Baszta Panieńska

Baszta Panieńska
(Baszta Siedmiu Płaszczy)

nr rej. 8 z 11.06.1954 r.
Baszta Panieńska (2009 r.)
Państwo	Polska
Miejscowość	Szczecin
Adres	ul. Panieńska 47
Typ budynku	baszta
Styl architektoniczny	gotyk
Ukończenie budowy	2 poł. XV w.
Ważniejsze przebudowy	2 poł. XIX w.
Zniszczono	1944-45 r.
Odbudowano	1961-64 r.
Położenie na mapie Starego Miasta w Szczecinie Baszta Panieńska
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Baszta Panieńska
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Baszta Panieńska
Położenie na mapie Szczecina Baszta Panieńska
53°25′34,5″N 14°33′45,6″E/53,426250 14,562667

Baszta Panieńska (niem. Frauenturm) także Baszta Siedmiu Płaszczy (niem. Siebenmantelturm) – budowla zlokalizowana jest w pobliżu Odry u stóp Zamku Książąt Pomorskich przy ulicy Panieńskiej 47 w Szczecinie. Wpisana do rejestru zabytków pod nr 8 z 11 czerwca 1954 roku^[1].

Blisko baszty przebiegają ruchliwe arterie miejskie – Trasa Zamkowa i Trasa Nadodrzańska (a konkretnie jej część o nazwie Nabrzeże Wieleckie, gdzie położony jest także Bulwar Piastowski). Niedaleko znajduje się też tzw. Nowa Starówka (część Starego Miasta będąca nadal częściowo w odbudowie).

Symbol miasta Szczecina

Widok na basztę z Trasy Zamkowej

Baszta Siedmiu Płaszczy jest jednym z szeroko rozpoznawalnych symboli miasta Szczecina. W formie stylizowanej chętnie jest umieszczana na godłach, flagach, logach i symbolach różnych instytucji, targów, imprez i wszelkich obchodów związanych z tym miastem.

Przez długi czas zdjęcie z Basztą Panieńską (i sygnałem syreny okrętowej w tle) było symbolem m.in. Telewizji Szczecin (obecnie stanowiącej jeden z oddziałów terenowych Telewizji Polskiej TVP 3).

Historia

Średniowiecze

Baszta Panieńska przed 1945 rokiem

Nazwa jej pochodzi od Bramy Panieńskiej wybudowanej w 1307 r. prowadzącej do klasztoru cysterek z 1243 roku. Jest pozostałością gotyckich fortyfikacji zbudowanych w XIV wieku. Mury średniowiecznego Szczecina liczyły 2510 m, w tym 610 m nad Odrą. Posiadały 4 bramy główne: Młyńską (niem. Mühlentor), Świętego Ducha (niem. Heiligegeisttor), Pasawską (niem. Passauertor) i Panieńską (niem. Frauenthor). W XV w. bramy przebudowano, dodając tzw. przedbramia. Obok bram obwarowania posiadały 7 baszt okrągłych, 14 kwadratowych, 1 sześciokątną i 15 półbaszt, tj. baszt otwartych. Od strony Odry znajdowało się kilka furt wodnych. Wokół murów przebiegała fosa wodna o głębokości 30-35 łokci, szerokości dna ok. 57 łokci, a przy górnej krawędzi ok. 80 łokci. Opodal znajdowała się Brama Panieńska, która zamykała Stare Miasto od północy.

Baszta w XIX wieku

Baszta Panieńska w drugiej połowie XIX wieku

Baszta ma 9 m średnicy zewnętrznej i 3,6 m wewnętrznej. Posiada 3 kondygnacje, dolną piwniczną o wysokości 4,7 m, parterową o wysokości 4,4 m i na I piętrze liczącą 2,5 m wysokości. Zakończona jest krenelażem i stożkowym hełmem. Do 1723 roku w baszcie więziono skazańców. Mury średniowieczne zburzono po wybudowaniu obwarowań nowożytnych (Forty Leopolda, Wilhelma, Prusy) w latach 1724-1740, tj. na początku panowania pruskiego. Z czasem szczelnie zabudowano ją kamienicami i wręcz zapomniano o niej. Prawdopodobnie na przełomie XIX i XX wieku w związku z likwidacją Fortu Leopolda i budową Tarasów Hakena (obecne Wały Chrobrego) rozebrano górną część baszty, budując na jej podstawie ośmiokątną kamienicę. Kamienica ta dotrwała do 1944 roku, kiedy to na skutek nalotów dywanowych uległa zniszczeniu wraz z całym szczecińskim Starym Miastem. Odbudowana i odsłonięta została po uprzątnięciu wojennych gruzów na Podzamczu. W 1954 roku wpisano Basztę do rejestru zabytków.

Gruzy w 1948 roku

Gruzy po Baszcie Panieńskiej (1948)

Baszta Panieńska po odgruzowaniu (lata 1950-60)

Zrekonstruowano ją w 1964 roku i przez pewien czas pełniła różne funkcje użytkowe. Przez pewien okres była siedzibą Chorągwi Szczecińskiej Zakonu Rycerskiego i Szpitalnego św. Łazarza z Jerozolimy.

Pochodzenie nazwy Baszty

Brama Panieńska w Szczecinie zwana "Basztą Siedmiu Płaszczy" w roku 2000

W związku z legendami Baszta nazywana jest też "Basztą Siedmiu Płaszczy". Historycy łączą nazwę baszty z rzemieślniczym cechem krawców, którzy łożyli na utrzymanie budowli. Istnieje jednak legenda, która wskazuje na inne pochodzenie nazwy – a związane z siedmioma płaszczami uszytymi dla księcia Bogusława X.

Legenda o Baszcie

A było to jeszcze za panowania pomorskiego księcia Bogusława z dynastii Gryfitów. Pewnego razu książę postanowił wybrać się na pielgrzymkę do Ziemi Świętej. W ramach przygotowań do wyprawy zakupiono kosztowne sukno na książęce szaty. Książę chciał, aby uszyto z niego siedem płaszczy na jego pielgrzymkę, a zadanie to zlecono nadwornemu krawcowi. Krawiec skrzętnie wziął się do szycia. Gdy jednak żona krawca ujrzała piękny materiał przeznaczony na książęce płaszcze, zachwyciła się nim tak bardzo, że wymogła na mężu, aby uszył z niego i ubiór dla niej. Krawiec nie chcąc zawieść żony i zrobić jej przykrości, skroił materiał tak oszczędnie, że uszył siedem płaszczy zamówionych przez księcia Bogusława oraz suknię dla żony.

Cały dwór zachwycał się wspaniałym kunsztem i materiałem nowych szat książęcych. Również podczas wyprawy Bogusława szaty wzbudzały ogólny podziw. Po przyjeździe z pielgrzymki zachodniopomorski władca z dumą opowiadał o wrażeniach z podróży i nie szczędził pochwał krawcowi. Pewnego dnia jednak, ktoś dostrzegł na dziedzińcu zamkowym kobietę odzianą w suknię z identycznej tkaniny jak ta książęca. Kobieta okazała się żoną nadwornego krawca. Oczywiście od razu doniesiono o tym Bogusławowi, który rozsierdził się niesamowicie. Kazał wezwać do siebie nieszczęsnego krawca, który przyznał się, że uszył żonie suknię ze skrawków książęcego materiału. Za karę rzemieślnika osadzono w baszcie w pobliżu zamku, gdzie o wodzie i chlebie przez pół roku musiał szyć szaty dla dworu nie dostając żadnej zapłaty. W tym czasie żona krawca "zapoznała" się z pewnym młodym szewcem, który "pocieszał" ją w samotne wieczory.

Tyle legenda, a tak naprawdę to chyba nikt nie wie, dlaczego Baszta Panieńska nazywana jest Baszta Siedmiu Płaszczy.

Znaczne fragmenty tekstu tego artykułu pochodzą ze strony Zakonu Rycerskiego i Szpitalnego św. Łazarza z Jerozolimy. Wykorzystano je za zgodą autorów.

Zobacz też

• Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie
• Pomnik Sediny w Szczecinie – jeden z symboli przedwojennego Szczecina

Przypisy

Bibliografia

• Encyklopedia Szczecina. T. I. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, 1999, s. 80. ISBN 83-87341-45-2. (pol.).
• Szczecin - Łasztownia, N-33-90-C-a-4. Warszawa: Główny Geodeta Kraju, 2002, s. 1, seria: Mapa topograficzna Polski 1:10 000. ISBN 83-239-3275-1. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Baszty szczecińskie. muryobronne.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-05-09)].
• Baszta Panieńska – wirtualne zwiedzanie