Barbakan

Barbakan w Krakowie

Barbakan w Warszawie

Ruiny Barbakanu w Bieczu

Barbakan – element średniowiecznego budownictwa obronnego, ważny składnik fortyfikacji miejskich, zazwyczaj w formie okrągłej, murowanej budowli wysuniętej przed linię murów obronnych i połączonej z bramą miejską za pośrednictwem osłoniętego przejścia^[1].

Barbakan składał się z osłoniętego przejścia (tzw. szyi), która łączyła mur obronny np. z: basztą, wieżą, basteją, rondlem, tarasem, bastionem lub rawelinem.

Barbakan rozpowszechnił się w średniowieczu i w różnych formach przetrwał do połowy XVIII wieku. Jego rozwinięciem był stosowany od XVI wieku rawelin. Najstarszy zachowany barbakan w Europie pochodzi z pierwszej połowy XIII wieku i znajduje się w Carcassonne we Francji.

Zadaniem barbakanu było poprzedzanie wejścia do miasta czy zamku, utrudniając w ten sposób pokonanie umocnień tego wejścia (np. bramy). Dawał też, podobnie jak wysunięte przed lico murów obronnych wieże, możliwość ostrzału bocznego. Załodze twierdzy ułatwiał z kolei wypady na wroga, ograniczając ryzyko wdarcia się oblegających do wnętrza.

Barbakany w Polsce

Pierwszym barbakanem, jaki powstał na obecnych ziemiach polskich, był barbakan przed Bramą Starotoruńską z 1429 r. w Toruniu, wysadzony przez Szwedów w roku 1703. Drugi toruński barbakan, przed Bramą Chełmińską, pochodził z roku 1449.

Barbakany istniały również we Włocławku, Fromborku, Opolu, Wrocławiu (XV/XVI w.), Szczecinie – przy bramach Młyńskiej i Świętego Ducha, Stargardzie (przy trzech bramach: Świętojańskiej, Pyrzyckiej i Wałowej) oraz przy obu bramach Lwowa – Krakowskiej i Halickiej.

Zachowane barbakany w Polsce:

• w Krakowie przed Bramą Floriańską (XV w.),
• w Gdańsku (Katownia; XIV-XVI w.),
• w zamku biskupim w Siewierzu (XVI w.),
• na Jasnej Górze (XVII w. – rawelin),
• ruiny barbakanu w Bieczu (XVI – XVII w.),
• w Choszcznie, przy nieistniejącej Bramie Kamiennej (XV w.).
• na zamku Tenczyn.

Obecny barbakan warszawski jest prawie w całości rekonstrukcją powojenną, jednak z wykorzystaniem oryginalnych fundamentów i elementów murów. Rekonstrukcję wykonano na podstawie rycin z XVI wieku.

Zobacz też

• fortyfikacja
• bastion
• cytadela
• baszta
• architektura gotycka
• Barbakan (czasopismo)

Przypisy

Bibliografia

• Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 20. ISBN 83-85001-89-1.