Banknoty Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej (1916–1917)

Banknoty Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej (1916–1917) – banknoty wprowadzone do obiegu 14 kwietnia 1917 roku, z datą emisji 9 grudnia 1916, emitowane przez Polnische Landes-Darlehnskasse (Polską Krajową Kasę Pożyczkową), będące w obiegu w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim oraz do końca listopada 1923 r. w II Rzeczypospolitej^[1]^[2].

Historia banknotów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej okresu Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego

Po zajęciu ziem dawnego Królestwa Kongresowego w sierpniu 1915 r. przez wojska państw centralnych zostało ono podzielone na dwie strefy: niemiecką i austriacką. Na terenach okupowanych przez Niemcy utworzono Generalne Gubernatorstwo Warszawskie, na którego czele stanął gen. Hans von Beseler. Organem pomocniczym generalnego gubernatora był tzw. Zarząd Cywilny, któremu przewodniczył Wolfgang von Kries^[3].

Po proklamacji 5 listopada dnia 9 grudnia 1916 r., generalny gubernator warszawski utworzył na podległym sobie terenie bankową instytucję emisyjną – Polnische Landes-Darlehnskasse bardziej znaną jako Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, która wbrew nazwie była niemiecką instytucją okupacyjna, agendą niemieckiego Banku Rzeszy. Jednostką walutową została marka polska oparta na niemieckiej – po zwycięskiej wojnie Rzesza Niemiecka zobowiązywała się do wykupu odpowiednich biletów za marki niemieckie^[3]^[1]^[4].

Emisja z datą 9 grudnia 1916 r. gwarantowana była przez Rzeszę Niemiecką do wysokości 880 150 867 marek. Wprowadzono ją do obiegu w gubernatorstwie w 1917 r., dlatego również ta data widnieje na dwóch jej seriach^[4].

Pierwsza seria, o nominałach: ½, 1, 2, 20, 50 i 100 marek polskich, zawierała^[5]:

określenie władz administracyjnych jako: Zarząd jenerał-gubernatorstwa warszawskiego oraz
określenie instytucji emitującej jako: Krajowa Polska Kasa Pożyczkowa.

Druga seria, o nominatach: ½, 1, 2, 5, 10, 20, 100 oraz 1000 marek polskich, miała odpowiednio^[5]:

Zarząd Generał-Gubernatorstwa Warszawskiego oraz
Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa.

Chociaż oficjalną datą wprowadzenia do obiegu banknotów denominowanych w markach polskich jest 14 kwietnia 1917 r., to faktycznie stało się to między 26 a 30 kwietnia 1917 r^[1].

Banknoty drukowano w Drukarni Rzeszy w Berlinie, a od nazwiska szefa administracji przy gubernatorze, Wolfganga von Kriesa, który je podpisywał, nazywano je „kriesówkami”^[6], a niekiedy „rzeszkami”^[7]. Wyróżniały się bogatą ornamentyką, a na każdym z banknotów widniał wizerunek orła białego na czerwonym tle kartusza zwieńczonego królewską koroną^[6].

Banknoty po odzyskaniu niepodległości zostały przejęte przez państwo polskie. Dotyczyło to również Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej, która stała się tymczasową instytucją emisyjną odrodzonej Polski^[8]^[9].

Okupacyjne banknoty Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego denominowane w markach polskich były w obiegu w II Rzeczypospolitej do 30 listopada 1923 r. – zostały wycofane na pięć miesięcy przed wprowadzeniem złotego^[2].

Banknoty pierwszej serii (...jenerał...)^[5]^[2]^[10]

Na awersie umieszczono klauzulę:

powyżej podpisów i nominału albo z lewej strony orła:

Rzesza Niemiecka przyjmuje odpowiedzialność za spłatę Biletów Kasy Pożyczkowej w Markach Niemieckich po cenie nominalnej.

poniżej podpisów i nominału albo z prawej strony orła:

Kto podrabia lub fałszuje bilety krajowej Kasy Pożyczkowej, albo puszcza w obieg lub usiłuje puścić w obieg podrobione lub fałszowane bilety, podlega karze ciężkiego więzienia.

Banknoty obiegowe

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Charakterystyka^[10]^[11]
½ marki polskiej			Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: A. albo B• Numer: 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną Rewers: rysunek ornamentalny, z obu stron medaliony z żeńskimi głowami Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 100 mm x 65 mm Wprowadzony do obiegu: 26 kwietnia 1917 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin
1 marka polska			Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: A albo B• Numer: 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną Rewers: rysunek ornamentalny, z obu stron medaliony z żeńskimi głowami Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 110 mm x 70 mm Wprowadzony do obiegu: 26 kwietnia 1917 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin
2 marki polskie			Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: A albo B• Numer: 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną Rewers: rysunek ornamentalny, z obu stron medaliony z żeńskimi głowami Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 120 mm x 75 mm Wprowadzony do obiegu: 26 kwietnia 1917 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin
20 marek polskich			Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: A• Numer: 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną Rewers: rysunek ornamentalny, z obu stron medaliony z żeńskimi głowami Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 150 mm x 98 mm Wprowadzony do obiegu: 26 kwietnia 1917 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin
50 marek polskich			Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: A• Numer: 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną Rewers: rysunek ornamentalny, z obu stron medaliony z żeńskimi głowami Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 160 mm x 105 mm Wprowadzony do obiegu: 26 kwietnia 1917 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin
100 marek polskich			Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: A• Numer: 6 cyfr albo 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną, z prawej strony kartusz z nominałem 100 Rewers: rysunek ornamentalny, w dwóch prostokątach o ściętych rogach wizerunki żeńskich głów w hełmach – Minerwy Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 190 mm x 115 mm Wprowadzony do obiegu: 26 kwietnia 1917 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin

Wzory

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Charakterystyka
½ marki polskiej			seria A, numeracja 0000000, ukośny czerwony nadruk Muster
20 marek polskich			seria A, numeracja 0000000, ukośny czerwony nadruk Muster
100 marek polskich			seria A, numeracja 0000000, ukośny czerwony nadruk Muster

Banknoty drugiej serii (...Generał...)^[5]^[2]^[12]

Banknoty obiegowe

Na awersie umieszczono klauzulę:

powyżej podpisów i nominału albo z lewej strony orła:

Rzesza Niemiecka przyjmuje odpowiedzialność za spłatę biletów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej w Markach Niemieckich po cenie nominalnej.

poniżej podpisów i nominału albo z prawej strony orła:

Kto podrabia lub fałszuje bilety Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej, albo puszcza w obieg lub usiłuje puścić w obieg podrobione lub fałszowane bilety, podlega karze ciężkiego więzienia.

Znane są banknoty nominałów 5 oraz 10 marek polskich ze starą treścią klauzuli prawnej – takiej jak w przypadku banknotów serii I^[13].

Nominał	Awers banknotu	Charakterystyka^[12]
½ marki polskiej		Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: B• Numer: 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną Rewers: rysunek ornamentalny, z obu stron medaliony z żeńskimi głowami Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 100 mm x 65 mm Wprowadzony do obiegu: listopad 1917 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin
1 marka polska		Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: B• Numer: 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną Rewers: rysunek ornamentalny, z obu stron medaliony z żeńskimi głowami Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 110 mm x 70 mm Wprowadzony do obiegu: listopad 1917 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin
2 marki polskie		Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: A• albo B• Numer: 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną Rewers: rysunek ornamentalny, z obu stron medaliony z żeńskimi głowami Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 120 mm x 75 mm Wprowadzony do obiegu: wrzesień 1917, seria B• listopad 1917 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin
5 marek polskich		Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: A• albo B• Numer: 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną Rewers: rysunek ornamentalny, z obu stron medaliony z żeńskimi głowami w hełmach (Minerwa) Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 130 mm x 85 mm Wprowadzony do obiegu: lipiec 1917 (klauzula: Biletów Kasy Pożyczkowej zamiast biletów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej), wrzesień 1917, 1918 (seria B•) Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin
	stara klauzula prawna

	nowa klauzula prawna
10 marek polskich		Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: A• albo B• Numer: 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną Rewers: rysunek ornamentalny, z obu stron medaliony z żeńskimi głowami Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 140 mm x 90 mm Wprowadzony do obiegu: lipiec 1917 (klauzula: Biletów Kasy Pożyczkowej zamiast biletów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej), wrzesień 1917 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin
	stara klauzula prawna

	nowa klauzula prawna
20 marek polskich		Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: A• Numer: 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną Rewers: rysunek ornamentalny, z obu stron medaliony z żeńskimi głowami Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 150 mm x 98 mm Wprowadzony do obiegu: wrzesień 1917 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin
100 marek polskich		Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: A• Numer: 7 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną, z prawej strony kartusz z nominałem 100 Rewers: rysunek ornamentalny, w dwóch prostokątach o ściętych rogach wizerunki żeńskich głów w hełmach – Minerwy Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 190 mm x 115 mm Wprowadzony do obiegu: wrzesień 1917 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin
1000 marek polskich		Emisja: 9 grudnia 1916 Seria: A• Numer: 6 cyfr Awers: z lewej strony Orzeł Biały na tle kartusza zwieńczonego królewską koroną, z prawej strony kartusz z nominałem 1000 Rewers: rysunek ornamentalny, dwie głowy z lewej strony żeńska w hełmie – Minerwa, z prawej strony – męska Znak wodny: bieżący, kółeczka i czteroramienne gwiazdki Wymiary: 210 mm x 128 mm Wprowadzony do obiegu: styczeń 1918 Wycofany z obiegu: 30 listopada 1923 Ostateczna wymiana: 31 maja 1924 Projektant: nieznany Druk: Reichsdruckerei, Berlin

Wzory

Nominał	Awers banknotu	Rewers banknotu	Charakterystyka
½ marki polskiej			seria B, numeracja 0000000, perforacja DRUCKPROBE, ukośny czerwony nadruk Muster
1 marka polska			seria B, numeracja 0000000, perforacja DRUCKPROBE, ukośny czerwony nadruk Muster
2 marki polskie			seria B, numeracja 0000000, perforacja DRUCKPROBE, ukośny czerwony nadruk Muster
5 marek polskich			seria A, numeracja 0000000, perforacja DRUCKPROBE, ukośny czarny nadruk Muster
10 marek polskich			seria A, numeracja 0000000, ukośny czerwony nadruk Muster
100 marek polskich			seria A, numeracja 0000000, perforacja DRUCKPROBE, ukośny czerwony nadruk Muster
1000 marek polskich			seria A, numeracja 0000000, perforacja DRUCKPROBE, ukośny czerwony nadruk Muster

Fałszerstwa

Fałszywie 2 marki jenerał
Fałszywe 10 marek
Fałszywe 20 marek generał
Fałszywe 50 marek
Fałszywe 100 marek jenerał
Fałszywe 100 marek generał

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c BorysB. Paszkiewicz BorysB., Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 204, ISBN 978-83-62939-00-8 .
↑ ^a ^b ^c ^d AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 265, ISBN 978-83-7705-068-2 .
↑ ^a ^b LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 68, ISBN 83-903459-5-1 .
↑ ^a ^b AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 260, ISBN 978-83-7705-068-2 .
↑ ^a ^b ^c ^d MarianM. Kowalski MarianM., Ilustrowany katalog banknotów polskich 1794–1980, WiesławaW. Kawecka (red.), wyd. IV, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”, 1981, s. 54–60 .
↑ ^a ^b LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 70, ISBN 83-903459-5-1 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom I, 1794–1941, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 146, ISBN 978-83-913361-3-7 .
↑ LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 80, ISBN 83-903459-5-1 .
↑ AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 262, ISBN 978-83-7705-068-2 .
↑ ^a ^b CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom I, 1794–1941, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 146–161, ISBN 978-83-913361-3-7 .
↑ Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 6 października 1923 r. w przedmiocie wycofania z obiegu biletów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej wypuszczonych w 1917 r. (t.zw. not Kriesa)., isap.sejm.gov.pl [dostęp 2019-09-20] .
↑ ^a ^b CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom I, 1794–1941, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 162–187, ISBN 978-83-913361-3-7 .
↑ CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom I, 1794–1941, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 168–169, 172–173, ISBN 978-83-913361-3-7 .

[:0-1] BorysB. Paszkiewicz BorysB., Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 204, ISBN 978-83-62939-00-8 .

[:1-2] AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 265, ISBN 978-83-7705-068-2 .

[:2-3] LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 68, ISBN 83-903459-5-1 .

[:3-4] AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 260, ISBN 978-83-7705-068-2 .

[:4-5] MarianM. Kowalski MarianM., Ilustrowany katalog banknotów polskich 1794–1980, WiesławaW. Kawecka (red.), wyd. IV, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”, 1981, s. 54–60 .

[:5-6] LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 70, ISBN 83-903459-5-1 .

[7] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom I, 1794–1941, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 146, ISBN 978-83-913361-3-7 .

[8] LechL. Kokociński LechL., Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 80, ISBN 83-903459-5-1 .

[9] AdamA. Dylewski AdamA., Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 262, ISBN 978-83-7705-068-2 .

[:6-10] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom I, 1794–1941, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 146–161, ISBN 978-83-913361-3-7 .

[11] Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 6 października 1923 r. w przedmiocie wycofania z obiegu biletów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej wypuszczonych w 1917 r. (t.zw. not Kriesa)., isap.sejm.gov.pl [dostęp 2019-09-20] .

[:7-12] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom I, 1794–1941, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 162–187, ISBN 978-83-913361-3-7 .

[13] CzesławC. Miłczak CzesławC., Banknoty polskie i wzory, Tom I, 1794–1941, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 168–169, 172–173, ISBN 978-83-913361-3-7 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Banknoty Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej (1916–1917)

Spis treści

Historia banknotów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej okresu Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego

Banknoty pierwszej serii (...jenerał...)^[5]^[2]^[10]

Banknoty obiegowe

Wzory

Banknoty drugiej serii (...Generał...)^[5]^[2]^[12]

Banknoty obiegowe

Wzory

Fałszerstwa

Zobacz też

Przypisy

Media użyte na tej stronie

Navigation

Banknoty Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej (1916–1917)

Historia banknotów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej okresu Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego

Banknoty pierwszej serii (...jenerał...)[5][2][10]

Banknoty obiegowe

Wzory

Banknoty drugiej serii (...Generał...)[5][2][12]

Banknoty obiegowe

Wzory

Fałszerstwa

Zobacz też

Przypisy

Media użyte na tej stronie

Banknoty pierwszej serii (...jenerał...)^[5]^[2]^[10]

Banknoty drugiej serii (...Generał...)^[5]^[2]^[12]