Bantam BRC
| ||
 | ||
| Producent | Bantam | |
|---|---|---|
| Okres produkcji | 1940–1943 | |
| Miejsce produkcji |  Butler | |
| Następca | Willys MB (w armii) | |
| Dane techniczne | ||
| Segment | samochód terenowy | |
| Typy nadwozia | otwarte | |
| Silniki | gaźnikowy R4, 1835 cm³, 48 KM | |
| Napęd | 4x4 | |
| Długość | 3240 mm | |
| Szerokość | 1430 mm | |
| Wysokość | 1780 mm (z dachem) | |
| Rozstaw osi | 2020 mm (79,5 cala) | |
| Masa własna | 950 kg | |
| Zbiornik paliwa | 38 l | |
| Liczba miejsc | 4 | |
| Dane dodatkowe | ||
| Pokrewne | Willys MB | |
| Konkurencja | Ford GP GAZ-64 | |
Bantam BRC – samochód osobowo-terenowy konstrukcji amerykańskiej z okresu II wojny światowej, skonstruowany w 1940 roku, pierwowzór jeepa. Zbudowany w stosunkowo niewielkiej liczbie egzemplarzy, używany był przez USA, Wielką Brytanię i ZSRR. Podstawowa wersja modelu to BRC-40 (ang. Bantam Reconnaissance Car 40).
Historia projektu
W związku z przygotowaniami Stanów Zjednoczonych do wojny, amerykański Departament Wojny w lipcu 1940 roku ogłosił przetarg na lekki samochód wojskowy, do celów rozpoznawczych, łącznikowych i innych, klasyfikowany jako ciężarówka o ładowności ćwierć tony i napędzie na cztery koła (truck, ¼ ton, 4x4). Już wcześniej, 27 maja 1940, Komitet Techniczny Uzbrojenia zaakceptował specyfikację samochodu, przewidującą m.in. napęd na cztery koła, proste otwarte nadwozie o obrysie zbliżonym do prostokątnego, trzy miejsca siedzące (tylne podwójne), rozstaw osi 2032 mm (80 cali) i kół 1194 mm (47 cali) oraz masę do 590 kg[1]. Wartość przetargu wynosiła 175 000 dolarów. Z uwagi na wysokie wymagania oraz bardzo krótki termin – 49 dni na dostarczenie prototypu i 75 dni na zbudowanie serii 70 pojazdów, tylko dwie ze 135 zapytanych amerykańskich firm samochodowych wyraziły zainteresowanie uczestnictwem – American Bantam Car i Willys-Overland[1].
American Bantam Car z Butler w Pensylwanii był małym producentem samochodów, nękanym kłopotami finansowymi, lecz dostrzegł dla siebie szanse w przetargu. Bantam otrzymał specyfikację przetargu 17 lipca, po czym niezwłocznie zaangażował niezależnego konstruktora z Detroit, Karla Probsta, jako głównego projektanta samochodu[1]. Jeszcze w drodze do Butler, Probst zamówił osie napędowe i skrzynkę rozdzielczą napędu z dwustopniowym reduktorem w zakładach Spicer w Toledo. Probst przybył na miejsce 18 lipca 1940, a wstępny projekt był gotowy już następnego dnia[1]. Napęd samochodu stanowił czterocylindrowy silnik benzynowy Continental BY-4112 o pojemności skokowej 1835 cm³ i mocy 48 KM[1]. Osie napędowe pochodziły z samochodu Studebaker Champion, z przegubami Spicer. Konstruktorzy zdecydowali jednak zignorować limit masy, uznając go za niemożliwy do wypełnienia i przewidując masę 841 kg (ostatecznie prototyp ważył 922 kg)[1]. Oferta Bantama została złożona 22 lipca, zaś 5 sierpnia zwyciężyła w przetargu, pokonując ofertę Willysa dzięki temu, że Bantam oferował zbudowanie prototypu w ciągu 49 dni, a Willys – aż 120 dni[1].
Firma Bantam ukończyła prototyp samochodu dokładnie na czas, dostarczając go 23 września, na własnych kołach, do odległego o 275 km centrum testowego Camp Holabird (do tej pory zdołał on przejechać tylko 250 km)[1]. Ciężkie 30-dniowe testy wytrzymałościowe, podczas których przejechał 5800 km, wypadły pozytywnie, a ujawniane awarie, w tym pęknięcie ramy, zdołano szybko usuwać (niesprawność dłuższa niż 24 godziny powodowałaby dyskwalifikację samochodu)[1]. Przedstawiciele wojska byli pod wrażeniem możliwości terenowych samochodu. 27 października Bantam był prezentowany Komisji Broni Pancernej w Forcie Knox[1]. Pierwszy prototyp samochodu Bantama określany był jako model „pilotowy” (Bantam pilot model)[1].
Produkcja
Po prototypie firma Bantam zbudowała 70 samochodów przedseryjnych, oznaczonych jako Bantam Model 60 lub Mk II[2], znanych też jako BRC-60[1]. Główną różnicę wizualną stanowiły prostokątne błotniki w miejsce zaokrąglonych (pochodzących z samochodu osobowego Bantam) oraz szersze wycięcia wejściowe w burtach[1]. Podobnie jak w prototypie, miały one zwężającą się maskę z zaokrągloną kratą osłony chłodnicy, z tym, że otrzymały także prętowe osłony reflektorów, częściowo zagłębionych w błotnikach[2]. Na życzenie armii, osiem samochodów wyposażono doświadczalnie w mechanizmy skrętu wszystkich kół[2].
Jeszcze przed dostawą samochodów przedseryjnych, Bantam otrzymał zamówienie armii amerykańskiej na budowę serii 1350 ulepszonych samochodów, a następnie jeszcze 72, z tego 22 ze wszystkimi kołami skrętnymi[3]. Seryjne samochody oznaczono jako BRC-40 (1940, Bantam Reconnaissance Car – Samochód Rozpoznawczy Bantam). Zmienił się ich wygląd – główną różnicą była preferowana przez armię płaska, szersza maska silnika, z płaską kratą osłony chłodnicy, na wzór samochodów Ford GP. Reflektory pozostały jednak montowane na błotnikach, częściowo w nich zagłębione. Oprócz umieszczenia reflektorów, główną różnicą wizualną od Fordów GP i Willysów pozostały prostokątne błotniki przednie, z zaokrąglonym rogiem. Zbiornik paliwa przeniesiono z tylnej części pojazdu pod siedzenie kierowcy[2]. Szyba przednia stała się solidniejsza, dzielona na dwie[2]. Cena samochodów spadła z 1123 dolarów za pierwsze 500 sztuk do 938 dolarów[1].
Samochody tej klasy w USA nie były co do zasady przewidziane jako pojazdy bojowe, lecz BRC mógł przenosić uzbrojenie w postaci wielkokalibrowego karabinu maszynowego 12,7 mm (.50 cala) Browning M2HB na podstawie słupkowej montowanej centralnie do podłogi, między przednimi siedzeniami, podobnie jak w późniejszych standardowych jeepach[2].
W związku z wyborem Willysa MB jako standardowego samochodu terenowego, Bantam nie otrzymał już dalszych zamówień armii amerykańskiej na samochody, a tylko na 10.000 przyczep do Jeepów[4]. Jedynie dla odbiorców zagranicznych – na zamówienie brytyjskie w 1941 zbudowano 1001 pojazdów BRC-40, a dalsze 150 w 1943 roku (pierwotnie zamówione przez Jugosławię)[3]. Łącznie, nie licząc prototypu, zbudowano 2642 samochody[a]. Jeden samochód został zmontowany przez znaną z produkcji taksówek firmę Checker Cab Company w Kalamazoo, lecz nie uruchomiono tam ostatecznie produkcji[2].
Samochody te, oprócz armii amerykańskiej i brytyjskiej, używane były w ramach programu lend-lease przez armię radziecką, począwszy od walk pod Moskwą jesienią 1941 roku[4]. ZSRR otrzymał 531 samochodów BRC-40, z tego 500 przed końcem 1942 roku[5]. Według innych publikacji, do ZSRR trafiło ogółem 808 samochodów, z czego około 530 otrzymała Armia Czerwona, a pozostałe używano przez inne służby (np. po adaptacji na samochody pożarnicze)[6]. Bantam był w ZSRR nazywany potocznie „bantikiem”[6]. Kilkanaście lub więcej samochodów Bantam trafiło poprzez ZSRR lub z późniejszych dostaw UNRRA do ludowego Wojska Polskiego i polskich instytucji państwowych[7][8].
Wpływ na inne konstrukcje
Druga firma, która wzięła udział w przetargu – Willys-Overland, nie miała jeszcze w chwili przetargu swojego projektu samochodu, a ofertę złożyła w oparciu o analizę kosztów i potrzebnego czasu. Pomimo przegranej, rozpoczęła jednak na własne ryzyko projektowanie i budowę prototypu. Chcąc uzyskać jak najlepsze samochody, amerykański Korpus Kwatermistrzowski (QMC) przekazał plany prototypu Bantama firmom Willys i Ford do wykorzystania w swoich projektach, zapoznawały się one również z prototypem podczas testów (pomimo protestów Bantama argumentowano, że armia zapłaciła za opracowanie projektu i może go pokazywać, komu chce)[9]. Pierwszy prototyp samochodu terenowego Willys Quad, podobny do Bantama i pokrewny konstrukcyjnie, dostarczono 11 listopada 1940. Wykorzystywał on te same osie i skrzynkę rozdzielczą firmy Spicer, lecz dzięki mocniejszemu silnikowi własnej konstrukcji, prototyp Willysa miał lepsze osiągi i w konsekwencji stał się podstawą do zamówionego przez armię modelu Willys MA (1500 sztuk), a następnie produkowanego w wielkiej liczbie tzw. standardowego jeepa Willys MB[9].
W październiku 1940 armia amerykańska nakłoniła także zakłady Forda do wzięcia udziału w konstruowaniu samochodu terenowego. 23 listopada 1940 Ford przedstawił swój prototyp Ford Pygmy, również czerpiący z projektu Bantama (z nowości, wprowadził on m.in. szeroką i płaską maskę, zaadaptowaną później ze zmianami dla Bantama BRC-40 i standardowego jeepa Willys MB)[9]. Armia zamówiła 1500 samochodów Ford GP, po czym ulokowała w zakładach Forda wielkoseryjną produkcję modelu GPW – licencyjnego Willysa MB[9].
Określenie samochodu terenowego „jeep” zaczęło być podczas wojny utożsamiane z Willysem i firma ta wykorzystywała to w materiałach marketingowych. Na skutek skargi Bantama, w 1948 roku Federalna Komisja Handlu zakazała jednak Willysowi twierdzić, że jest twórcą jeepa, uznając, że idea skonstruowania jeepa powstała i została rozwinięta w firmie American Bantam, we współpracy z pewnymi oficerami Armii USA[10]. Mimo to firma Bantam wkrótce zbankrutowała, a w 1950 roku Willys, produkujący nadal samochody terenowe swojej konstrukcji, zastrzegł następnie nazwę Jeep jako swoją markę[10].
Pojawienie się samochodu Bantam zainspirowało także powstanie konstrukcji radzieckich samochodów terenowych – w styczniu 1941 władze zleciły konstruktorom fabryki GAZ skonstruowanie własnego samochodu na wzór Bantama. Wbrew spotykanym niekiedy opiniom, powstała w wyniku tego konstrukcja GAZ-64 z 1941 roku nie była w żaden sposób oparta na samochodach amerykańskich (do których zresztą Rosjanie nie mieli wówczas dostępu), jedynie zapożyczono ogólną koncepcję konstrukcyjną, formę nadwozia i zbliżone wymiary[11]. Jego modernizacją był lepiej znany GAZ-67.
Armia USA testowała w 1941 roku eksperymentalne niszczyciele czołgów na bazie BRC-40 z zamontowaną armatą 37 mm M3. W modelu T2 armata z niską tarczą ochronną strzelała do przodu, w zakresie po 30° na boki, a w modelu T2E1 armata była zamontowana obrotowo w tylnej części, z polem ostrzału 360°, strzelając normalnie do tyłu[12]. Zbudowano 7 T2 i 11 T2E1, lecz uznano, że podwozie jest za lekkie dla armaty i działa następnie z nich zdemontowano[12].
Dane techniczne
Wymiary i masy
- Nadwozie: stalowe, otwarte, 4-miejscowe, mocowane na ramie prostokątnej
- Długość: 3240 mm
- Szerokość: 1430 mm
- Wysokość: 1780 mm (z rozłożonym dachem)
- Rozstaw osi: 2020 mm
- Rozstaw kół przód/tył: 1206 / 1205 mm
- Masa własna: 950 kg
- Prześwit: 220 mm
Układ napędowy
- Silnik: Continental BY-4112 – gaźnikowy, 4-suwowy, 4-cylindrowy rzędowy, dolnozaworowy, chłodzony cieczą, umieszczony podłużnie z przodu[1]
- Pojemność skokowa: 1835 cm³[1]
- Średnica cylindra x skok tłoka: 81 × 99 mm
- Moc maksymalna: 48 KM przy 5400 obr./min
- Maksymalny moment obrotowy: 11,1 kgf · m (109 Nm)
- Stopień sprężania: 6,83:1
- Układ zasilania silnika: gaźnik
- Skrzynia biegów: przekładniowa mechaniczna 3-biegowa, skrzynka rozdzielcza napędu z dwustopniowym reduktorem terenowym
- Napęd: na 4 koła (na przednie koła dołączany)
Zawieszenie
- Zawieszenie przednie: zależne – oś sztywna, resory półeliptyczne
- Zawieszenie tylne: zależne – oś sztywna, resory półeliptyczne
- Hamulce: bębnowe
- Ogumienie: 5,50x16 lub 6,00x16
Dane użytkowe
- Prędkość maksymalna: 86 km/h
- Zużycie paliwa: ok. 12 l/100 km
- Pojemność zbiornika paliwa: 38 l
- Zasięg po szosie: 315 km
- Minimalny promień skrętu: 5,45 m
- Główne źródło[4]:
Uwagi
- ↑ Podaje się powszechnie liczbę 2642 egzemplarzy (np. Ware 2010 ↓, s. 28, Crismon ↓, s. 212), lecz tabela zamówień w Ware 2010 ↓, s. 43–44, obejmuje 2643 samochody. Być może doliczony jest osobno jeden zbudowany przez Checker.
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Ware 2010 ↓, s. 14–21
- ↑ a b c d e f g Crismon ↓, s. 211–214
- ↑ a b Ware 2010 ↓, s. 43–44
- ↑ a b c L. Kaszczejew, Dżipy SSzA: Willys MB, seria Wojennyje Maszyny nr 41, Kirow: 2000, s. 4–5 (ros.).
- ↑ Władimir Iwaszkiewicz. „Bantik” s kotorym zawiazali. „Poligon (Полигон)”. 8, s. 38–41, 2001 (ros.).
- ↑ a b Willys MB/Ford GPW. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 186, s. 10, 2016. Moskwa: DeAgostini. ISSN 2071-095X (ros.).
- ↑ Tomasz Szczerbicki, Samochody osobowe i osobowo-terenowe Wojska Polskiego 1918-1950, Warszawa: Alma-Press, 2008, s. 143.
- ↑ Jan Tarczyński, Tomasz Szczerbicki. Samochody terenowe na ziemiach polskich. Warszawa: Wydawnictwo ZP, 2012. ISBN 978-83-63829-29-2, s. 140, 156.
- ↑ a b c d Ware 2010 ↓, s. 22–27
- ↑ a b Ware 2010 ↓, s. 39
- ↑ Jewgienij Proczko: Wiezdiechody RKKA (Вездеходы РККА). Moskwa: 1998, seria: Armada. 7. ISBN 5-85729-015-5. (ros.)
- ↑ a b Crismon ↓, s. 446
Bibliografia
- Pat Ware: Military Jeep: 1940 onwards (Willys MB, Ford GPW, and Hotchkiss M201): enthusiasts’ manual. Sparkford: Haynes Publishing, 2010. ISBN 1-84425-933-1, ISBN 978-1-84425-933-5. (ang.)
- Fred Crismon: U.S. Military Wheeled Vehicles. Motorbooks International, seria: Crestline. (ang.)
| Czołgi | |
|---|---|
| Działa samobieżne | |
| Niszczyciele czołgów | |
| Samochody pancerne | |
| Transportery opancerzone |
|
| Inne pojazdy | |
| Prototypy i pojazdy eksperymentalne |
Media użyte na tej stronie
.svg)
US Flag with 48 stars. In use for 47 years from July 4, 1912, to July 3, 1959.
Bantam car in mid-air. This photo was taken in 1941 at New River, North Carolina during early testing of the Bantam jeep, the forerunner of the Willys MB and Ford GPW jeeps that became the World War II standard. This photo of the Bantam has all four wheels off the ground (six if you count the towed 37mm Antitank gun), the inspiration for the "Flying Jeep" poster and similar depictions.
Car, Bantam, 1/4 Ton, 4×4 Light Reconnaissance. This BRC-40 was photographed during Army testing.
Bantam Reconaissance Car #1007 (BRC 60), nicknamed "Gramps", made by American Bantam Car Company, 1940. Exhibit in the Senator John Heinz History Center, 1212 Smallman Street, Pittsburgh, Pennsylvania, USA. There were no restrictions on photography in the museum collections.
Bantam Number One, as delivered to Camp Holabird, MD on 23 September 1940.