Barysz

Barysz
Бариш
Ilustracja
Baris na mapie z 1650 r.
Herb
Herb
Państwo Ukraina
Obwód tarnopolski
Rejonrejon buczacki
Wysokość350 m n.p.m.
Populacja (2001)
• liczba ludności
2489[1]
Nr kierunkowy3544
Kod pocztowy48424
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego
Mapa konturowa obwodu tarnopolskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Barysz”
Położenie na mapie Ukrainy
Położenie na mapie Polski w 1939 r.
Ziemia49°02′N 25°16′E/49,033333 25,266667
Strona internetowa
Portal Ukraina

Barysz (ukr. Бариш) – wieś na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, w rejonie buczackim. Od 1947 wieś jest siedzibą rady wiejskiej[2].

Historia

Barysz otrzymał prawa miejskie w roku 1559. Właścicielami Barysza byli przedstawiciele Jazłowieckich (założyciele miasta), od 1622 – Wolscy. Od 1623 właścicielami klucza baryskiego zostali Jarmolińscy i Stadniccy[3].

W 1862 działała w Baryszu szkoła trywialna, która wchodziła w skład buczackiego szkolnego dystryktu. Mikołaj Pawłowski pracował w owej szkole jako nauczyciel[4].

Po zakończeniu I wojny światowej, od listopada 1918 roku do lata 1919 roku Barysz znajdował się w Zachodnioukraińskiej Republice Ludowej.

W II Rzeczypospolitej Barysz był miastem w województwie tarnopolskim, w powiecie buczackim. W 1921 roku mieszkało w nim 3003 Polaków, 1562 Ukraińców i 330 Żydów. W 1929 liczba mieszkańców wzrosła do 4795, a w 1939 roku do 7000.

Podczas okupacji niemieckiej we wrześniu 1942 roku wszystkich Żydów z Barysza przesiedlono do Buczacza[5]. Podczas okupacji pozbawiony praw miejskich i włączony do nowej wiejskiej gminy Barysz. Po II wojnie światowej nie odzyskał praw miejskich.

5 lutego (według innych danych w nocy z 5 na 6 lutego[6]) 1945 kureń UPA Petra Chamczuka „Bystrego” zamordował w Baryszu 135 osób. Zbrodnię tę opisał w swoim pamiętniku Jan Zaleski[7]. Łącznie w latach 1941-1945 nacjonaliści ukraińscy zabili w Baryszu 199 Polaków[8].

Po wojnie Polaków przesiedlano na tzw. Ziemie Odzyskane. Ostatni transport z Barysza wyjechał we wrześniu 1945[9]. Pamięć o dawnym Baryszu kultywowana jest w Smardzowie na Dolnym Śląsku, gdzie co roku w przedostatnią sobotę sierpnia odbywają się uroczystości[10].

Świątynie

  • dawny kościół pw. św. Michała, obecnie (2006 rok) cerkiew[11].

Ludzie związani z Baryszem

  • Zygmunt Demianowski (2 maja 1850, Barysz – 1 stycznia 1926, Lwów[12]) – profesor krajowej szkoły gospodarstwa lasowego we Lwowie, autor licznych zawodowych artykułów[13].
  • Ferdynand Drozdowski – nauczyciel, w 1932 mianowany kierownikiem 7-klasowej szkoły w Baryszu[14].
  • Józef Herbut (1933–2018) – ksiądz katolicki, filozof, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytetu Opolskiego.
  • Władysława Sieniawska – nauczycielka 7-klasowej szkoły powszechnej w Baryszu, w 1932 przeniesiona do 4-klasowej szkoły powszechnej w Jazłowcu[15].
  • ks. Onufry Wanczycki – proboszcz greckokatolicki, dziekan emeryt, członek Norodnego Domu, Ruskiej Rady oraz moskalofilskiego Towarzystwa im. Kaczkowskiego (1881)[16].

Przypisy

  1. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu tarnopolskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku (ukr.).
  2. ↑ Облікова картка, Бариська сільська рада, Тернопільська область, Бучацький район (ukr.)
  3. ↑ Aleksander Jabłonowski. Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. W: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. VII. Cz. II-a. Warszawa: drukarnia Piotra Laskanera i S-ki, 1903, s. 300.
  4. ↑ Handbuch... das jahr 1862. Lemberg, 1862, s. 286. (niem.)
  5. ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия. Moskwa, 2009, s. 54. ISBN 978-5-8243-1296-6.
  6. ↑ Waldemar Kowalski. UPA „paliła i mordowała po domach” - 70. rocznica zbrodni w Baryszu pod Tarnopolem
  7. ↑ Tadeusz Isakowicz-Zaleski, Przemilczane ludobójstwo na Kresach, Kraków: Małe Wydawnictwo, 2008, s. 16, 91, 168, ISBN 978-83-922939-8-9, OCLC 297647174.
  8. ↑ Henryk Komański, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946, Szczepan Siekierka, wyd. Wyd. 2., popr, Wrocław: Nortom, 2006, s. 144, ISBN 83-89684-61-6, OCLC 156875487.
  9. ↑ Stanisława Puchała, Kresowy Barysz i okolice, wyd. I, Sobótka 2017, s. 363, ISBN 978-83-948540-0-3.
  10. ↑ Upamiętnienie Kresowian w Smardzowie, Blok Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego, 29 sierpnia 2013
  11. ↑ Grzegorz Rąkowski: Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część II. Podole. Pruszków Rewasz, 2006, s. 273. ISBN 83-89188-46-5.
  12. ↑ Demianowski Zygmunt na str. Serwis internetowy Encyklopedia Leśna
  13. ↑ Władysław Zajączkowski: C. K. Szkoła Politechniczna we Lwowie. Rys historyczny jej założenia i rozwoju, tudzież stan jej obecny. Lwów : nakładem Szkoły Politechnicznej, 1894, s. 208.
  14. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. 10, s. 558, 1932, R. XXXVI.
  15. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. 3, s. 148, 1932, R. XXXVI.
  16. ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Archidioeceseos Metropolitanae Graeco-Catholicae Leopoliensis pro Anno Domini 1881. Leopoli, 1881, s. 150. (łac.)

Bibliografia

  • Michał Baliński, Tymoteusz Lipiński: Barysz. [W:] Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym, i statystycznym. T. 2. Cz. 2. Warszawa, 1845, s. 712.
  • Barysz, mko, pow. buczacki. w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. I. Warszawa, s. 114.
  • Stanisława Puchała: Kresowy Barysz i okolice. Sobótka 2017. ISBN 978-83-948540-0-3.

Linki zewnętrzne

Powiat buczacki (1920–1939)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →)
Powiat czortkowski (1920–1939 i 1941–1944)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–1934 →)
Miasteczka (1920–1934)
Gminy miejskie (1920–1939 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–1939 →)
Gminy (← 1941–1944 →)
Miejskie[A]
Wiejskie[B][A]
  1. ↑ a b strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939
  2. ↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie

Media użyte na tej stronie

Ternopil Oblast location map.svg
Autor: RosssW, Licencja: CC BY-SA 4.0
Районы Тернопольской области с 17 июля 2020 года
Poland (1939) location map.png
(c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Mapa lokalizacyjna Polski — 1939 (marzec – wrzesień).
Beauplan special fragment 7 Buchach.jpg
Фрагмент Спеціальної мапи України Гійома Левассера де Боплана, 1650. Бучаччина.