu od 18 września 1944 r.)
10 złotych (w obiegu od 26 sierpnia 1944 r.),
20 złotych (w obiegu od 26 sierpnia 1944 r.),
50 złotych (w obiegu od 26 sierpnia 1944 r.),
100 złotych (w obiegu od 26 sierpnia 1944 r.),
500 złotych (w obiegu od 14 września 1944 r.).

W istocie były to papiery o charakterze biletów skarbowych a nie banknotów, ponieważ wyszły z resoru skarbu, a nie z banku emisyjnego^[6]. Dekret z 27 sierpnia 1944 głosił^[6]:

(...) są zabezpieczone całym majątkiem państwowym i dochodami Skarbu Państwa (...)

Papiery te nazywano „emisją lubelską” w odróżnieniu od będących od 1940 r. w obiegu „banknotów krakowskich”, czyli emisji Banku Emisyjnego w Polsce^[6]. Nazwa znaków pieniężnych wywodziła się od miasta Lublin, w którym na polecenie Józefa Stalina umieszczono siedzibę PKWN^[8].

15 stycznia 1945 r. powołano do życia Narodowy Bank Polski, który uznał bilety wprowadzone w sierpniu poprzedniego roku za swoje banknoty, co pozwoliło „emisji lubelskiej” obiegać na ogólnych zasadach do października 1950 r^[6].

Do dekretu z 6 stycznia 1945 o deponowaniu i wymianie banknotów Banku Emisyjnego w Polsce, „emisja lubelska” funkcjonowała w obiegu równolegle z banknotami okresu okupacji niemieckiej, które wycofano z dniem 10 stycznia 1945 r. (ostatecznie 28 lutego 1945 r.), po kursie 1:1, przy następujących ograniczeniach^[6]:

prawo przysługiwało jedynie osobie fizycznej od 18. roku życia,
maksymalną kwotę określono na 500 złotych,
prawa do wymiany, nie przysługiwało Volksdeutschom, obywatelom Rzeszy, oraz zdrajcom Narodu Polskiego^[9],
osobom prawnym przysługiwały wyższe limity, które były określane indywidualnie przez ministra skarbu albo komisarza wojewódzkiego (np. do 2 tys. złotych dla małego zakładu rzemieślniczego) – wielu osobom prawnym odmawiano jakiejkolwiek wymiany.

Nadwyżki posiadanej gotówki należało składać do depozytu do 1 marca 1945 r., co potwierdzano kwitami depozytowymi. Zdeponowane pieniądze krakowskie miały być wykorzystane w rokowaniach pokojowych z Niemcami, ale już w 1946 r. zdecydowano o możliwości zamiany kwitów depozytowych na papiery Premiowej Pożyczki Odbudowy Kraju^[6]^[10].

Dekret z 6 stycznia 1945 r. doprowadził do istotnego zmniejszenia ilości pieniądza. Obiegająca w styczniu 1945 r. kwota ponad 10 mld złotych Banku Emisyjnego w Polsce została zastąpiona przez 4 mld „emisji lubelskiej” oraz 1 mld w kwitach depozytowych. 5 mld złotych Generalnego Gubernatorstwa pozostało w rękach dotychczasowych posiadaczy jako bezwartościowe papiery^[6].

W województwie białostockim, niebędącym w okresie 1941–1944 częścią Generalnego Gubernatorstwa a Okręgiem Białostockim podległym administracyjnie pod Prusy Wschodnie, już 20 listopada 1944 r., mocą odrębnego dekretu, „emisja lubelska” stała się wyłącznym środkiem płatniczym, po wymianie z marki niemieckiej w stosunku 1:1^[6]. Przewidywał on wymianę kwoty 300 marek na osobę^[11]. Nadwyżkę pieniędzy oddawano do depozytu w organach wymiany. Wymiana marek rozpoczęła się od 30 października do 20 listopada ale z powodu wyzwolenia Powiatu suwalskiego, została przedłużona do 30 listopada. W całym tym okresie w Okręgu Białostockim w wymieniono ponad 18,89 milionów marek z ok. 600–700 milionów marek^[11].

Do dnia 14 lutego 1945 r. oprócz złotówki, prawnym tymczasowym środkiem płatniczym był rubel radziecki, który był wycofywany z obiegu od 15 stycznia 1945 roku po kursie 1:1^[9]. Późniejsze użytkowanie rubla groziło karą grzywny do kwoty 1 miliona złotych^[10].

29 lutego 1945 r. do obiegu wprowadzono banknot o nominale 50 groszy zaliczany do tej samej „lubelskiej” emisji^[12].

Pierwsze banknoty „emisji lubelskiej”, zaprojektowane przez sowieckiego artystę grafika Iwana Iwanowicza Dubasowa, wydrukowano w Moskwie w państwowych zakładach GOZNAK^[1]. Były zaopatrzone w błędną klauzulę prawną^[1]:

przyjmowanie we wszystkich wypłatach jest obowiązkowym, fałszowanie będzie karane zgodnie z prawem

Jedynie banknot 50-groszowy nie posiadał pełnej klauzuli^[1].

Wraz z wyzwalaniem kolejnych części okupowanego terytorium zwiększało się zapotrzebowanie na nowe pieniądze. Druk emisji 1944 (tzw. „lubelskiej”) przenoszono stopniowo do Polski, początkowo do Krakowa, a następnie do Łodzi. Klisze, farby i papier banknotowy sprowadzano jednak z drukarni moskiewskiej^[1]. Poprawiono klauzulę prawną^[1]:

przyjmowanie we wszystkich wypłatach jest obowiązkowe, fałszowanie będzie karane zgodnie z prawem

pozostawiając bez zmian szatę graficzną^[1]. Z powodu tej korekty w kolekcjonerstwie „emisja lubelska” dzieli się na dwie serie^[1]:

I – „...obowiązkowym”
II – „...obowiązkowe”.

Wszystkie „banknoty lubelskie”, poza 500-złotówką wycofaną 16 grudnia 1946 r. (w banku do 16 marca 1947 r^[13].), były w obiegu do wymiany pieniędzy z 30 października 1950 r^[5].

Seria I

Banknoty obiegowe

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Charakterystyka^[14]^[15]
50 groszy			Emisja: 1944 Seria: brak Numeracja: brak Awers: godło Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze amarantowym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 81 × 52 mm Nakład: 6 706 000 szt. albo ponad 10 000 000 szt. – na słowne zamówienie Naczelnego Dyrektora Banku (Jana Stefana Hanemanna) w GOZNAKU dodrukowano banknotów na kwotę 5 mln złotych, z pominięciem ambasady polskiej Wprowadzony do obiegu: 29 lutego 1945 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Krasnaja Kama na Uralu Uwagi: istnieją pamiątkowe dodruki z oryginalnych klisz z 1974 i 1979 r.
1 złoty			Emisja: 1944 Seria: AA ; AB ; AC ; AE ; AH ; AK ; AM ; AO ; AY ; BA ; BB ; BC ; BE ; BH ; BK ; BM ; BO ; BT ; BY ; CA ; CB ; CE ; CH ; CK ; CO ; CP ; CT ; CX ; CY ; EA ; EB ; EC ; EF ; EH ; EK ; EM ; EO ; ET ; EY ; HA ; HB ; HC ; OA ; OB ; OC ; OK ; OO ; XA ; XB ; XC ; XE ; XH ; XK ; XM ; XO ; XT ; Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze szarozielonym, pomarańczowym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 136 × 66 mm Nakład: 47 726 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 18 września 1944 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Krasnaja Kama na Uralu Klauzula prawna: ...obowiązkowym Uwagi: znane liczne usterki druku istnieją pamiątkowe dodruki z oryginalnych klisz z 1974 i 1979 r. ale ze słowem ...obowiązkowe
2 złote			Emisja: 1944 Seria: BA ; BB ; BC ; BE ; BH ; BK ; BM ; BO ; BT ; BX ; BY ; OB ; OC ; OK ; XA ; XB ; XC ; XE ; XH ; XK ; XM ; XO ; XT ; XX ; Aa ; Ab ; Ac ; Ad ; Ae ; Ak ; Am ; An ; Ao ; Ap ; At ; Ax ; Ay ; Ba ; Bb ; Bc ; Bn ; Ka (seria zastępcza) dA ; dB ; dD ; Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze czerwonobrązowym, niebieskim – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 137 × 67 mm Nakład: 18 725 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 28 września 1944 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Krasnaja Kama na Uralu ; Drukarnia Narodowa, Kraków Klauzula prawna: ...obowiązkowym Uwagi: znane liczne usterki druku
5 złotych			Emisja: 1944 Seria: AA ; AB ; AC ; AE ; AH ; AK ; AM ; AO ; AP ; AT ; AX ; AY ; BA ; BB ; BC ; BE ; BH ; BK ; BM ; BO ; BP ; BT ; BX ; BY ; CA ; CB ; CC ; CE ; CH ; CK ; CM ; CO ; CP ; CT ; CX ; CY ; EA ; EB ; EC ; EE ; EH ; EK ; EM ; EO ; EP ; ET ; EX ; EY ; HA ; OA ; OB ; OC ; OE ; OT ; OX ; OY XA ; XB ; XC ; XE ; XH ; XK ; XM ; XO ; XT ; XX ; Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze brązowym i jasnozielonym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 142 × 71 mm Nakład: łącznie serii I i II 81 183 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 18 września 1944 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Krasnaja Kama na Uralu Klauzula prawna: ...obowiązkowym Uwagi: znane liczne usterki druku występują różnice w odcieniach barw druku
10 złotych			Emisja: 1944 Seria: AA ; AB ; AC ; AE ; AK ; AM ; AO ; AP ; AT ; BA ; BB ; BC ; BM ; BT ; CA ; CB ; CC ; CE ; CH ; CK ; CM ; CO ; CT ; EA ; EB ; EC ; EH ; EK ; EM ; EO ; PB ; XA ; XC ; XK ; Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze niebieskim i zielonym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 160 × 80 mm Nakład: 22 005 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 26 sierpnia 1944 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Krasnaja Kama na Uralu Klauzula prawna: ...obowiązkowym Uwagi: znane liczne usterki druku występują różnice w odcieniach barw druku
20 złotych			Emisja: 1944 Seria: AA ; AB ; AC ; AE ; AH ; AK ; AM ; AO ; AP ; AT ; AX ; BA ; BB ; BC ; BE ; BH ; BK ; BM ; BO ; BT ; BX ; BY ; CA ; CB ; CC ; CE ; CH ; EA ; EB ; EC ; EE ; EH ; EY ; TA ; TB ; TC ; TO ; TY ; Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze szarozielonym i beżoworóżowym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 170 × 83 mm Nakład: 114 687 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 26 sierpnia 1944 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Krasnaja Kama na Uralu Klauzula prawna: ...obowiązkowym Uwagi: znane liczne usterki druku występują różnice w odcieniach barw druku
50 złotych			Emisja: 1944 Seria: AA ; AB ; AC ; AE ; AH ; AK ; AM ; AO ; AT ; AX ; PA ; PB ; PC ; TA ; TB ; TC ; TE ; TH ; TK ; TM ; TO ; TT ; TX ; TY ; Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze ciemnoniebieskim i beżowym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 180 × 93 mm Nakład: 26 342 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 26 sierpnia 1944 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Krasnaja Kama na Uralu Klauzula prawna: ...obowiązkowym Uwagi: znane liczne usterki druku występują różnice w odcieniach barw druku
100 złotych			Emisja: 1944 Seria: AA ; AB ; AC ; AE ; AH ; AK ; AM ; AO ; AP ; AT ; AX ; CA ; CB ; CE ; CK ; TA ; TB ; TC ; TE ; TH ; TK ; TM ; TO ; TT ; TX ; XA ; XB ; XC ; XE ; XH ; XK ; XM ; XO ; XT ; XX ; Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze czerwonym i niebieskim – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 188 × 100 mm (uśrednione) Nakład: 71 231 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 26 sierpnia 1944 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Krasnaja Kama na Uralu Klauzula prawna: ...obowiązkowym Uwagi: znane liczne usterki druku występują różnice w odcieniach barw druku znane są liczne fałszerstwa
500 złotych			Emisja: 1944 Seria: AA ; AB ; AC ; AE ; AH ; AK ; AM ; AO ; AT ; AX ; PA ; TA ; Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze czarnym i pomarańczowym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 193 × 102 mm Nakład: 19 787 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 26 sierpnia 1944 Wycofany z obiegu: 17 grudnia 1946 (w niektórych źródłach^[17] 16 grudnia 1946), w bankach do 16 marca 1947 Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Krasnaja Kama na Uralu Klauzula prawna: ...obowiązkowym Uwagi: znane liczne usterki druku występują różnice w odcieniach barw druku znane są liczne fałszerstwa

Wzory

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu
50 groszy
1 złoty
2 złote
2 złote
100 złotych
500 złotych

Seria II

Banknoty obiegowe

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Charakterystyka^[18]^[15]
2 złote			Emisja: 1944 Seria: CO ; CP ; CT ; CX ; CY ; EA ; EC ; EE ; OO ; Ac ; Ba ; Bb ; Bc ; Be ; Bk ; Bn ; Ka (seria zastępcza) dA ; dB ; dD ; Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze czerwonobrązowym, niebieskim – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 135 × 67 mm Nakład: 20 717 125 szt. Wprowadzony do obiegu: 12 kwietnia 1945 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Krasnaja Kama na Uralu ; Drukarnia Narodowa, Kraków Klauzula prawna: ...obowiązkowe Uwagi: występują różnice w odcieniach barw istnieją pamiątkowe dodruki z oryginalnych klisz z 1974 i 1979 r.
5 złotych			Emisja: 1944 Seria: CM ; EO ; HA ; HB ; HE ; HH ; HK ; HM ; HO ; HT ; HX ; HY ; KA ; KB ; KC ; KE ; KK ; KO ; KT ; KX ; KY ; OK ; OM ; TB ; TH ; TK; TM ; TO ; TP ; TT ; TX ; TY ; XA ; YA ; YB ; YC ; YE ; YH ; YK ; YM ; YO ; aA ; aB ; aC ; aE ; aH ; aK ; aM ; aT ; Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze brązowym i jasnozielonym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 142 × 71 mm Nakład: łącznie serii I i II 81 183 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 18 września 1944 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Krasnaja Kama na Uralu ; Drukarnia Narodowa, Kraków Klauzula prawna: ...obowiązkowe Uwagi: występują różnice w odcieniach barw druku istnieją pamiątkowe dodruki z oryginalnych klisz z 1974 i 1979 r.
10 złotych			Emisja: 1944 Seria: Aa ; Ab ; Ac ; Ad ; Ae ; Aj ; Ak ; Am ; An ; Ao ; Ap ; At ; Ax ; Ay ; Ba ; Bb ; Bc ; Be ; Bk ; Bm ; Bn ; Bo ; Da (wysokość liter i cyfr 2,63 mm albo 3 mm) ; Dd ; Kb (seria zastępcza) ; Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze niebieskim i zielonym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 160 × 80 mm Nakład: 22 456 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 22 marca 1945 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: Drukarnia Narodowa, Kraków ; PWPW, Łódź Klauzula prawna: ...obowiązkowe Uwagi: występują różnice w odcieniach barw druku istnieją pamiątkowe dodruki z oryginalnych klisz z 1974 i 1979 r.
20 złotych			Emisja: 1944 Seria: EA ; EE ; EH ; EK ; EM ; EO ; EP ; ET ; EX ; HA ; HB ; HC ; HH ; HM ; HO ; HX ; HY ; KA ; KB ; KC ; KE ; KH ; KK ; KM ; KO ; KP ; KT ; KX ; KY ; MA ; MB ; MC ; ME ; MH ; MK ; MM ; MO ; MP ; MT ; MX ; MY ; PA ; PB ; PC ; PE ; PH ; PK ; PM ; PO ; PP ; PT ; PX ; PY ; TK ; TM ; TO ; TP ; TT ; TX ; TY ; XA ; XB ; XC ; XT ; XX ; XY ; YA ; YB ; YC ; YE ; YH ; YK ; YM ; YO ; YP ; YT ; YX ; YY ; BA ; BB ; BC ; BE ; BH ; BK ; BM (rosyjski system oznaczania serii) Ac ; Ad ; Ag ; Ah ; Ai ; Ak ; Al ; Am ; An ; Ao ; Ap ; Ar ; As ; At ; Au ; Aw ; Ax ; Ay ; Az ; Rz ; Wz (serie zastępcze) Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze szarozielonym i beżoworóżowym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały albo jasnokremowy, gładzony Wymiary: 170 × 83 mm Nakład: 17 362 398 szt. Wprowadzony do obiegu: 19 października 1945 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Drukarnia Narodowa, Kraków, PWPW, Łódź Klauzula prawna: ...obowiązkowe Uwagi: występują różnice w odcieniach barw druku istnieją pamiątkowe dodruki z oryginalnych klisz z 1974 i 1979 r.
50 złotych			Emisja: 1944 Seria: AO ; AP ; AT ; AX ; AY ; BA ; BC ; BE ; BH ; BK ; BM ; BO ; BX ; BY EA ; EB ; EC ; EE ; PC ; PE ; PH ; Aa ; Ab ; Ac ; Ae ; Ak ; Am ; An ; Ap ; Ar ; As ; At ; Au ; Av ; Aw ; Ax ; Ay ; Az ; Db ; Hd ; (serie zastępcze) Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze ciemnoniebieskim i beżowym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, jasnokremowy i szarokremowy, gładzony Wymiary: 180 × 93 mm Nakład: 10 605 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 24 października 1945 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Krasnaja Kama na Uralu ; PWPW, Łódź Klauzula prawna: ...obowiązkowe Uwagi: występują duże różnice w odcieniach barw druku istnieją pamiątkowe dodruki z oryginalnych klisz z 1974 i 1979 r.
100 złotych			Emisja: 1944 Seria: BA ; BB ; BH ; BK ; BM ; BO ; BY ; CB ; CH ; CP ; CT ; CX ; EA ; EB ; EC ; EH ; EK ; EM ; EO ; ET ; EX ; EY ; {br/> HA ; HB ; HC ; HE ; HH ; HM ; HO ; HP ; HT ; HY ; KA ; KB ; KC ; KO ; KP ; KY ; MA ; MB ; MC ; ME ; MH ; MM ; MO ; MP ; MX ; MY ; BK ; Ak ; An ; Ar ; As ; Au ; Aw ; Ax ; Ay ; (wys. cyfr 4,13 mm) Ao ; Ap ; At ; Ay ; Az ; (wys. cyfr 3 mm) aA ; aB ; Dr ; Rd (serie zastępcze) Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze czerwonym i niebieskim – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 188 × 100 mm (uśrednione) Nakład: 10 926 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 24 listopada 1945 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; Drukarnia Narodowa, Kraków ; PWPW, Łódź Klauzula prawna: ...obowiązkowe Uwagi: występują różnice w odcieniach barw druku znane fałszerstwa istnieją pamiątkowe dodruki z oryginalnych klisz z 1974 i 1979 r.
500 złotych			Emisja: 1944 Seria: AA ; BA ; BB ; BC ; BE ; BH ; BK ; BM ; BO ; BT ; BX ; PC ; PH ; Ao ; Ar ; As ; At ; Au ; Av ; Aw ; Ax ; Ay ; Az ; Dh ; Hd ; (zastępcze) Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze czarnym i pomarańczowym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: biały, gładzony Wymiary: 193 × 102 mm Nakład: 7 873 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 10 października 1945 Wycofany z obiegu: 17 grudnia 1946 (w niektórych źródłach^[17] 16 grudnia 1946), w bankach do 16 marca 1947 Projektant: Iwan Iwanowicz Dubasow Podpisy: bez podpisów Drukarnia: GOZNAK, Moskwa ; PWPW, Łódź Klauzula prawna: ...obowiązkowe Uwagi: występują różnice w odcieniach barw druku znane są liczne fałszerstwa istnieją pamiątkowe dodruki z oryginalnych klisz z 1974 i 1979 r.

Wzory

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu
5 złotych
5 złotych
10 złotych
20 złotych
20 złotych
50 złotych
50 złotych
100 złotych
500 złotych

Fałszerstwa

Z powodu licznych fałszerstw Narodowy Bank Polski pod koniec 1946 r. zdecydował się na wycofanie z obiegu „lubelskiej” 500-złotówki^[5]. Przykład fałszerstwa z epoki przedstawiono poniżej:

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu
500 złotych

Emisja uzupełniająca (1945)

1 września 1945 r. wprowadzono do obiegu banknot o nominale 1000 złotych z datą emisji 1945. Papier ten był uzupełnieniem nominałowym „emisji lubelskiej”^[19]. W rzeczywistości banknot został wprowadzony do obiegu z wyprzedzeniem ogłoszenia w Monitorze Polskim^[20]. Autorem projektu pierwszej w pełni obiegowej polskiej 1000-złotówki był Ryszard Kleczewski – szef działu banknotowego w zorganizowanej tymczasowo PWPW w Łodzi, a przed II wojną światową – twórca „pięknej Kasztelanki”, czyli banknotu pięciozłotowego Banku Polskiego z datą emisji 2 stycznia 1930 r^[3].

Znane są liczne fałszerstwa tego banknotu^[20].

Banknot obiegowy

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Charakterystyka^[21]^[15]
1000 złotych			Emisja: 1945 Seria: Ser.A. ; Ser.B. ; Ser.Dh ; Numeracja: czerwona, siedmiocyfrowa oznaczona pojedynczo na awersie i rewersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze brązowym i ochrowym – litografia i typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone gwiazdy Papier: szary lub biały w odcieniu kremowym Wymiary: 182 × 97 mm Nakład: 19 064 500 szt. Wprowadzony do obiegu: 1 września 1945 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Ryszard Kleczewski Podpisy: bez podpisów Drukarnia: PWPW, Łódź Uwagi: banknot wprowadzono z wyprzedzeniem ogłoszenia w Monitorze Polskim występują różnice w odcieniach barw znane liczne fałszerstwa

Wzory

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu
1000 złotych

Emisja II (1946)

15 stycznia 1946

Z umieszczoną na banknotach datą 15 stycznia 1946 wprowadzono do obiegu dwa najwyższe nominały banknotów II emisji – taka nazwa dla tej grupy banknotów była używana w oficjalnych dokumentach NBP z tego okresu^[5]. Były to^[22]:

500 złotych (wprowadzone 15 lipca 1946 r.)
1000 złotych (wprowadzone 16 sierpnia 1946 r.).

Na rewersie umieszczono panoramy^[23]:

Gdańska nad Motławą (500 złotych)
Łodzi (1000 złotych).

Projektantem obydwu nominałów był prof. Wacław Borowski – twórca przedwojennej serii banknotów z 1936 r^[24].

Banknoty obiegowe

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Charakterystyka^[25]^[15]
500 złotych			Emisja: 15 stycznia 1946 Seria: A ; B ; C ; D ; E ; F ; G ; H ; I ; K ; L ; M ; Dx ; Dy ; Dz (serie zastępcze) Numeracja: czerwona, siedmiocyfrowa, oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: dwie postacie symbolizujące przemysł stoczniowy i rybołówstwo Rewers: panorama Gdańska nad Motławą Druk: w kolorze irysowym, zielono-ciemnofioletowym – typografia poddruk ochrowy i jasnoszary – offset Znak wodny: bieżący, jaśniejsze i ciemniejsze stylizowane litery W Papier: biały, gładzony z odcieniem jasnokremowym Wymiary: 176 × 94 mm Nakład: 13 633 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 15 lipca 1946 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Wacław Borowski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Jan Stefan Hanemann Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź
1000 złotych			Emisja: 15 stycznia 1946 Seria: B ; D ; G ; H ; I ; K ; L ; M ; P (wys. liter 3 mm, wys. cyfr 3,75 mm) C ; E ; F (wys. liter 3 mm, wys. cyfr 3,38 mm) N (wys. litery 3 mm, wys. cyfr 3 mm) R ; T ; W (wys. liter 3,75 mm, wys. cyfr 3,38 mm) S (wys. litery 3,75 mm, wys. cyfr 3 mm) U (wys. liter 3,75 mm, wys. cyfr 3 mm) A. (litera z kropką AA Bw. ; Wb. : (serie zastępcze z kropką) Wb (seria zastępcza bez kropki) Numeracja: czerwona, siedmiocyfrowa, oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: dwie postacie przedstawiciele górnictwa i przemysłu Rewers: panorama Łodzi Druk: w kolorze brązowym, poddruk żółty i jasnoszary – typografia Znak wodny: bieżący, jaśniejsze i ciemniejsze stylizowane litery W Papier: biały, gładzony z odcieniem jasnokremowym lub kremowym Wymiary: 182 × 97 mm Nakład: 37 728 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 16 sierpnia 1946 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Wacław Borowski Ryt: Marian Romuald Polak Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Jan Stefan Hanemann Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź

Wzory

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu
500 złotych
1000 złotych

15 maja 1946

W skład drugiej emisji NBP wchodziły również banknoty o niższych nominałach wyemitowane z datą 15 maja 1946 r^[5]. Były to papiery^[26]:

1 złoty (wprowadzony 2 grudnia 1946 r.),
2 złote (wprowadzone 15 marca 1947 r.),
5 złotych (wprowadzone 15 lutego 1948 r.),
10 złotych (wprowadzone 18 sierpnia 1948 r.),
20 złotych (wprowadzone 1 lipca 1948 r.)
50 złotych (wprowadzone 22 września 1947 r.),
100 złotych (wprowadzone 2 grudnia 1946 r.).

Nominały od 1 złotego do 10 złotych zaprojektował Ryszard Kleczewski, a 20-, 50- i 100-złotówkę – Wacław Borowski^[24].

Banknoty obiegowe

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Charakterystyka^[27]^[15]
1 złoty			Emisja: 15 maja 1946 Seria: brak oznaczeń Numeracja: brak oznaczeń Awers: rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze amarantowym – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone duże gwiazdy Papier: o różnej grubości (gramaturze) i różnych odcieniach koloru od białego, jasnokremowego, do kremowego Wymiary: 98 × 54 mm Nakład: 152 000 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 2 grudnia 1946 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Ryszard Kleczewski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Witold Trąmpczyński Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź Uwagi: duże różnice w odcieniach barw
2 złote			Emisja: 15 maja 1946 Seria: brak oznaczeń Numeracja: brak oznaczeń Awers: godło, w tle rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze zielonym (niebieskim) – typografia Znak wodny: bieżący, wielotonowy, wydłużone duże gwiazdy Papier: o różnej grubości i różnych odcieniach koloru od białego, jasnokremowego, do kremowego Wymiary: 104 × 57 mm Nakład: 101 000 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 15 marca 1947 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Ryszard Kleczewski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Witold Trąmpczyński Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź Uwagi: bardzo duża rozpiętość barw druku, od żółtozielonego, przez zielony, zielononiebieski, do niebieskiego
2 złote
5 złotych			Emisja: 15 maja 1946 Seria: brak oznaczeń Numeracja: brak oznaczeń Awers: rysunek ornamentalny Rewers: godło, w tle rysunek ornamentalny Druk: w kolorze stalowym o odcieniu niebieskim – typografia Znak wodny: bieżący, jaśniejsze i ciemniejsze stylizowane litery W Papier: o różnej grubości i różnych odcieniach koloru od białego, do kremowego Wymiary: 122 × 66 mm Nakład: 86 400 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 5 lutego 1948 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Ryszard Kleczewski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Witold Trąmpczyński Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź Uwagi: duża rozpiętość barw druku, od stalowoszarego i różnych odcieni koloru niebieskiego, do stalowofioletowego
10 złotych			Emisja: 15 maja 1946 Seria: brak oznaczeń Numeracja: brak oznaczeń Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: rysunek ornamentalny Druk: w kolorze brązowym, poddruk w kolorze zielonym i złotożółtym – typografia Znak wodny: bieżący, jaśniejsze i ciemniejsze stylizowane litery W Papier: o różnej grubości i różnych odcieniach koloru od białego, do kremowego Wymiary: 128 × 70 mm Nakład: 60 800 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 5 lutego 1948 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Ryszard Kleczewski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Witold Trąmpczyński Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź Uwagi: różnice w odcieniach barw druku znane egzemplarze o różnym stopniu zaawansowania druku, poddruk jednego lub dwóch kolorów na awersie albo rewersie
20 złotych			Emisja: 15 maja 1946 Seria: A ; B (wys. liter 3 mm, druk w kolorze zielonym) A (wys. liter 3 mm, druk w kolorze niebieskim C ; D ; E ; F ; G (wys. liter 4,13 mm, druk w kolorze zielonym) Numeracja: czerwona, siedmiocyfrowa, oznaczona pojedynczo na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: samolot na lotnisku Druk: w kolorze zielonym, brązowym i fioletowym – typografia, seria A (4,13 mm) druk w kolorze niebieskim i czerwonobrązowym – typografia Znak wodny: bieżący, jaśniejsze i ciemniejsze stylizowane litery W Papier: biały, gładzony z odcieniem jasnokremowym Wymiary: 158 × 84 mm Nakład: 12 010 500 szt. Wprowadzony do obiegu: 1 lipca 1948 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Wacław Borowski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Witold Trąmpczyński Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź Uwagi: różnice w odcieniach barw druku znane egzemplarze o różnym stopniu zaawansowania druku, poddruk jednego lub dwóch kolorów na awersie albo rewersie a także kompletne druki jednostronne
20 złotych
50 złotych			Emisja: 15 maja 1946 Seria: A ; B ; C ; D ; E ; F ; G (wys. liter 3 mm) C ; H ; J ; K ; L ; Ł ; M ; N ; P ; R ; S ; T (wys. liter 4,13 mm) Numeracja: czerwona, siedmiocyfrowa, oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: dwa statki, z lewej – żaglowiec, z prawej – pasażerski Rewers: widok morza ze statkami Druk: w kolorze brązowym, granatowym, filetowym i złotożółtym – typografia Znak wodny: bieżący, jaśniejsze i ciemniejsze stylizowane litery W Papier: biały, gładzony z odcieniem jasnokremowym Wymiary: 158 × 84 mm Nakład: 34 340 500 szt. Wprowadzony do obiegu: 22 września 1947 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Wacław Borowski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Witold Trąmpczyński Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź Uwagi: różnice w odcieniach barw druku znane egzemplarze o różnym stopniu zaawansowania druku, poddruk jednego lub dwóch kolorów na awersie albo rewersie a także druki jednostronne
100 złotych			Emisja: 15 maja 1946 Seria: A ; B ; C ; D ; E ; F ; G ; H ; ; K ; L ; M (wys. liter 3 mm) N ; P ; R ; S (wys. liter 4,13 mm) Mz (seria zastępcza) Numeracja: czerwona, siedmiocyfrowa, oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: tematyka rolnicza, z lewej – kobieta z sierpem w ręku i garścią zboża, z prawej – mężczyzna z kosą i snopkiem zboża Rewers: orka traktorem Druk: w kolorze czerwonym, poddruk jasnoszary i złotożółty – typografia Znak wodny: bieżący, jaśniejsze i ciemniejsze stylizowane litery W Papier: biały, gładzony z odcieniem jasnokremowym Wymiary: 170 × 91 mm Nakład: 6 930 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 2 grudnia 1946 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Wacław Borowski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Witold Trąmpczyński Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź Uwagi: znane egzemplarze o różnym stopniu zaawansowania druku, poddruk jednego lub dwóch kolorów na awersie albo rewersie a także druki jednostronne

Wzory

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu
1 złoty
2 złote
5 złotych
10 złotych
20 złotych
50 złotych
100 złotych

Emisja III – 15 lipca 1947

Z umieszczoną datą 15 lipca 1947 r. Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu trzecią, ostatnią przed zmianą z 30 października 1950 r., emisję swoich banknotów^[5]. Były to jedynie 4 nominały^[28]:

20 złotych (wprowadzone 11 czerwca 1949 r.),
100 złotych (wprowadzone 21 lutego 1949 r.),
500 złotych (wprowadzone 20 stycznia 1949 r.) oraz
1000 złotych (wprowadzone 1 grudnia 1948 r.).

Cała emisja była autorstwa prof. Wacława Borowskiego^[24].

Banknoty obiegowe

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Charakterystyka^[29]^[15]
20 złotych			Emisja: 15 lipca 1947 Seria: Ser.A ; Ser.B ; Ser.C ; Ser.D ; Ser.E ; Numeracja: czerwona, siedmiocyfrowa oznaczona pojedynczo na awersie Awers: godło, rysunek ornamentalny Rewers: symbole nauki i pracy Druk: w kolorze zielonym i jasnym khaki – typografia Znak wodny: bieżący, jaśniejsze i ciemniejsze stylizowane litery W Papier: gładzony biały z odcieniem jasnokremowym Wymiary: 158 × 84 mm Nakład: 28 189 500 szt. Wprowadzony do obiegu: 11 czerwca 1949 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Wacław Borowski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Witold Trąmpczyński Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź ; PWPW Warszawa Uwagi: pierwszy nominał drukowany w PWPW w Warszawie po jej odbudowie znane jednostronne druki próbne
100 złotych			Emisja: 15 lipca 1947 Seria: Ser.A – Ser.E (wys. liter 3,75 mm) Ser.F ; Ser.G ; Ser.H (wys. liter 3 mm) Numeracja: czerwona, siedmiocyfrowa oznaczona pojedynczo na awersie Awers: pośrodku postać symbolizująca gospodarkę rolną Rewers: konie na łące Druk: typografia w kolorze ciemnoczerwonym i szarawym (awers) ciemnoczerwonym i brązowym (rewers) Znak wodny: bieżący, jaśniejsze i ciemniejsze stylizowane litery W Papier: gładzony biały z odcieniem kremowym Wymiary: 170 × 91 mm Nakład: 38 930 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 21 lutego 1949 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Wacław Borowski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Witold Trąmpczyński Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź ; PWPW Warszawa Uwagi: istnieją nieobiegowe egzemplarze w odmiennym kolorze z datą emisji 1 lipca 1948
500 złotych			Emisja: 15 lipca 1947 Seria: typu SERIA A albo zamiast litery A: B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, R, S, T, U, W, X, Y, Z typu SERIA A2 albo zamiast A2: B2, C2, D2, E2, F2, G2, H2, I2, J2, K2, L2, M2, N2, O2, P2, R2, S2, T2, U2, W2, X2, Y2, Z2 typu SERIA A3, znane ponadto: B3, C3, D3, E3, F3, G3, H3, I3, J3, K3, L3, M3, N3, R3, X3 typu SERIA A4, ponadto znane: B4, C4, E4, F4, G4, H4, J4, K4, P4, R4, S4 Numeracja: czerwona, sześciocyfrowa oznaczona pojedynczo na awersie Awers: pośrodku postać symbolizująca gospodarkę morską Rewers: port w Gdyni Druk: offset w kolorze niebieskim, poddruk irysowy, brązowo-beżowo-oliwkowy i szarawym (awers) niebieskim (rewers) Znak wodny: bieżący, romby w układzie dachówkowym Papier: biały z odcieniem kremowym Wymiary: 175 × 94 mm Nakład: 25 703 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 20 stycznia 1949 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Wacław Borowski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Witold Trąmpczyński Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: Tiskárna platidel Národní banky Československé, Praha, Czechosłowacja Uwagi: znane jednostronne druki próbne z perforacją i bez perforacji
1000 złotych			Emisja: 15 lipca 1947 Seria: Ser.A ; Ser.B ; Ser.C ; Ser.D ; Ser.E ; Ser.Ł (wys. liter 3,75 mm) Ser.F ; Ser.G ; Ser.H ; Ser.I ; Ser.K (wys. liter 3 mm) Numeracja: czerwona, siedmiocyfrowa oznaczona pojedynczo na awersie Awers: pośrodku postać robotnika symbolizująca przemysł Rewers: widok huty z dymiącymi kominami Druk: typografia w kolorze brązowym i zielonym groszkowym Znak wodny: bieżący, jaśniejsze i ciemniejsze stylizowane litery W Papier: biały w odcieniu kremowym lub kremowy Wymiary: 182 × 97 mm Nakład: 102 331 000 szt. Wprowadzony do obiegu: 1 grudnia 1948 Wycofany z obiegu: 30 października 1950 (z wyjątkiem niektórych artykułów spożywczych) Ostatecznie wycofany: 8 listopada 1950 o godzinie 18:00^[16] Projektant: Wacław Borowski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Witold Trąmpczyński Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź Uwagi: znane jednostronne druki próbne awersu i rewersu w innej kolorystyce

Wzory

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu
20 złotych
100 złotych
500 złotych
1000 złotych

Banknot niewprowadzony do obiegu

Banknot 100-złotowy III emisji doczekał się również całkowicie zmienionej kolorystycznie wersji – z datą emisji 1 lipca 1948 r. Przygotowywano ją do druku w 1950 r., z czego jednak ostatecznie zrezygnowano z powodu wymiany pieniędzy z 30 października 1950 r^[30].

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Charakterystyka^[30]
100 złotych			Banknot znany jest jedynie z druków próbnych i wzorów z serią AA i numeracją zerową Emisja: 1 lipca 1948 Seria: Ser.AA ; Numeracja: czerwona, siedmiocyfrowa (zerowa) oznaczona dwukrotnie na awersie Awers: pośrodku postać symbolizująca gospodarką rolną Rewers: stado koni na łące Druk: w kolorze ciemnoniebieskim, jasnobrązowym i jasnoniebieskim – typografia Znak wodny: bieżący, jaśniejsze i ciemniejsze stylizowane litery W Papier: biały w odcieniu kremowym Wymiary: 170 × 91 mm Projektant: Wacław Borowski Podpisy: Prezes – Edward Drożniak Naczelny Dyrektor – Witold Trąmpczyński Skarbnik – Karol Pustówka Drukarnia: PWPW, Łódź ; PWPW Warszawa Uwagi: nieobiegowy rysunek banknotu ale nie kolor jest identyczny ze 100-złotówką emisji 15 lipca 1947

Ciekawostki

Ponoć pierwsza partia banknotów emisji 1944, która była drukowana w Moskwie przez GOZNAK po tym, jak przyleciała z Moskwy do Lublina, została natychmiast odesłana z powrotem, ponieważ zawierała zbyt wiele błędów i rusycyzmów^[12].
W 1974 wydano z okazji 30-lecia NBP pamiątkowe banknoty serii „banknoty lubelskie”, od nominałów 50 groszy do 500 złotych, wydrukowanych z oryginalnych klisz z dodatkowym nadrukiem „Emisja pamiątkowa – odbita w 1974 r. z oryginalnych klisz”, natomiast w 1979 roku wydano podobną pamiątkową serie z okazji 35-lecia PRL z nadrukiem „Emisja pamiątkowa – odbita w 1979 r. z oryginalnych klisz, XXXV-lecie PRL 1944–1979”. Banknoty były sprzedawane w oddziałach NBP w specjalnych klaserach^[31]. Istnieją egzemplarze, które trafiły na rynek bez dodatkowego nadruku, ale posiadały charakterystyczny numer seryjny, który jest identyczny do każdego rodzaju nominału^[32].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 44, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 294–297, ISBN 978-83-7705-068-2 .
↑ ^a ^b LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 162–164, ISBN 83-903459-5-1 .
↑ AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 296, ISBN 978-83-7705-068-2 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 297, ISBN 978-83-7705-068-2 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 294, ISBN 978-83-7705-068-2 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 46,48,50,54,56,58,60,62, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ Moskiewskie banknoty dla Polaków. PWPW ujawnia swoje archiwa, centrumprasowe.pap.pl [dostęp 2019-10-07] (pol.).
↑ ^a ^b Polona, polona.pl [dostęp 2019-10-20] .
↑ ^a ^b Národná bankaN. Slovenska Národná bankaN., Vzostupy a pády mien. Menové reformy, odluky, rozluky a iné pohromy v 20. storočí, 2009, ISBN 978-80-8043-145-7 (słow.).
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Landau ZbigniewZ., Polityka walutowa Polski Ludowej w okresie lubelskim, „Kwartalnik Historyczny”, 72 (2), Warszawa 1964, s. 363 (pol.).
↑ ^a ^b LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 162, ISBN 83-903459-5-1 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 62, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 46–63, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Dziennik Bałtycki, 1950, nr 298 – Bałtycka Biblioteka Cyfrowa, bibliotekacyfrowa.eu [dostęp 2019-09-20] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab Wiadomości Narodowego Banku Polskiego, 1950.12 nr 12 - Pomorska Biblioteka Cyfrowa, pbc.gda.pl [dostęp 2022-03-18] (pol.).
↑ ^a ^b „Dziennik Polski”, B (253 (579)), Kraków, 15 września 1946 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 64–99, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 296–297, ISBN 978-83-7705-068-2 .
↑ ^a ^b CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 100, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 100–105, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 106, 110,111, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 166–167, ISBN 83-903459-5-1 .
↑ ^a ^b ^c LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 164, ISBN 83-903459-5-1 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 106–115, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 116,118,120,122,124,128,130, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 116–133, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 134,136,140,144, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 134–147, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ ^a ^b CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 174–175, ISBN 978-83-913361-4-4 .
↑ 50 groszy, 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 i 500 złotych, 1944, Polska – E-aukcja – Warszawskie Centrum Numizmatyczne, wcn.pl [dostęp 2019-10-07] .
↑ 2 złote 1944, poszukiwania.pl [dostęp 2019-09-20] (pol.).

Bibliografia

Czesław Miłczak: Banknoty polskie i wzory Tom II. Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012. ISBN 978-83-913361-4-4.
Adam Dylewski: Historia pieniądza na ziemiach polskich. Warszawa: CARTA BLANCA Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011. ISBN 978-83-7705-068-2.
Lech Kokociński: Pieniądz papierowy na ziemiach polskich. Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996. ISBN 83-903459-5-1.

Linki zewnętrzne

informacje o polskich banknotach. katalogbanknotow.cba.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-04)].

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 44, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[2] AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 294–297, ISBN 978-83-7705-068-2 .

[:1-3] LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 162–164, ISBN 83-903459-5-1 .

[4] AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 296, ISBN 978-83-7705-068-2 .

[:2-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 297, ISBN 978-83-7705-068-2 .

[:3-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 294, ISBN 978-83-7705-068-2 .

[7] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 46,48,50,54,56,58,60,62, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[8] Moskiewskie banknoty dla Polaków. PWPW ujawnia swoje archiwa, centrumprasowe.pap.pl [dostęp 2019-10-07] (pol.).

[:10-9] Polona, polona.pl [dostęp 2019-10-20] .

[:12-10] Národná bankaN. Slovenska Národná bankaN., Vzostupy a pády mien. Menové reformy, odluky, rozluky a iné pohromy v 20. storočí, 2009, ISBN 978-80-8043-145-7 (słow.).

[:11-11] ZbigniewZ. Landau ZbigniewZ., Polityka walutowa Polski Ludowej w okresie lubelskim, „Kwartalnik Historyczny”, 72 (2), Warszawa 1964, s. 363 (pol.).

[:4-12] LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 162, ISBN 83-903459-5-1 .

[13] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 62, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[14] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 46–63, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[:8-15] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Dziennik Bałtycki, 1950, nr 298 – Bałtycka Biblioteka Cyfrowa, bibliotekacyfrowa.eu [dostęp 2019-09-20] .

[:13-16] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab Wiadomości Narodowego Banku Polskiego, 1950.12 nr 12 - Pomorska Biblioteka Cyfrowa, pbc.gda.pl [dostęp 2022-03-18] (pol.).

[:9-17] „Dziennik Polski”, B (253 (579)), Kraków, 15 września 1946 .

[18] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 64–99, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[19] AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 296–297, ISBN 978-83-7705-068-2 .

[:5-20] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 100, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[21] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 100–105, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[22] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 106, 110,111, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[23] LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 166–167, ISBN 83-903459-5-1 .

[:6-24] LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 164, ISBN 83-903459-5-1 .

[25] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 106–115, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[26] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 116,118,120,122,124,128,130, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[27] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 116–133, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[28] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 134,136,140,144, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[29] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 134–147, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[:7-30] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 174–175, ISBN 978-83-913361-4-4 .

[31] 50 groszy, 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 i 500 złotych, 1944, Polska – E-aukcja – Warszawskie Centrum Numizmatyczne, wcn.pl [dostęp 2019-10-07] .

[32] 2 złote 1944, poszukiwania.pl [dostęp 2019-09-20] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Banknoty Narodowego Banku Polskiego (1944–1947)

Spis treści

„Emisja lubelska” (1944)

Seria I

Banknoty obiegowe

Wzory

Seria II

Banknoty obiegowe

Wzory

Fałszerstwa

Emisja uzupełniająca (1945)

Banknot obiegowy

Wzory

Emisja II (1946)

15 stycznia 1946

Banknoty obiegowe

Wzory

15 maja 1946

Banknoty obiegowe

Wzory

Emisja III – 15 lipca 1947

Banknoty obiegowe

Wzory

Banknot niewprowadzony do obiegu

Ciekawostki

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie