Baryt

Baryt

Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	BaSO4
Twardość w skali Mohsa	3–3,5
Przełam	nierówny, kruchy
Łupliwość	doskonała i dobra w dwóch kierunkach
Układ krystalograficzny	rombowy
Gęstość minerału	4,3–4,6 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	biała, szarawa, żółtawa do brunatnej, niebieska, zielona, czerwonawa
Rysa	biała
Połysk	szklisty, często tłusty lub jedwabisty

Baryt (gr. baros – „ciężki”, chodzi o charakterystyczną dla barytu gęstość; dawniej także jako szpat ciężki, szpat boloński) – minerał z gromady siarczanów (siarczan baru).

Właściwości

Struktura barytu

• kryształy o pokroju tabliczkowym
• Dyspersja: 0,016
• Pleochroizm: wyraźny
• Luminescencja: w zakresie bliskiego UV świecenie białe, niebieskozielone i szare; w zakresie dalekiego UV świecenie bladozielone, białoróżowe, kremowobiałe i żółtozielone

Rozpuszcza się tylko w stężonym, gorącym kwasie siarkowym. Jest trudno topliwy.

Występowanie

Minerał rozpowszechniony w żyłowych utworach hydrotermalnych niskich temperatur.

Miejsca występowania: USA (Kolorado, Dakota Południowa, Connecticut): duże i dobrze wykształcone kryształy, nadające się do szlifowania, Wielka Brytania (Kumbria, Kornwalia, Westmoreland), Niemcy (Schwarzwald, Hesja, Harz, Westfalia), Rosja (Ural, Kaukaz), Francja Masyw Centralny.

W Polsce występuje w okolicach Boguszowa-Gorców, w rejonie Stanisławowa na Pogórzu Kaczawskim, w Górach Świętokrzyskich, w okolicach Machowa i Tarnobrzega, w Dolinie Kościeliskiej (Tatry).

Konotacje historyczne

W 1630 roku pochodzący z Bolonii włoski szewc i jednocześnie zapalony alchemik Vincenzo Cascariolo badał występujące w okolicach miasta jajowatego kształtu „kamienie”. W trakcie ogrzewania zauważył, że rozgrzany minerał emitował światło doskonale widoczne w ciemności. Odkrył on wtedy zjawisko termoluminescencji, dziś nie mające w sobie nic tajemniczego, wtedy jednakże wzbudzające sensację. Badany minerał nazywano „kamieniem słonecznym”, „świecącą kulą z Bolonii” itp. Ponownie zwrócono na niego uwagę w roku 1774, kiedy to Karl Wilhelm Scheele badając próbkę minerału znacznie cięższego od innych doszedł do wniosku że musi zawierać on jakiś nieznany jeszcze pierwiastek. Niestety, udało mu się otrzymać jedynie coś co nazwał „ciężką ziemią”, a co było w istocie tlenkiem baru^[1].

Niezwykłe „kamienie bolońskie”, dziś określane jako konkrecje barytowe, stanowiły przez długi czas ciekawostkę na miarę europejską^[2]. Wspomniał o nich Johann Wolfgang Goethe w swej wydanej w 1774 r. powieści „Cierpienia młodego Wertera”: Opowiadano mi o bolońskim kamieniu, który, jeśli się go położy w słońcu, przyciaga promienie słoneczne i chwilę w nocy świeci^[3]. Sam autor zapoznał się osobiście z tym minerałem podczas pobytu w Bolonii w trakcie swej włoskiej podróży w 1786 r.^[4] W notatkach z tej eskapady, wydanych później pt. „Podróż włoska” (oryg. „Italianische Reise”) pisał: Pojechałem konno do Paderno, gdzie wydobywa się tak zwany szpat boloński. Lepi się z niego małe babki, które po wyprażeniu i wystawieniu na działanie światła świecą w ciemności. Tutejsi mieszkańcy nazywają je po prostu fosfori. (…) Ku mojej wielkiej radości znalazłem tam duże ilości poszukiwanego przeze mnie szpatu (…). Większe i mniejsze okazy, które znalazłem, są jajowate, najmniejsze zaś przybierają niezbyt wyraźną formę kryształów. najcięższy kawałek, jaki wpadł mi w ręce, waży siedemnaście łutów. W tej samej glinie znalazłem luzem doskonałe kryształy. (…) Spakowałem ponad osiem funtów tego szpatu^[5].

Dopiero Humphry Davy w 1808 roku odkrył metaliczny bar, jednak w postaci bardzo zanieczyszczonej. Czysty metaliczny pierwiastek udało się otrzymać dopiero w 1901 roku^[1].

Zastosowanie

Sproszkowany baryt do sporządzania płuczki wiertniczej

• Baryt to podstawowy surowiec do produkcji baru metalicznego i jego związków.
  • Bar metaliczny jest wykorzystywany jako reduktor (odtleniacz) metali i silny getter – pochłaniacz gazów niezbędny w produkcji lamp elektronowych.
• Ze względu na znaczną gęstość i nietoksyczność stosowany jako dodatek obciążający do płuczek wiertniczych.
• W medycynie sproszkowany baryt, ze względu na pochłanianie przez niego promieniowania rentgenowskiego oraz fakt, że nie wchłaniania się z przewodu pokarmowego stosuje się go jako składnik środka cieniującego – papki barytowej w diagnostyce radiologicznej przewodu pokarmowego^[2],^[6].
• BaO stosuje się w przemyśle chemicznym i materiałów ogniotrwałych.
• BaCO₃ – jako trutkę na gryzonie.
• BaO₂ – wykorzystywany jest do otrzymywania tlenu, wody utlenionej^[6] i jako zapalnik do aluminiowych materiałów termitowych.
• Wykorzystywany w przemyśle papierniczym i gumowym jako wypełniacz,
• w przemyśle włókienniczym, chemicznym,
• używany przy produkcji farb (biały pigment),
• w budownictwie – jako dodatek do ciężkiego betonu, barytobetonu, gdzie zastępuje kruszywo, np. żwir; używany do budowy osłon przed promieniowaniem

• W jubilerstwie stosowany jest rzadko ze względu na łupliwość i niską twardość. Znane są obrobione kamienie o masie od 50 do 300 ct pozyskiwane w Anglii – (spotykane są kryształy do 1 m długości) i Francji.

Na ogół jest używany w celach dekoracyjnych.

• ma duże znaczenie kolekcjonerskie.

Zobacz też

• minerał, róża barytowa

Przypisy

Bibliografia

• H. Sylwestrzak "Baryt – kamień alchemików"
• Kazimierz Maślankiewicz: Kamienie szlachetne. Wyd. 3 popr. i uzup.. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1982.
• Michał Sachanbiński: Vademecum zbieracza kamieni szlachetnych i ozdobnych. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1984. ISBN 83-220-0199-1.
• Ryszard Szepke: 1000 słów o atomie i technice jądrowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06723-6. (pol.).