Bartłomiej Strobel

Ukrzyżowanie (1634), Kościół św. Jakuba w Toruniu

Portret Władysława Dominika ks. Zasławskiego-Ostrogskiego (1635), Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Daniel i król Cyrus przed posągiem Baala (1636-37), Muzeum Narodowe w Warszawie

Bartłomiej lub Bartholomeus Strobel (ochrz. 11 kwietnia 1591 we Wrocławiu, zm. po 1647 w Toruniu) – polski malarz pochodzenia niemieckiego, przedstawiciel późnego manieryzmu i wczesnego baroku.

Życie

Był synem pochodzącego ze Schneebergu wrocławskiego malarza Bartholomäusa st. i Thabithy Riehl, córki malarza Andreasa st. Uczył się w pracowni swego ojca (1602-1607). W l. 1608-1611 przebywał w Wiedniu i w Pradze. W 1619 uzyskał serwitoriat cesarza Macieja Habsburga (dzięki poparciu Zygmunta III), w 1624 cesarza Ferdynanda II. Przyjaźnił się z poetą Martinem Opitzem, którego portretował, a przez niego był opiewany w poezji. W 1624 poślubił córkę kupca – Magdalenę Mitwentz. W 1633 przeniósł się do Polski. Działał w Gdańsku, Elblągu i Toruniu. W 1639 został malarzem nadwornym Władysława IV. W 1637 prowadził działalność w Elblągu, a od 1639 w Toruniu^[1].

W 1643 po ciężkiej chorobie przeszedł na katolicyzm.

Twórczość

Wykonywał obrazy ołtarzowe głównie o tematyce maryjnej (choć był protestantem) na zamówienie katolickich kościołów i klasztorów na Pomorzu, Kujawach i Wielkopolsce (m.in. Grodzisk Wielkopolski, Koprzywnica, Koronowo, Pępowo, Radzyń Chełmiński, Koźliny oraz katedry we Fromborku, w Toruniu, Pelplinie, Włocławku i Wilnie).

Był znakomitym portrecistą. Specjalizował się w portrecie reprezentacyjnym (m.in. portrety Jerzego Ossolińskiego, ks. Władysława Dominika Zasławskiego-Ostrogskiego, Wilhelma Orsettiego). W jego portretach uwidacznia się nurt reprezentacyjny. Jest to sztuka chłodna, linearna, bardzo oficjalna, Portretowane postaci przedstawione są w pozycji stojącej, najczęściej jedną ręką wspierają się na boku, drugą nonszalancko opierają o stolik. Osoby przedstawiane na obrazach Strobla ubrane są w przesadnie bogate stroje, wykonane z najdroższych tkanin, których lśnienie możemy obserwować dzięki mistrzowskiej technice artysty. Dla podkreślenia rangi portretowanego malarz umieszcza na obrazie przedmioty będące aluzją do herbu rodowego, co miało uwypuklać wspaniałość i ciągłość genealogiczną rodziny.

Pozostawał pod wpływem manierystów Bartholomeusa Sprangera i Hansa von Aachena, z którymi zetknął się na dworze Rudolfa II Habsburga w Pradze oraz malarza gdańskiego Hermana Hana. W swojej działalności portretowej nawiązywał do malarstwa holenderskiego (Jan Antonisz van Ravesteyn).

W l. 1630-33 lub 1640-42, prawdopodobnie na zamówienie króla Władysława IV, namalował, nawiązujący do renesansowej tradycji scen nocnych uczt i bankietów, monumentalny obraz o wymiarach 280 × 952 cm – Uczta u Heroda i ścięcie św. Jana Chrzciciela. Dzieło zostało zakupione być może przez Elżbietę Farnese, drugą żonę króla Hiszpanii Filipa V. Od 1746 znajdowało się w hiszpańskich zbiorach królewskich, obecnie w Museum del Prado w Madrycie. Malowidło wypełnia wielka liczba miniatorskich szczegółów. Na pierwszym planie artysta umieścił ok. 60 postaci, w tym wiele historycznych (m.in. cesarz Ferdynand II Habsburg, król Francji Henryk IV Burbon i generał Albrecht von Wallenstein).

Wybrane dzieła

• Ukamienowanie św. Szczepana – ok. 1618, 60 × 49 cm, Muzeum-Zamek, Gołuchów
• Portret Johanna von Vogten, starosty Księstwa Wrocławskiego – 1628, 51 × 38 cm, Galeria Sztuki Śląskiej, Brzeg
• Król Dawid i Bethsabe – 1630, 87 × 108 cm, Statni Zamek, Mnichovo Hradiště
• Uczta u Heroda i ścięcie św. Jana Chrzciciela – 1630-33 lub 1640-1642, 280 × 952 cm, Prado, Madryt
• Adoracja Chrystusa Ukrzyżowanego przez obie gałęzie zakonu benedyktyńskiego – ok. 1634, 248 × 168 cm, Kościół św. Jakuba w Toruniu
• Maria z Dzieciątkiem i św. Stanisławem Kostką oraz Komunią anielską św. Stanisława – 1634-35, 165 × 94 cm, Bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu
• Matka Boska Różańcowa ze św. Dominikiem i św. Mikołajem – 1634-35, 275 × 136,5 cm, Kościół św. Jadwigi, Grodzisk Wlkp.
• Zmartwychwstanie Chrystusa – 1635, 132 × 105 cm, Kościół Matki Boskiej Różańcowej, Koźliny
• Portret Władysława Dominika ks. Zasławskiego-Ostrogskiego – 1635, 112 × 84 cm, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
• Daniel i król Cyrus przed posągiem Baala – 1636-37, 39,5 × 30 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Portret Martina Opitza – 1636-37, 113,5 × 92,5 cm, Biblioteka Gdańska PAN
• Św. Anna Samotrzeć – 1639, 130 × 83 cm, Katedra we Fromborku
• Święte Małgorzata, Barbara, Katarzyna Sieneńska i Maria Magdalena – 1639, 40 × 70 cm, Katedra we Fromborku
• Św. Andrzej – 1639, 70 × 60 cm, Katedra we Fromborku
• Wniebowzięcie Marii – 1639, 300 × 213 cm, Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku
• Koronacja Marii – 1639, 115 × 213 cm, Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku
• Ścięcie św. Jakuba – 1640, 226 × 145 cm, Katedra w Pelplinie
• Chrystus z synami Zebedeusza – 1640, 54 × 123 cm, Katedra w Pelplinie
• Wniebowzięcie i Koronacja Marii z apostołami u grobu – 1641, 320 × 215 cm, Kościół św. Jadwigi, Pępowo
• Koronacja Marii ze św. Łukaszem i św. Mikołajem – 1643, 166 × 256 cm, Kościół św. Anny w Radzyniu Chełmińskim
• Portret rajcy Starego Miasta Torunia Niklausa Huebnera – 1644, 119 × 96 cm, Muzeum Okręgowe w Toruniu
• Portret Gugliemo Orsettiego – ok. 1644, 125,5 × 100,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Wniebowzięcie i Koronacja Marii ze św. Bernardem i św. Florianem – 1645, 340 × 222 cm, Kościół św. Floriana w Koprzywnicy
• Bóg Ojciec – 1645, 115 × 110 cm, Kościół św. Floriana w Koprzywnicy
• Wniebowzięcie Marii ze św. Janem Ewangelistą, Bernardem z Clairvaux i apostołami u grobu – 1647, 350 × 274 cm, Kościół Wniebowzięcia NMP w Koronowie
• Powitanie Marii w Niebie przez Chrystusa – 1647, 274 × 208 cm, Kościół Wniebowzięcia NMP w Koronowie
• Maria z Dzieciątkiem, św. Bonawenturą i św. Ludwikiem d'Anjou – 1647, 300 × 200 cm, Kościół św. Bonawentury, Pakość
• Św. Jakub st. jako zwycięzca Maurów w bitwie pod Clavijo – 1640, 139 × 100 cm, Katedra w Pelplinie
• Koronacja Marii – 1644-46, 197 × 176 cm, Kościół św. Rocha, Rykowisko-Błądzim

Uczta u Heroda i ścięcie Jana Chrzciciela (1630-33 lub 1640-42) Prado, Madryt

Przypisy

Bibliografia

• Eugeniusz Iwanoyko, Bartłomiej Strobel, Poznań: PWN, 1957.
• Mariusz Karpowicz, Sztuka polska XVII wieku, Warszawa: WAiF, 1975.
• Anna Lewicka-Morawska, Marek Machowski, Maria Anna Rudzka, Słownik malarzy polskich, t. 1, Od średniowiecza do modernizmu, Warszawa : Wydawnictwo Arkady, 2003, ISBN 83-213-3856-9
• Praca zbiorowa pod red. Ewy Houszki: Malarstwo Śląskie 1520 -1800. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 2009. ISBN 978-83-86766-74-1. OCLC 644107311.
• Sztuka świata, t. 13, Leksykon L-Z, Warszawa: Arkady, 2000, ISBN 83-213-4135-7
• Jacek Tylicki, Bartłomiej Strobel, malarz epoki wojny trzydziestoletniej, t. 1-2, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2000, ISBN 83-231-1244-4
• Wersja cyfrowa
• Wielka encyklopedia malarstwa polskiego, Kraków: Wydawnictwo Kluszczyński, 2011, ISBN 978-83-7447-118-3