Baobab
 Baobab afrykański | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | baobab |
| Nazwa systematyczna | |
| Adansonia L. 1753 Sp.Pl.2:1190, 1753[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
A. digitata Linnaeus[3] | |
Baobab, palczara (Adansonia L.) – rodzaj roślin z rodziny ślazowatych. Obejmuje 8 gatunków[4][5]. Sześć gatunków z tego rodzaju to endemity Madagaskaru. Jeden – baobab afrykański A. digitata rośnie w Afryce kontynentalnej z wyjątkiem jej północnych i południowych krańców. Także jeden gatunek – baobab australijski – występuje w północno-zachodniej Australii[5][4]. Drzewa o olbrzymich pniach gromadzących wodę (jedno drzewo może zmagazynować w pniu wodę w ilości 120 tys. l[6]) i zrzucające liście w czasie zimowej suszy[7]. Są charakterystyczne dla sawann[8], ich kwiaty otwierają się o zmierzchu i zapylane są przez nietoperze (zwłaszcza baobab afrykański), ptaki (miodojady są głównym zapylaczem baobabu australijskiego), galagowate i lemurowate (te ostatnie zwłaszcza w przypadku baobabu Grandidiera), ale też owady. Do zwierząt przyczyniających się do rozsiewania się tych drzew należą słonie i pawiany, poza tym nasiona rozprzestrzeniane są przez wodę[5].
Drzewa te są wszechstronnie wykorzystywane, przy czym akurat ich drewno, mimo ogromnej miąższości ma niewielkie znaczenie – jest miękkie, gąbczaste[7] i ulega szybkiemu rozkładowi[8]. Z tego powodu niebezpiecznie jest przebywać w sąsiedztwie obumarłych drzew – łatwo można wpaść w puste przestrzenie powstające po szybko rozkładanych korzeniach[8]. Pnie baobabu australijskiego są ważnym źródłem wody dla Aborygenów i ptaków[5]. Ogromne pnie po wydrążeniu lub suche bywają wykorzystywane jako domostwa, spichlerze, zbiorniki wody lub grobowce[7]. Z łyka baobabu afrykańskiego wytwarza się liny, sieci rybackie i tkaniny[8][7]. Jadalne są młode liście spożywane jak warzywo (bogate w witaminę C), korzenie siewek, owoce i nasiona. Z tych ostatnich wyrabia się olej. Słodki miąższ owoców ma smak cytrynowy i służy do wyrobu orzeźwiających napojów[8][7]. Drzewa te są także wszechstronnie wykorzystywane w lecznictwie[7]. Z kory uzyskuje się alkaloid adansoninę wykorzystywany jako odtrutka dla toksyn z roślin z rodzaju Strophantus, którymi truje się strzały[8].
Morfologia
- Pokrój
- Drzewa o specyficznym wyglądzie – z silnie zgrubiałym pniem (u baobabu afrykańskiego do 40 m obwodu[8]) i charakterystycznej koronie przypominającej system korzeniowy (wyglądają jak drzewa „rosnące do góry nogami”)[7].
- Liście
- Dłoniasto złożone z 3–9 całobrzegich listków[4].
- Kwiaty
- Okazałe, wyrastają zwykle pojedynczo w kątach liści, na szypułce z dwoma podkwiatkami. Działki kielicha w liczbie 5 są głęboko podzielone i od wewnątrz owłosione. Płatków korony jest 5 i mają one kolor białawy, żółty do czerwonego. Pręciki o nitkach w górze wolnych, w dole zrośniętych w rurkę, z pojedynczymi pylnikami. Zalążnia z 5–10 komorami, w każdej z licznymi zalążkami[4][9].
- Owoce
- Okazałe (u baobabu afrykańskiego do 20 cm długości[8]) kulistawe do walcowatych, z drewniejącym, twardym i omszonym egzokarpem[4][9] otaczającym wewnątrz miąższ, który w miarę dojrzewania zmienia się w ciągliwą pulpę, w której pogrążone są grubościenne nasiona[8].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podrodziny wełniakowych Bombacoideae w obrębie ślazowatych Malvaceae[2][10]. Dawniej w wielu systemach klasyfikacyjnych podrodzina Bombacoideae podnoszona była do rangi rodziny wałniakowatych Bombacaceae[11].
- Wykaz gatunków[4]
- Adansonia digitata L. – baobab afrykański, b. właściwy
- Adansonia fony Baill. – baobab fony
- Adansonia grandidieri Baill. – baobab Grandidiera
- Adansonia gregorii F.Muell. – baobab australijski
- Adansonia madagascariensis Baill. – baobab madagaskarski
- Adansonia perrieri Capuron – baobab Perriera
- Adansonia suarezensis H.Perrier – baobab Suareza
- Adansonia za Baill. – baobab za
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-24] (ang.).
- ↑ a b Adansonia. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-01-27].
- ↑ a b c d e f Adansonia L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-27].
- ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 14. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ The Baobab tree in Senegal. [dostęp 2008-10-01].
- ↑ a b c d e f g Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 62. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g h i Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 143-144. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ a b K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. V. Flowering Plants. Dicotyledons. Berlin, Heidelberg, New York: Springer, 2003, s. 272. ISBN 3-540-42873-9.
- ↑ Genus: Adansonia (ang.). Germplasm Resources Information Network (GRIN), United States Department of Agriculture, Agricultural Research Service. [dostęp 2010-02-24].
- ↑ Crescent Bloom, Adansonia, The Compleat Botanica [dostęp 2010-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2004-11-16] (ang.).
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Marco Schmidt - renamed and rotated by Patricia.fidi, Licencja: CC BY-SA 2.5
African Baobab. Fruits of african baobab (Adansonia digitata) near Pic de Nahouri, Burkina Faso.
Autor: Quinn Norton, Licencja: CC BY 2.0
Adansonia digitata in Africa (Botswana or Zimbabwe according to the author).
Autor: JialiangGao www.peace-on-earth.org, Licencja: CC BY-SA 4.0
An Adansonia grandidieri (giant baobab) at Morondava, Madagascar