Barbara Zápolya

Barbara Zápolya
Z Bożej łaski królowa Polski, wielka księżna litewska
Ilustracja
Marmurowe (pierwotnie złocone) popiersie królowej Barbary, wcześniej uważane za portret żony Zygmunta Augusta, prezentowane w Wilnie na wystawie w 2012 roku [1][2]
Wizerunek herbu
Królowa Polski
Okres

od 8 lutego 1512
do 2 października 1515

Jako żona

Zygmunta I Starego

Koronacja

8 lutego 1512

Poprzedniczka

Helena Rurykowiczówna

Następczyni

Bona Sforza

Dane biograficzne
Dynastia

Zápolyowie

Data urodzenia

11 lutego 1490, 1494, 1495 lub 1496

Data i miejsce śmierci

2 października 1515
Kraków

Miejsce spoczynku

18 października 1515 – kaplica Wniebowzięcia NMP w katedrze na Wawelu, powtórny pogrzeb 13 czerwca 1533 – kaplica Zygmuntowska

Ojciec

Stefan Zápolya

Matka

Jadwiga cieszyńska

Mąż

Zygmunt Stary

Dzieci

Jadwiga Jagiellonka,
Anna Jagiellonka

Barbara Zápolya (ur. 11 lutego[3] 1490, 1494, 1495 lub 1496, zm. 2 października 1515 w Krakowie) – córka węgierskiego magnata i cieszyńskiej Piastówny, polska królowa i wielka księżna litewska w latach 1512–1515 jako pierwsza żona Zygmunta Starego.

Była pierwszą monarchinią koronowaną po 58-letniej przerwie od ostatniej koronacji Elżbiety Rakuszanki, drugą po Elżbiecie z Pilczy polską królową, która nie pochodziła z rodu panującego oraz trzecią, po świętych Kindze i Jadwidze, Węgierką na krakowskim tronie, zmarłą w opinii świętości. Była również ostatnią tak blisko spokrewnioną z Piastami królową polską[4].

Małżeństwo Barbary i Zygmunta I miało umocnić związek Jagiellonów z Zápolyami, przywódcami stronnictwa narodowego na Węgrzech i przeciwnikami Habsburgów. Zmarła zaledwie po 3 latach panowania skromna, pobożna i wrażliwa Barbara została szybko zapomniana i zdominowana przez piękną, ambitną i despotyczną Bonę, która zajęła jej miejsce u boku Zygmunta I[5].

Według świadectwa Decjusza pomnikiem ku czci pamięci królowej Barbary stała się kaplica Zygmuntowska na Wawelu[6]. Z królową Barbarą związana jest nie tylko idea budowy mauzoleum Jagiellonów, perły renesansu na północ od Alp[7], ale również znaczna część symbolicznych i alegorycznych przedstawień programu ikonograficznego wystroju kaplicy[8][9].

Pochodzenie

Przyszła polska królowa była córką pana na Trenczynie, hrabiego spiskiego, wojewody siedmiogrodzkiego Stefana Zápolyi i Jadwigi cieszyńskiej. Po mieczu wywodziła się z rodu rycerskiego, prawdopodobnie pochodzenia chorwackiego, który na przełomie XV i XVI wieku zdobył wielkie wpływy i ogromne majątki w Królestwie Węgier. Po kądzieli Barbara wywodziła się z cieszyńskiej i mazowieckiej linii Piastów – jej dziadkiem macierzystym był Przemysław II cieszyński, a babką Anna, córka księcia warszawskiego Bolesława IV.

Data urodzenia

Dokładna data urodzenia Barbary Zápolyi nie została odnotowana w źródłach. Data dzienna jest możliwa do ustalenia dzięki horoskopom z 1504 r. i 1512 r., które określają dzień narodzin Barbary na 11 lutego[10]. Datę roczną można rekonstruować na podstawie danych pośrednich, określających wiek królowej w chwili zgonu, jednak są to źródła powstałe co najmniej kilkanaście lat po śmierci Barbary. Według jednego z przekazów węgierskich królowa Barbara zmarła w wieku 20 lat[11], natomiast według polskiego Rocznika Naropińskiego umierając liczyła sobie 25 lat[12].

Zygmunt Wdowiszewski z dwóch dat – 1490 i 1495 – za bardziej prawdopodobną uznał datę późniejszą, zapisaną w dokumencie wystawionym na Węgrzech, czyli w kraju pochodzenia królowej[13]. Rok 1495 jest obecnie najpowszechniej przyjmowany przez historyków[14]. Ostrożniejsze określenie czasu narodzin Barbary Zápolyi na okres 1494–1495[15] podtrzymuje Mária Rekettyés[16]. Najpóźniejszą możliwą datą narodzin Barbary jest zaproponowany przez Stanisława Srokę okres pierwszego półrocza 1496 r.[17]

Wychowanie

W Boże Narodzenie 1499 roku Barbara straciła ojca, potężnego przywódcę antyhabsburskiego stronnictwa magnaterii węgierskiej i nad jej wychowaniem czuwała odtąd jedynie matka Jadwiga Piastówna. Matka kładła nacisk na daleko posuniętą pobożność, co miało wpływ na formację etyczną i na ukształtowanie się głębokiej religijności jej córki[18].

Brak jest wiadomości o odebranym przez Barbarę wykształceniu. Musiała posiadać znajomość języków węgierskiego i niemieckiego. Była również piśmienna. Nie jest pewne, czy przed przyjazdem do Polski córka śląskiej Piastówny znała język polski w mowie i w piśmie[19]. Bolesław Przybyszewski wysunął przypuszczenie, że matka Barbary, cieszyńska Piastówna, mogła zapoznać swoje dzieci z podstawami języka i tradycji polskich[18]. Co najmniej dobra znajomość miejscowego dialektu słowackiego u wychowanej w Trenczynie Barbary przyczyniła się do wygłoszenia na jej powitanie jednej z najstarszych zachowanych mów w języku polskim[20][21].

Plany małżeńskie

Barbara Zapolya z mężem Zygmuntem I i jego drugą żoną Boną Sforzą (drzewo genealogiczne Jagiellonów w De vetustatibus Polonorum)

W latach 1502–1505 gościem w trenczyńskim zamku, gdzie wychowywała się Barbara, bywał królewicz polski Zygmunt, lennik swojego najstarszego brata Władysława, króla Węgier[22]. Niektórzy historycy przypuszczają, że już około roku 1505 rodzina Zapolyów mogła czynić wstępne starania o doprowadzenie do prestiżowego dla nich małżeństwa najmłodszego, niezamożnego królewicza z młodziutką Barbarą, której ojciec posiadał 72 zamki i miasta oraz czerpał wpływy z siedmiogrodzkich kopalń. Mariaż z magnacką jedynaczką byłby wyjątkowo korzystny dla królewicza bez apanaży, jednak w roku 1506 Zygmunt niespodziewanie został królem Polski po śmierci brata Aleksandra i osoba pochodzącej z niedynastycznej rodziny Barbary nie wydawała się już dobrą partią dla monarchy[23][24].

Od 1509 senatorowie naciskali na bezżennego Zygmunta, który miał już ponad 40 lat, aby zawarł związek małżeński. Wśród kandydatek na polską królową wymieniano m.in. księżniczkę meklemburską i księżniczkę mantuańską[25]. Zygmunt zdecydował się na wybór takiej żony, której koneksje pozwolą na osłabienie zagrażającej interesom Jagiellonów sieci sojuszy cesarza Maksymiliana I. W roku 1511 Barbara Zápolya, córka i siostra wpływowych przywódców antyhabsburskiego stronnictwa na Węgrzech, została oficjalnie zaproponowana jako węgierska kandydatka na żonę Zygmunta I przez jego brata Władysława. Wcześniej jednak to Zygmunt I, uzasadniając swój zamiar chęcią pokrzyżowania placów habsburskich i wzmocnienia pozycji Jagiellonów na Węgrzech, poprosił Władysława o zgodę na małżeństwo z jego poddaną i uzyskał ją już 25 stycznia 1511[26]. Ponieważ Zygmunt po śmierci brata ubiegał się o węgierski tron, przypuszczalnie chciał nie tylko zaszachować cesarza i utwierdzić władzę Władysława na Węgrzech poprzez związanie go powinowactwem z przywódcą partii narodowej, ale również zyskać sojusznika na wypadek podjęcia własnych starań o koronę św. Stefana dla siebie lub dla syna zrodzonego z Węgierki[27][28].

Po zakończeniu wstępnych rokowań małżeńskich króla Polski z Zápolyami, Władysław jawnie odegrał rolę swata i wysłał do brata węgierskich posłów. Do Krakowa udali się archiprezbiter budziński Mihály Hammel (Hanel)[29][30] i spokrewniony z Barbarą książę cieszyński Kazimierz. Rokowania rozpoczęły się w październiku 1511 r.[31] i zakończyły pomyślnie. Zaręczyny odbyły się 2 grudnia 1511 r. W celu sfinalizowania układów małżeńskich w styczniu 1512 r. wyruszyli do Trenczyna posłowie króla polskiego w osobach biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego i kasztelana poznańskiego Łukasza Górki oraz kasztelana sandomierskiego Krzysztofa Szydłowieckiego[32][33].

Panowanie

Zaślubiny i koronacja

Ślub i koronacja nastąpiły w Krakowie w niedzielę 8 lutego 1512 roku[34].

Tytulatura

W korespondencji królewskiej z okresu przedślubnego i w upoważnieniu zaręczynowym wydanym przez Zygmunta I oraz w epitalamiach sławiących królewski mariaż Barbara nazywana była nobilissima lub ilustrissima princeps i określana jako córka hrabiego spiskiego oraz palatyna Królestwa Węgier[35]. Podkreślano również pochodzenie królowej po kądzieli jako córki księżniczki cieszyńskiej[36].

Po ślubie Barbarę Zápolyę tytułowano królową Polski i w dokumentach występowała najczęściej jako Barbara regina lub Barbara regina Poloniae. Rzadko używano dodatkowych określeń, nazywając monarchinię Barbarą Węgierką (Barbara Hungara)[37] lub z familii trenczyńskiej[38].

List wysłany przez królową Barbarę do męża w maju 1515 r. (odpis oryginału zachowany w Acta Tomiciana)

Posag i oprawa

Wysokość posagu Barbary ustalono na 100 tys. czerwonych złotych[33][39][40], co czyniło go jednym z najwyższych posagów polskich królowych. Był on porównywalny z uposażeniem niektórych przedstawicielek rodziny cesarskiej[41][42].

Dokumentem wydanym 10 lutego 1511 r. Zygmunt I zabezpieczył posag żony na sumę 200 tys. florenów węgierskich, nadając jej dobra ziemskie stanowiące tradycyjne kompleksy oprawne polskich królowych. Zapisy oprawne królowej Barbary obejmowały Nowe Miasto Korczyn, Wiślicę, Żarnowiec, Radom, Jedlnię, Kozienice, Stężycę, Łęczycę, Chęciny, Radoszyce, Przedecz i Kłodawę. Królowa otrzymała również dochody z ceł w Koninie, Pyzdrach, Inowrocławiu, Radziejowie i Słońsku. Dodatkowo, ponieważ niektóre dobra oprawne polskich królowych należały do uposażenia niezamężnej jeszcze królewny Elżbiety, król Zygmunt zapisał żonie Biecz i Sochaczew oraz roczny dochód z żup wielickich w wysokości 200 florenów węgierskich[43][44]. Zasadniczo zapis oprawny Barbary Zápolyi został zabezpieczony na tych samych kompleksach dóbr, co zapis oprawny jej teściowej Elżbiety Rakuszanki[45], przy czym największą część kwoty zabezpieczenia zapisano na starostwie radomskim[46].

Dokumentem wydanym 19 lutego 1511 r. królowa Barbara, zgodnie ze zobowiązaniem uczynionym 13 stycznia w Trenczynie przed wyruszeniem do Polski[47], zrzekła się na rzecz matki i rodzeństwa wszelkich praw do dóbr Zápolyów na Węgrzech[48].

W marcu tego samego roku wraz z mężem wyjechała do Poznania (tu 15 marca urodziła się córka Jadwiga), a następnie w maju 1513 na Litwę. Barbara pozostawała sama w Wilnie, podczas gdy Zygmunt brał udział w wojnie z Moskwą. 4 lutego 1515 wspólnie powrócili na Wawel. 1 lipca 1515 Barbara urodziła drugą córkę Annę.

Choroba i zgon

Stan zdrowia

Po drugim porodzie królowa ciężko zaniemogła. Zajmował się nią głównie przyboczny lekarz króla Zygmunta I, wykształcony w Bolonii Leonard Pieczychowski. Mimo starań medyka królowa nie powracała do zdrowia. Była obłożnie chora od początków lipca aż do końca września 1515 r. Cierpiała na częste i bolesne ataki, które nazywano wówczas paroksyzmami[49][50]. Pod koniec września 1515 r. nastąpiło wyraźne polepszenie się stanu królowej mimo powtarzających się nadal zwykłych paroksyzmów, ale 30 września w godzinach wieczornych królowa doznała ciężkich ataków, które świadek jej cierpień, kanclerz Andrzej Krzycki, określił w swojej korespondencji jako apopleksję[51][52].

Śmierć

Wśród boleści i niewypowiedzianej agonii królowa zmarła na rękach Krzyckiego, w obecności rozpaczającego męża, 2 października 1515 r. o świcie[53].

Według zgodnego świadectwa źródeł po zgonie Barbary Zápolyi, która odznaczała się pobożnością, miłosierdziem, pokorą i którą uważano niemal za świętą, żal w kraju był powszechny[54].

Przyczyna zgonu

Barbara Zápolya zmarła trzy miesiące po porodzie. Nagłe polepszenie się jej stanu pod koniec września okazało się jedynie chwilowe i nastąpiło po nim gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia, połączone z nasilonymi atakami drgawek. Objawy wskazują na wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia zakażenia okołoporodowego. Ponadto jako powód choroby i śmierci królowej współcześni uznawali niewłaściwą opiekę lekarską[55][56]. Dużą rolę w pogorszeniu się stanu monarchini po porodzie mógł odegrać stres związany z długą rozłąką z mężem, który wyjechał z Krakowa na początku marca, a powrócił do stolicy dopiero pod koniec sierpnia[57]. Ponadto w mieście odnotowano w tym okresie wzmożoną zapadalność mieszkańców stolicy na nieznane bliżej choroby zakaźne – przykre ziemi wyziewy zrodziły w Krakowie zaraźliwe choroby[58].

Inga Platowska-Sapetowa wysunęła hipotezę, że możliwą przyczyną śmierci królowej Barbary było pozostawienie w jej organizmie fragmentu tkanki łożyskowej. Spowodowało to nasilające się zmiany chorobowe, które doprowadziły do zgonu młodej kobiety w wyniku postępującego procesu zapalnego dróg rodnych, z którego zahamowaniem ówczesna medycyna nie była sobie w stanie poradzić[59].

Pochówek

Sarkofag królowej Barbary w katedrze na Wawelu

Królowa została pochowana 18 października 1515 w katedrze wawelskiej w kaplicy Wniebowstąpienia Najświętszej Marii Panny. Na pogrzeb przybyła jej matka Jadwiga z synami[60].

Zwłoki królowej prawdopodobnie spoczywały w kaplicy jedynie do roku 1517, gdy zaczęto burzyć stare mury i wznosić fundamenty nowej kaplicy grobowej. Na czas budowy trumnę z ciałem Barbary przeniesiono tymczasowo w nieznane bliżej miejsce[61].

Dopiero 13 czerwca 1533 odbył się powtórny pogrzeb monarchini[62]. Pierwotnie Barbara miała być pochowana we wspólnym sarkofagu wraz z mężem[63], jednak jej szczątki złożono w innym sarkofagu wraz z ciałem zmarłej w międzyczasie córeczki Anny. Prosty sarkofag zawierający szczątki matki i 5-letniej córki umieszczono w podziemiach kaplicy Zygmuntowskiej[64][61].

Pierwszej restauracji sarkofagu królowej Barbary dokonano w roku 1632 z inicjatywy i na koszt Zygmunta III, wnuka Zygmunta Starego[65]. Druga konserwacja zniszczonego sarkofagu Barbary Zápolyi miała miejsce w roku 1840. Odrestaurowano go na koszt cesarza Ferdynanda I[66]. Kolejnej restauracji sarkofagu, połączonej ze zbadaniem i zinwentaryzowaniem jego zawartości, dokonano w roku 1874[67][68].

Eksploracja grobu

Pochówek Barbary został w nieznanych okolicznościach zdewastowany[67]. Po otwarciu sarkofagu w roku 1874 odnotowano częściowo zniszczoną, zewnętrzną trumnę metalową, wykonaną z cyny, która były napełniona pomieszanymi kośćmi ludzkimi oraz gruzem i cegłami. Na odwróconym wieku wewnętrznej, drewnianej trumny znaleziono czaszkę i kości oraz elementy wyposażenia grobowego z pochówku królowej. Barbarę Zápolyę pochowano w szatach z aksamitu i atłasu, których zbutwiałe fragmenty dość dobrze się zachowały. Znaleziono również tekstylny chwost. Na włosach królowa nosiła jedwabny czepiec siatkowy w kolorze szarym[65].

Genealogia

Władysław Zápolya
ur. ?
zm. przed 16 lipca 1463		Dorota
ur. ?
zm. ?		Przemysław II cieszyński
ur. ok. 1420
zm. 18 III 1477		Anna mazowiecka
ur. ok. 1450
zm. 19 XI 1477/14 IX 1480
     
   
 Stefan Zápolya
ur. ?
zm. 25 XI 1499		Jadwiga cieszyńska
ur. 1469/1472
zm. 16 IV 1521
   
  

Zygmunt I Stary
ur. 1 I 1467
zm. 1 IV 1548
OO   8 II 1512		Barbara Zápolya
(ur. 1495, zm. 2 X 1515)
          
          
     
Jadwiga Jagiellonka
 ur. 15 III 1513
 zm. 7 II 1573?
 		Anna Jagiellonka
 ur. 1 VII 1515
 zm. 8 V 1520
 

Przypisy

  1. ↑ Exhibition „Portraits of the Rulers and Magnates of the Grand Duchy of Lithuania from Museums in Ukraine“ Nacionalinis muziejus Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės valdovų rūmai. valdovurumai.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-11)].
  2. ↑ Istorikai „Tai Barbora, bet ne Radvilaitė” Istorija lrytas.lt. lrytas.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-11)].
  3. ↑ Ewa Śnieżyńska-Stolot, Zamek piękny na wzgórzu... Horoskopy – zapomniane źródło historyczne, Kraków 2015, s. 108.
  4. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 13.
  5. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 10–11, 15.
  6. ↑ J. L. Decius, De Sigismundi regis temporibus liber, Kraków 1521, s. CIII.
  7. ↑ Słynne określenie znakomitego niemieckiego historyka sztuki Augusta Ottmara von Essenweina (1831-1892). A. Essenwein, Die mittelalterlichen Kunstdenkmale der Stadt Krakau, Nürnberg 1867, s. 91–92.
  8. ↑ I. Sapetowa, Erotyka płaskorzeźb kaplicy Zygmuntowskiej, [w:] Sztuka a erotyka. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź listopad 1994, Warszawa 1995, s. 171–192.
  9. ↑ W. Pociecha, Barbara Zapolya (1495–1515), [w:] Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1935, 294.
  10. ↑ Ewa Śnieżyńska-Stolot, Zamek piękny na wzgórzu... Horoskopy – zapomniane źródło historyczne, Kraków 2015, s. 101 i il. 13.
  11. ↑ Monumenta Hungariae historica II. Scriptores. Magyar történelmi emlékek. II. Írók, t. XXXIII, Budapest 1907, s. 11. – Źródło pochodzi z okresu panowania brata Barbary, określonej jako Joannis regis soror (Jan Zapolya panował w latach 1526–1540).
  12. ↑ Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, t. III, Lwów 1878, s. 222. – Łaciński rocznik Stanisława Naropińskiego obejmuje lata 996–1550, jednak autor pierwotnej wersji dzieła zmarł już około 1543 r. W. Dworzaczek, Naropiński Stanisław (zm. ok. 1543), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXII, Kraków 1977, s. 550–551.
  13. ↑ Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 117.
  14. ↑ Zamążpójście Barbary Zapolyi w wieku 17 lat, tj. narodziny w roku 1495, zakładali m.in. Władysław Pociecha i Bolesław Przybyszewski, a obecnie zakładają m.in. Edward Rudzki, Małgorzata Duczmal, Jerzy Besala i Raimonda Ragauskienė. Rok 1495 jest również najczęściej spotykaną datą w leksykonach, słownikach i encyklopediach.
  15. ↑ W XIX w. Aleksander Przezdziecki przyjmował, że Barbara Zápolya pod koniec roku 1511 miała 17 lat, tj. urodziła się w 1494 r. – A. Przezdziecki, Jagiellonki polskie w XVI. wieku, Kraków 1868, s. 9. Również w biogramie królowej zamieszczonym w encyklopedii Samuela Orgelbranda datą urodzenia Barbary Zápolyi jest rok 1494 – Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami, t. II, Warszawa 1898, s. 127.
  16. ↑ M. Rekettyés, Adalékok Szapolyai Borbála lengyel királyné trónrajutásának előzményeihez és uralkodásához, „Publicationes Universitatis Miskolcinensis. Sectio Philosophica”, IX, 4, 2004, s. 121.
  17. ↑ S. Sroka, Jadwiga Zápolya. Piastówna śląska na Węgrzech za panowania Jagiellonów, Kraków 2005, s. 27.
  18. ↑ a b B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512–1515, Łańcut 2000, s. 21.
  19. ↑ W. Urban, Stosunki polsko-słowackie, „Odrodzenie i reformacja w Polsce”, 1967, 37, s. 41. – W XVI w. mieszkańcy Górnych Węgier w korespondencji używali języków węgierskiego, czeskiego i niemieckiego, ale w archiwach słowackich znajdują się również dokumenty staropolskie.
  20. ↑ W. Urban, Stosunki polsko-słowackie, „Odrodzenie i reformacja w Polsce”, 1967, 37, s. 41.
  21. ↑ A. Przezdziecki, Jagiellonki polskie w XVI. wieku, Kraków 1868, s. 13–14, 28 przyp. 2. – Mowę powitalną na część Barbary Zápolyi wygłosił w języku polskim biskup przemyski Maciej Drzewicki. Po polsku wygłaszano również uroczyste mowy do znającej język polski królowej Barbary Radziwiłłówny, natomiast po łacinie do innych królowych.
  22. ↑ A. Pawiński, Młode lata Zygmunta Starego, Warszawa 1893, s. 219–227.
  23. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512–1515, Łańcut 2000, s. 22–23.
  24. ↑ Z. Wojciechowski, Zygmunt Stary (1506–1548), Warszawa 1947, s. 102.
  25. ↑ Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 117–118.
  26. ↑ K. Liske, Studia z dziejów wieku XVI, Poznań 1867, s. 12–13. – Zgodę na ożenek uzyskał od przebywającego wówczas we Wrocławiu Władysława mimo sprzeciwu niektórych węgierskich doradców, m.in. biskupa Pócs Györgya Szakmáryego.
  27. ↑ K. Liske, Studia z dziejów wieku XVI, Poznań 1867, s. 14–15.
  28. ↑ M. Duczmal, Izabela Jagiellonka. Królowa Węgier, Warszawa 2000, s. 113–114.
  29. ↑ Szatmári György primás (1457–1524), [w:] Magyar történeti életrajzok: a Magyar tudományos akadémia és Magyar történelmi társulat megbizásából, Budapest 1906, t. 22, s. 146.
  30. ↑ É. Gyulai, Carmina in arma Zapolyana: Címversek Szapolyai Borbála lengyel királyné (1512) és Szapolyai János Zsigmond választott király (1567) címeréről, „Publicationes Universitatis Miskolciensis. Sectio Philosophica” 2004 (9), nr 4, s. 63.
  31. ↑ É. Gyulai, Carmina in arma Zapolyana: Címversek Szapolyai Borbála lengyel királyné (1512) és Szapolyai János Zsigmond választott király (1567) címeréről, „Publicationes Universitatis Miskolciensis. Sectio Philosophica” 2004 (9), nr 4, s. 63. – Data miesięczna przybycia poselstwa do Krakowa i rozpoczęcia rokowań w sprawie małżeństwa Barbary została przekazana przez Bernarda Wapowskiego. Kroniki Bernarda Wapowskiego z Radochoniec kantora katedralnego krakowskiego, część ostatnia czasy podługoszowskie obejmująca (1480-1535), wyd. J. Szujski, Kraków, 1874, s. 105–106.
  32. ↑ A. Przezdziecki, Jagiellonki polskie w XVI. wieku, t. I, Kraków 1868, s. 9.
  33. ↑ a b Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 119.
  34. ↑ A. Przezdziecki, Jagiellonki polskie w XVI. wieku. Obrazy rodziny i dworu Zygmunta I. i Zygmunta Augusta Królów Polskich, t. I, Kraków 1868, s. 13.
  35. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 26–27, s. 34–35 przyp. 34 i 35 – Tłumaczenie listu króla Zygmunta do arcybiskupa Jana Łaskiego z dnia 5 grudnia 1511 r. i tekstu upoważnienia do zrękowin podpisanego przez Zygmunta w okolicach Nowego Roku 1512 oraz pełne tytuły epitalamiów Pawła z Krosna „Epithalamion in nuptias Sigismundi regis Poloniae nobilissimaeque Barbarae” i Jana Dantyszka „Epithalamium in Nuptiis inclyti Sigismundi regis Poloniae inuictissimi ac Illustrissimae principis Barbarae filiae praeclari quondam Stephani comitis Czepusiensis et regni Ungariae Palatini”, wydrukowanych w roku 1512 przez krakowskie oficyny.
  36. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 27, 37 – Upoważnienie zrękowinowe Zygmunta i zapis kronikarski Stanisława Górskiego o ślubie Barbary w „Acta Tomiciana”.
  37. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 92, 99–100, 102, 104, 113, 120, 122, 155–156, 168-170 – Odpisy korespondencji Barbary i Zygmunta w „Acta Tomiciana”.
  38. ↑ M. Wiszniewski, Pomniki historyi i literatury polskiey, Kraków 1835, t. IV, s. 118 – relacja o zaślubinach Zygmunta i Barbary z „Acta Tomiciana” w przekładzie na język polski.
  39. ↑ D. Wójcik-Góralska, Niedoceniana królowa, Warszawa 1987, s. 47.
  40. ↑ Chodzi o czerwone złote (dukaty) węgierskie. W Polsce nie wybijano jeszcze złotych monet. Jeden dukat to 3,5 g złota. W. Kurkiewicz, A. Tatomir, W. Żurawski, Tysiąc lat dziejów Polski: kalendarium: chronologiczny przegląd wydarzeń, Warszawa 1979, s. 45. W roku 1516 jeden czerwony złoty w przeliczeniu na jednostkę monetarną używaną w Polsce równał się 36 groszom. A. Grabowski, Słowniczek numizmatyczny, obejmujący wiadomości o monetach różnego nazwiska, które w dawnych wiekach miały w Krakowie obieg, tudzież ewaluacyą tychże, „Biblioteka Warszawska”, 1847, 3, s. 570.
  41. ↑ Barbara Zapolya (1495-1515), [w:] M. Spórna, P. Wierzbicki, E. Wygonik, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003, s. 45–46.
  42. ↑ J. Bessala, Najsłynniejsze miłości królów polskich, Warszawa 2009, s. 89.
  43. ↑ Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Litvaniae, wyd. M. Dagiel, Wilno 1764, t. I, s. 119.
  44. ↑ A. Przezdziecki, Jagiellonki polskie w XVI. wieku, t. I, Kraków 1868, s. 13–14.
  45. ↑ A. Sucheni-Grabowska, Warszawa-Kraków 1967, s. 147.
  46. ↑ J. Luboński, Monografja historyczna miasta Radomia, Radom 1907, s. 188. – Była to kwota 100 tys. złotych.
  47. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 29.
  48. ↑ Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 120.
  49. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 73.
  50. ↑ J. Besala, Małżeństwa królewskie. Jagiellonowie, Warszawa 2006, s. 164.
  51. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 73–74. – W pracy cytowane są fragmenty korespondencji Andrzeja Krzyckiego (list do Piotra Tomickiego z 2 października i list do nieznanego biskupa z 3 października 1515 r.).
  52. ↑ J. Besala, Małżeństwa królewskie. Jagiellonowie, Warszawa 2006, s. 164–165. – Badacz cytuje źródła współczesne.
  53. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 73, 74.
  54. ↑ J. I. Kraszewski, Wizerunki książąt i królów polskich, Warszawa 1888, s. 246.
  55. ↑ J. Besala, Jagiellon i Węgierka. Zygmunt I Jagiellon i Barbara Zapolya, [w:] Najsłynniejsze miłości królów polskich, Warszawa 2009, s. 99–100. – Autor zauważa jednak, że król nie okazał niełaski medykowi Pieczychowskiemu, który według pogłosek przyczynił się do śmierci jego ukochanej żony.
  56. ↑ A. Przezdziecki, Jagiellonki polskie w XVI. wieku, Kraków 1868, s. 43. – Badacz zwraca uwagę na fakt, że Pieczychowski sprawował obowiązki lekarza nadwornego Zygmunta Starego aż do swojej śmierci.
  57. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 65, 71, 74 przyp. 4.
  58. ↑ M. Duczmal, Jagiellonowie. Leksykon biograficzny, Kraków 1997, s. 141 – Badaczka cytuje anonimową relację o panujących wówczas w Krakowie chorobach.
  59. ↑ I. Sapetowa, Erotyka płaskorzeźb kaplicy Zygmuntowskiej, [w:] Sztuka a erotyka. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź listopad 1994, Warszawa 1995, s. 185. – Badaczka wysunęła hipotezę po skonsultowaniu się ze specjalistą położnictwa prof. Andrzejem Skrętem.
  60. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 74, 75.
  61. ↑ a b Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 120.
  62. ↑ A. Franaszek, B. Przybyszewski, Kaplica Zygmuntowska – materiały źródłowe 1517-1977, Kraków 1991, s. 20.
  63. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 15 i 16 przyp. 3. – Kamienny sarkofag, który pierwotnie był przeznaczony na dwie trumny dorosłych osób – Barbary i jej męża – został jednak przekuty i umieszczono na nim Węża Sforzów, czyli herb kolejnej żony króla Zygmunta Starego. Ostatecznie w sarkofagu pierwotnie przeznaczonym dla Barbary Zápolyi i Zygmunta Starego pochowano króla wraz z najmłodszym synem Olbrachtem.
  64. ↑ B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000, s. 75.
  65. ↑ a b J. I. Kraszewski, Wizerunki książąt i królów polskich, Warszawa 1888, s. 257.
  66. ↑ A. Grabowski, Groby, trumny i pomniki krolów polskich w podziemiach i wnętrzu Katedry krakowskiej na Wawelu, Kraków 1868, s. 18–19.
  67. ↑ a b A. Witko, Nowe urządzenie krypt królewskich na Wawelu w latach siedemdziesiątych XIX w., „Studia Waweliana”, I, 1992, s. 101.
  68. ↑ J. I. Kraszewski, Wizerunki książąt i królów polskich, Warszawa 1888, s. 257–258. – Autor wykorzystał protokół sporządzony przez Józefa Łepkowskiego, który w okresie kompleksowej restauracji krypt królewskich ponownie otwierał trumny władców. M. Rożek, Groby królewskie na Wawelu, wyd. II, Kraków 2008, s. 186.

Bibliografia

  • Jerzy Besala: Zygmunt I i Barbara Zapolya. W: Małżeństwa królewskie. Jagiellonowie. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, Wydawnictwo Muza, 2006, s. 147–168. ISBN 978-83-7495-099-2.
  • Éva Gyulai. Carmina in arma Zapolyana: Címversek Szapolyai Borbála lengyel királyné (1512) és Szapolyai János Zsigmond választott király (1567) címeréről. „Publicationes Universitatis Miskolcinensis. Sectio Philosophica”. IX, s. 61–81, 2004. ISSN 1219-543X. 
  • Władysław Pociecha: Barbara Zapolya (1495-1515). W: Polski Słownik Biograficzny. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 293–294. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0.
  • Aleksander Przezdziecki: Zygmunt I. i Barbara Zapolya. W: Jagiellonki polskie w XVI. wieku. Obrazy rodziny i dworu Zygmunta I. i Zygmunta Augusta Królów Polskich. T. 1. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1868, s. 1–50. On line: Jagiellonki polskie x XVI wieku (1868) [dostęp 2012-04-05]
  • Bolesław Przybyszewski: Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515. Łańcut: Wydawnictwo De arte, 2000. ISBN 83-901405-00.
  • Mária Rekettyés. Adalékok Szapolyai Borbála lengyel királyné trónrajutásának előzményeihez és uralkodásához. „Publicationes Universitatis Miskolcinensis. Sectio Philosophica”. IX, s. 119–135, 2004. ISSN 1219-543X. 
  • Zygmunt Wdowiszewski: Barbara. W: Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Avalon, 2005, s. 117–120. ISBN 83-918497-2-4.
Polskie królowe
Dynastia piastowska
Dynastia andegaweńska
Dynastia jagiellońska
Królowie elekcyjni
Królestwo kongresowe
Dynastia Romanowów

POL Przemysł II 1295 COA.svg

Media użyte na tej stronie

POL Przemysł II 1295 COA.svg
Rekonstrukcja herbu z rewersu pieczęci majestatycznej króla Polski – Przemysła II z 1295
Barbara Zapolya 1817 Stachowicz.png
Sarkofag królowej Barbary Zapolyi
Odpis listu królowej Barbary Zapolyi do męża z roku 1515.png
Początek odpisu listu królowej Barbary Zapolyi do męża Zygmunta Starego z roku 1515 (Acta Tomiciana. Tom III obejmujący odpisy akt politycznych, listów, wierszy dotyczących dziejów Polski za panowania Zygmunta I Starego z lat 1514-1515)
Coa Hungary Family Szapolyai Barbara.svg
Herb rodowy Barbary Zápolya (ur. w pierwszej połowie 1496, zm. 2 października 1515 w Krakowie).
BarbZap.png
Autor: Водник, Licencja: CC BY 1.0
Barbara Zápolya (1495-1515)[1]
Barbara Zygmunt Bona.png
Drzewo genealogiczne Jagiellonów - Barbara Zapolya, Zygmunt I Stary i Bona Sforza