Barszcz (roślina)
 Barszcz zwyczajny | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | barszcz | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Heracleum L. Sp. Pl. 249. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Barszcz (Heracleum L.) – rodzaj z rodziny selerowatych (Apiaceae). Obejmuje 88 gatunków[4]. Rośliny te są szeroko rozprzestrzenione na półkuli północnej, głównie w strefie klimatu umiarkowanego.
Kilka gatunków azjatyckich i kaukaskich osiągających okazałe rozmiary, z kwiatostanami o średnicy do 1 m, rozpowszechnionych zostało jako rośliny ozdobne (niektóre także jako pastewne), po czym stały się inwazyjne w Europie i Ameryce Północnej – barszcz Mantegazziego H. mantegazzianum, barszcz Sosnowskiego H. sosnowskyi i barszcz perski H. persicum. Niektóre gatunki wykorzystywane są jako lecznicze, pastewne, przyprawowe[5]. Niektóre gatunki odgrywają istotną rolę w tradycyjnej medycynie chińskiej[6].
Rozmieszczenie geograficzne
_-_geograph.org.uk_-_854825.jpg)
(c) Evelyn Simak, CC BY-SA 2.0
Zasięg rodzaju obejmuje strefę umiarkowaną półkuli północnej oraz obszary górskie w strefie międzyzwrotnikowej[5]. Większość przedstawicieli występuje w Azji (brak ich tylko na krańcach południowych i południowo-wschodnich tego kontynentu)[6][4]. W Europie rośnie 8 gatunków, jeden w Ameryce Północnej (na Alasce, w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, z wyłączeniem ich południowo-wschodniej części)[4]. W Afryce rodzaj występuje w północno-zachodniej części kontynentu oraz w górach strefy międzyzwrotnikowej[4].
- Gatunki flory Polski[7]
- barszcz Mantegazziego Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier – zadomowiony antropofit
- barszcz kosmaty Heracleum pubescens (Hoffm.) M.Bieb. – efemerofit
- barszcz Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi Manden. – zadomowiony antropofit
- barszcz syberyjski Heracleum sibiricum L.
- barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium L.
Morfologia
- Pokrój
- Byliny, rzadko rośliny dwuletnie o łodygach prosto wzniesionych, rozgałęziających się, żebrowanych, kreskowanych lub okrągłych na przekroju. Korzeń zwykle zgrubiały, walcowaty lub wrzecionowaty, rzadziej system korzeniowy wiązkowy. Pędy lub różne ich części owłosione lub nagie[6].
- Liście
- Przynajmniej dolne i odziomkowe ogonkowe, z szeroką pochwą liściową[6]. Blaszki trójlistkowe lub pierzaste[6][8], o odcinkach niewcinanych, wrębnych lub klapowanych[8].
- Kwiaty
- Zebrane w okazałe zwykle baldachy złożone. Pokryw brak lub składają się z 1–2 listków, pokrywki zaś są liczne[8]. W środkowych baldaszkach kwiaty są obupłciowe, a w skrajnych często tylko męskie[8][6]. Kwiatów w baldaszkach jest wiele, podobnie jak baldaszków w kwiatostanie złożonym. Kielich drobny, często ze słabo widocznymi ząbkami działek lub są one trójkątne albo lancetowate[6]. Płatki korony białe, żółtawe, zielonkawe lub czerwonawe, wycięte na końcach, w kwiatach brzeżnych płatki bywają większe od tych znajdujących się wewnątrz baldachów[8]. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Stylopodium stożkowate, szyjki słupka krótkie, proste lub odgięte[6]. Krążek miodnikowy, niski, stożkowaty, o brzegu falistym[8].
- Owoce
- Rozłupnia rozpadająca się na dwie eliptyczne lub jajowate, silnie spłaszczone rozłupki, na brzegu oskrzydlone[8], nagie lub owłosione[6].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Jeden z rodzajów podplemienia Tordyliinae, plemienia Tordylieae, podrodziny Apioideae z rodziny selerowatych (Apiaceae)[9].
- Wykaz gatunków[4]
- Heracleum abyssinicum (Boiss.) C.Norman
- Heracleum aconitifolium Woronow
- Heracleum akasimontanum Koidz.
- Heracleum albovii Manden.
- Heracleum amanum Boiss. & Kotschy
- Heracleum angustisectum (Stoj. & Acht.) Peev
- Heracleum anisactis Boiss. & Hohen.
- Heracleum antasiaticum Manden.
- Heracleum apiifolium Boiss.
- Heracleum argaeum Boiss. & Balansa
- Heracleum asperum (Hoffm.) M.Bieb.
- Heracleum austriacum L.
- Heracleum bhutanicum M.F.Watson
- Heracleum biternatum W.W.Sm.
- Heracleum candicans Wall. ex DC.
- Heracleum × carbonnieri Reduron, Michaud & J.Molina
- Heracleum carpaticum Porcius – barszcz karpacki[8]
- Heracleum chorodanum (Hoffm.) DC.
- Heracleum crenatifolium Boiss.
- Heracleum cyclocarpum K.Koch
- Heracleum dalgadianum S.M.Almeida
- Heracleum dissectifolium K.T.Fu
- Heracleum dissectum Ledeb.
- Heracleum egrissicum Gagnidze
- Heracleum elgonense (H.Wolff) Bullock
- Heracleum fargesii H.Boissieu
- Heracleum forrestii H.Wolff
- Heracleum franchetii M.Hiroe
- Heracleum freynianum Sommier & Levier
- Heracleum gorganicum Rech.f.
- Heracleum grandiflorum Steven ex M.Bieb.
- Heracleum hemsleyanum Diels
- Heracleum henryi H.Wolff
- Heracleum humile Sm.
- Heracleum incanum Boiss. & A.Huet
- Heracleum jacquemontii C.B.Clarke
- Heracleum kansuense Diels
- Heracleum kingdonii H.Wolff
- Heracleum lehmannianum Bunge
- Heracleum leskovii Grossh. – barszcz Leskowa[10]
- Heracleum ligusticifolium M.Bieb.
- Heracleum likiangense H.Wolff
- Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier – barszcz Mantegazziego
- Heracleum maximum W.Bartram – barszcz wełnisty[11]
- Heracleum moellendorffii Hance
- Heracleum nyalamense R.H.Shan & T.S.Wang
- Heracleum oncosepalum (Hand.-Mazz.) Pimenov & Kljuykov
- Heracleum oreocharis H.Wolff
- Heracleum orphanidis Boiss.
- Heracleum ossethicum Manden.
- Heracleum paphlagonicum Czeczott
- Heracleum pastinaca Fenzl
- Heracleum pastinacifolium K.Koch
- Heracleum persicum Desf. ex Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall. – barszcz perski[12]
- Heracleum peshmeniana Ekim
- Heracleum pinnatum C.B.Clarke
- Heracleum platytaenium Boiss.
- Heracleum ponticum (Lipsky) Schischk. ex Grossh.
- Heracleum pubescens (Hoffm.) M.Bieb. – barszcz kosmaty
- Heracleum pumilum Vill.
- Heracleum rapula Franch.
- Heracleum rawianum C.C.Towns.
- Heracleum rechingeri Manden.
- Heracleum × rodnense Nyár. & Todor
- Heracleum roseum Steven
- Heracleum scabridum Franch.
- Heracleum scabrum Albov
- Heracleum schansianum Fedde ex H.Wolff
- Heracleum schelkovnikowii Woronow
- Heracleum sibiricum L. – barszcz syberyjski
- Heracleum sommieri Manden.
- Heracleum sosnowskyi Manden. – barszcz Sosnowskiego
- Heracleum souliei H.Boissieu
- Heracleum sphondylium L. – barszcz zwyczajny
- Heracleum stenopteroides Fedde ex H.Wolff
- Heracleum stenopterum Diels
- Heracleum subglabrum Kitam.
- Heracleum subtomentellum C.Y.Wu & M.L.Sheh
- Heracleum sumatranum Buwalda ex Steenis
- Heracleum taylorii C.Norman
- Heracleum tiliifolium H.Wolff
- Heracleum trachyloma Fisch. & C.A.Mey.
- Heracleum vicinum H.Boissieu
- Heracleum villosum (Hoffm.) Fisch. ex Spreng. – barszcz owłosiony[11]
- Heracleum wenchuanense F.T.Pu & X.J.He
- Heracleum wilhelmsii Fisch. & C.A.Mey. – barszcz Wilhelmsa[10]
- Heracleum wolongense F.T.Pu & X.J.He
- Heracleum woodii M.F.Watson
- Heracleum xiaojinense F.T.Pu & X.J.He
- Heracleum yungningense Hand.-Mazz.
Zastosowanie
- Kilka gatunków azjatyckich i kaukaskich osiągających okazałe rozmiary, z kwiatostanami o średnicy do 1 m, rozpowszechnionych zostało w Europie i Ameryce Północnej jako rośliny ozdobne i pastewne: barszcz Mantegazziego H. mantegazzianum, barszcz Sosnowskiego H. sosnowskyi i barszcz perski H. persicum[5].
- Niektóre gatunki wykorzystywane są jako lecznicze (np. w tradycyjnej medycynie chińskiej[6]), jadalne, pastewne i przyprawowe[5]. Ważną przyprawą w Sikkimie są owoce H. sphondylium var. montanum[5]. Korzenie, łodygi i liście tego gatunku były jadane w Ameryce Północnej[5]. Gatunek ten opisywany jest także jako ważne warzywo dla Słowian, stopniowo zapominane w XVIII i XIX wieku[13].
- Z łodyg dużych gatunków barszczu współcześni muzycy ludowi wytwarzają instrumenty dęte[14].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].
- ↑ a b c d e f Heracleum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-27].
- ↑ a b c d e f David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 432-433. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g h i j Heracleum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-27].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 93, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e f g h Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 119.
- ↑ Genus Heracleum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-08-27].
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 96. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
- ↑ Barszcz perski. [w:] Inwazyjne gatunki obce [on-line]. GDOŚ. [dostęp 2022-08-27].
- ↑ Łukasz Łuczaj, Dzikie rośliny jadalne Polski : przewodnik survivalowy, wyd. 2., poszerzone, Krosno: Wydawnictwo "Chemigrafia", 2004, s. 29-32, ISBN 83-904633-6-9, OCLC 71833163.
- ↑ Rośliny baldaszkowate – żywe instrumenty. „Gadki z Chatki”. 4 (53), 2004. Stowarzyszenie Animatorów Ruchu Folkowego. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. (pol.).
Media użyte na tej stronie
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
.jpg)
Heracleum mantegazzianum Sommer & Lever (7567608538).jpg
Autor: Udo Schmidt from Deutschland, Licencja: CC BY-SA 2.0
Autor: Udo Schmidt from Deutschland, Licencja: CC BY-SA 2.0
Riesen-Bärenklau, Apiaceae, Deutschland, Bayern, Oberfranken, Selbitz
Photo: U.Schmidt, 1977
Hogweed (Heracleum sphondylium) - geograph.org.uk - 854825.jpg
(c) Evelyn Simak, CC BY-SA 2.0
Hogweed (Heracleum sphondylium) Hogweed is the most common member of the parsley family, and bright orange soldier beetles can quite often be found on their flowers. Until fairly recently the plant used to be gathered for pig fodder and the young leaves were once considered a delicacy fit for humans; when boiled they taste similar to asparagus. Children have long used the hollow stems of the plant as pea shooters.
(c) Evelyn Simak, CC BY-SA 2.0
Hogweed (Heracleum sphondylium) Hogweed is the most common member of the parsley family, and bright orange soldier beetles can quite often be found on their flowers. Until fairly recently the plant used to be gathered for pig fodder and the young leaves were once considered a delicacy fit for humans; when boiled they taste similar to asparagus. Children have long used the hollow stems of the plant as pea shooters.