Batalion Elektrotechniczny

Batalion Elektrotechniczny

Odznaka pamiątkowa
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	5 sierpnia[1]
Dowódcy
Pierwszy	kpt. Jan Rylce
Ostatni	ppłk dypl. Ryszard Włodzimierz Zyms
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	saperzy
Podległość	Dowództwo Saperów MSWojsk.

Jednostki saperskie WP w 1939

Tablica upamiętniająca żołnierzy Batalionu Elektrotechnicznego, Nowy Dwór Mazowiecki

Batalion Elektrotechniczny – pododdział saperów Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Batalion podlegał Dowództwu Saperów Ministerstwa Spraw Wojskowych. Był pododdziałem całkowicie zmotoryzowanym. Eksploatowano w nim między innymi ciągniki Citroën-Kegresse B2 10CV i C4P.

W sierpniu 1919, w garnizonie Warszawa, sformowany został batalion maszynowy saperów. W marcu 1921 Jednostka dyslokowana została do Nowego Dworu Mazowieckiego, a w 1925 przemianowana na batalion elektrotechniczny.

Na początku 1932 batalion sformował morską kompanię reflektorów, która w lutym tego roku przeniesiona została do Gdyni i podporządkowana dowódcy 1 Morskiego dywizjonu artylerii przeciwlotniczej. Kompania wyposażona była w reflektory Breguet 120 cm przewożone na ciągnikach Citroën-Kegresse. W kampanii wrześniowej 1939 pododdział walczył w obronie wybrzeża przy czym jeden pluton wszedł w skład załogi Rejonu Umocnionego „Hel”.

Od 24 lutego 2004 tradycje batalionów: maszynowego (1919–1925), elektrotechnicznego (1925–1934) i silnikowego (1930–1939) kontynuuje 5 Ośrodek Przechowywania Sprzętu im. ppłk. Adama Szugajewa w Nowym Dworze Mazowieckim.

Mobilizacja w 1939

C4P, model w Muzeum Techniki

Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” batalion elektrotechniczny miał wystawić:
w okresie zagrożenia, w grupie jednostek oznaczonych kolorem brązowym, podgrupa 2:

• jedną kompanię reflektorów przeciwlotniczych nr 14, wyposażoną w reflektory zdalnie sterowane 150 cm przewożone na ciągnikach C4P,
• dwie kompanie reflektorów przeciwlotniczych nr 11 i 17, wyposażone w reflektory 120 cm przewożone na ciągnikach Citroën-Kegresse,

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

• dziewięć samodzielnych plutonów elektrotechnicznych nr 11, 12, 13, 17, 19, 21, 22, 24, 29,
• pięć plutonów elektrotechnicznych specjalnych nr 1, 4, 5, 7 i 8.

Zmobilizowane jednostki planowano przydzielić następująco:

• Armii Łódź - 1 specjalny plutony elektrotechniczny i 1 stacja elektrowagonowa,
• Armii Modlin - 1 specjalny i 2 samodzielne plutony elektrotechniczne,
• Armii Pomorze - 2 specjalne plutony elektrotechniczne i 1 stacja elektrowagonowa,
• Armii Poznań - 2 specjalne plutony elektrotechniczne i 1 stacja elektrowagonowa,
• Armii Warszawa - 1 kompania elektrotechniczna specjalna
• Odwód NW - 1 kompania elektrotechniczna specjalna,
• OPL Kraju - 3 kompanie reflektorów przeciwlotniczych (jedna reflektorów 150 cm i 2 120 cm).

Batalion elektrotechniczny zmobilizował w 1939:

• 3 kompanie reflektorów przeciwlotniczych (1 reflektorów 150 cm i dwie 120 cm),
• 2 kompanie elektrotechniczne specjalne (wysokiego napięcia),
• 2 samodzielne plutony elektrotechniczne,
• 6 plutonów elektrotechnicznych specjalnych,
• 3 stacje elektrowagonowe.

Ponadto rozwinął Ośrodek Zapasowy Saperów Specjalnych nr 1.

Działania bojowe zmobilizowanych jednostek batalionu elektrotechnicznego.

Batalion w ramach mobilizacji alarmowej w grupie brązowej rozpoczął czynności 24 sierpnia 1939 roku i zakończył przed upływem 36 godzin. Pozostałe jednostki mobilizowane w ramach I i II rzutu sformowano od 2 do 4 września 1939 r.

- 11, 14 i 17 zmotoryzowane kompanie reflektorów przeciwlotniczych

27 sierpnia 11 i 17 kompanie reflektorów przeciwlotniczych przybyły do Warszawy i zajęły wyznaczone w planie obrony plot. stanowiska, stacjonująca w koszarach 1 paplot. Warszawie 14 kompania reflektorów przeciwlotniczych po uzupełnieniu wyposażenia zajęła swój rejon. Wszystkie trzy kompanie reflektorów do 4 września zajmowały swoje stanowiska, w tym czasie jedne raz uczestniczyły w odparciu nocnego nalotu lotnictwa niemieckiego na Warszawę. 4 września wszystkie kompanie zostały dyslokowane do wschodniej części Warszawy na prawy brzeg Wisły oraz do miejscowości podwarszawskich; Jabłonny, Strugi, Marek i Zielonki oraz w pobliżu mostów i dworców kolejowych. 6 września kompanie 11 i 17 wymaszerowały w kierunku Lublina, a 8 września w tym samym kierunku kompania 14. Kompanie wykonywały marsz nocami po zatłoczonych drogach w ciągu dnia biwakowały w lasach w obawie przed nalotami lotnictwa wroga. W okolicach Garwolina 14 kompania została zbombardowana 8 września w trakcie czego poległo 7 żołnierzy, a 8-10 zostało rannych. 9 i 10 września kompanie dotarły do Lublina, a 11 września kompanie zatrzymały się w rejonie lasów wokół Zamościa i Tomaszowa Lubelskiego. W maszerującej w kierunku Lwowa 17 kompanii zabrakło paliwa do ciągników, w okolice jej postoju dołączyła 14 kompania. W okolicy Tomaszowa Lubelskiego pojawiły się zmotoryzowane oddziały niemieckie. W pobliżu zgrupowanych 14 i 17 kompanii zaczęły gromadzić się pododdziały i rozbitkowie. Po uzupełnieniu paliwa 13 września 14 i 17 kompanie podjęły dalszy marsz w kierunku Hrubieszowa, natomiast 11 kompania 12 września pod miejscowością Łabunie natknęła się na niemieckie czołgi i wycofała się w kierunku Włodzimierza Wołyńskiego nazajutrz osiągając jego okolice. 15 września 14 i 17 kompanie dotarły w okolice Łucka, maskując się w okolicznych lasach odpoczywały, konserwowały i naprawiały sprzęt 16 i 17 września. Na rozkaz gen. bryg. Piotra Skuratowicza w lasach pozostawiono reflektory i inny sprzęt uszkadzając go i obie kompanie na samochodach i ciągnikach nocą 17/18 września podjęły marsz w kierunku „Przedmościa rumuńskiego”^[2]. 18 września kompanie dotarły do Horochowa, a następnie przez Radziechów do Buska, gdzie dołączyła 11 kompania. Maszerujące zgrupowanie w kierunku Lwowa we wsi Bałuczyn było ostrzeliwane przez dywersantów ukraińskich. 19 września po dojechaniu do miejscowości Unterwalden 25 km od Lwowa kolumna 11, 14 i 17 zmotoryzowane kompanii reflektorów przeciwlotniczych zostały ostrzelane przez czołgi sowieckie, w wyniku ostrzału rany odniosło 3 żołnierzy, a pozostali dostali się do niewoli i zostali rozbrojeni^[3].

- 1 kompania elektrotechniczna specjalna

2 września 1939 roku zakończono formowanie kompanii we wsi Okunin w pobliżu Nowego Dworu Mazowieckiego, 2 września kompania o trakcji konnej przybyła się do Warszawy i na stacji Warszawa-Praga załadowana została do transportu kolejowego, a następnie po kilkakrotnym przetaczaniu po dworach i stacjach węzła warszawskiego wyładowana została 5 września na dworcu Warszawa-Główna. Podjęła marsz po zatłoczonych i bombardowanych drogach do Brześcia nad Bugiem. 6 września osiągnięto Dębe Wielkie, a 8 września kompania zatrzymała się w lasach pomiędzy Siedlcami i Białą Podlaską. Podczas tego postoju wybuchła strzelanina i miały się ukazać czołgi, na powyższe zdarzenia kompania rozbiegła się. Zebrała się jedynie grupa kilkunastu żołnierzy pod dowództwem plut. pchor. Eysmontta, która dotarła 13 września do Brześcia n/Bugiem, a 15 września do Kowla i dołączyła tam do Ośrodka Zapasowego Saperów Specjalnych nr 1^[4].

- 2 kompania elektrotechniczna specjalna

Kompania formowała się i kwaterowała w Bożej Woli koło Nowego Dworu Mazowieckiego. 6 września 1939 r. kompania otrzymała rozkaz wymarszu do Lublina, poprzez Jabłonnę, Warszawę, Garwolin, Ryki. Następnie z uwagi na zmianę sytuacji wojennej kompania ok. połowy września pomaszerowała w kierunku Włodawy, którą osiągnięto ok. 20 września. Dalszy marsz odbywał się w kierunku „Przedmościa rumuńskiego”, z uwagi na zajęcie Chełma Lubelskiego przez wojska sowieckie, zniszczono sprzęt, a część wozów i koni sprzedano. Z uwagi na okrążenie od południa, wschodu i zachodu podjęto marsz w kierunku odwrotnym do Warszawy. W trakcie marszu do uzbrojonej kompanii dołączyły grupy żołnierzy w dużej części bez broni, łącznie ok. 1000 żołnierzy, na terenach zamieszkałych przez ludność ukraińską toczono potyczki z licznymi grupami dywersantów, likwidując je. Po dojściu w okolice Lublina 30 września, żołnierze zgrupowani przy kompanii rozproszyli się, a kompania z uwagi na informacje o kapitulacji Warszawy, została rozwiązana. Zakopano broń, zniszczono dokumentację, a żołnierze podzieleni na grupy pomaszerowali w swoje rodzinne strony^[5].

- kompania reflektorów przeciwlotniczych (konna)

Kompania po zmobilizowaniu 4 września została załadowana do transportu kolejowego, w trakcie transportu była atakowana przez lotnictwo niemieckie na stacji Mrozy, gdzie zostało rannych kilku żołnierzy. Po wyładowaniu się z transportu kolejowego w okolicach Siedlec, ponownie maszerującą kompanię zaatakowało lotnictwo niemieckie. 18 września kompania dotarła do Kowla. Podjęto marsz w kierunku Rumunii, jednak w trakcie marszu kompania prowadziła walki z ukraińskimi grupami dywersyjnymi. Z uwagi na trudności w przebyciu zrewoltowanego terenu większość kompanii powróciła do Kowla i 22 września żołnierze zostali rozbrojeni przez wojska sowieckie, oficerowie dostali się do niewoli, a szeregowi rozpuszczeni^[6].

- inne poddziały mobilizowane na bazie batalionu elektrotechnicznego

Planowane do Armii "Pomorze", "Poznań" i "Łódź" plutony i stacje nie dotarły do ich składu, w większości weszły one w skład zorganizowanej w Warszawie 8 września kompanii elektrotechnicznej. Brała ona udział zgodnie ze swoją specjalnością w obronie Warszawy do dnia 28 września. Zmobilizowane plutony dla Armii „Modlin” weszły w większości w skład garnizonu Modlina i wraz z nim skapitulowały 29 września 1939 roku^[7].

Żołnierze batalionu

Dowódcy batalionu

• kpt. Jan Rylke (5 VIII 1919 - 8 II 1921 → kierownik Rejonu Inżynierii i Saperów Modlin † 17 I 1922 Modlin^[8])
• kpt. Tadeusz Kossakowski (9 II 1921 - X 1924)
• mjr Patryk O’Brien de Lacy (X 1924 - X 1926)
• mjr Wacław Szwykowski (X 1926 - 8 IX 1929)
• ppłk sap. Marceli Rewieński (9 IX 1929 - 19 IV 1936)
• mjr Stanisław Michałowski (p.o. 20 IV 1936 - 10 VI 1937)
• ppłk dypl. Ryszard Włodzimierz Zyms (11 VI 1937- IX 1939 → zastępca dowódcy Ośrodka Zapasowego Saperów Specjalnych Nr 1 w Modlinie)

Byli oficerowie batalionu, przed 1929 rokiem

Zastępcy dowódcy batalionu (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• mjr sap. Artur Kronenberg (od 23 V 1923^[9])
• mjr sap. Henryk Czyż (od X 1924^[10])
• mjr Zdzisław Podgórski
• mjr Wacław Szpinko (1939)

Kwatermistrzowie (od 1938 roku – II zastępca dowódcy)

• kpt. Stefan Romeyko (1929)
• kpt Eugeniusz Szubert (1930^[11])
• mjr adm. (sap.) Władysław Błażejowski (1939)

Oficerowie batalionu

• mjr Mieczysław Niedzielski
• kpt. inż. Jan VI Górski
• mjr Leon Stapf
• ppor Jerzy Przemysław Morawicz

Dowództwo batalionu w 1929 roku

Kwatermistrzostwo batalionu w 1929 roku

Oficerowie elektrowni, wodociągów i warsztatów w 1929 roku

Organizacja i obsada personalna batalionu w 1929 roku

W dniu 5 sierpnia 1929 roku obchodzono 10-lecie batalionu, z tej okazji wykonano pamiątkowy album, w którym upamiętniono obsadę batalionu^[12]:

• Dowództwo:
  • mjr Zdzisław Podgórski – p.o. dowódcy batalionu
  • por. Aleksander Karhesy – adiutant
  • kpt. dr Aleksander Ciechanowski – naczelny lekarz
• Kwatermistrzostwo:
  • kpt. Stefan Romeyko – kwatermistrz
  • por. Mieczysław Niedzielski – oficer materiałowy
  • por. Henryk Gołębiewski – oficer ewidencyjny
  • por. adm. Jan Wnęk – płatnik
  • por. Eugeniusz Telszewski – referent „Mob”
• Elektrownie, wodociągi i warsztaty:
  • kpt. Antoni Żarski – kierownik elektrowni i stacji pomp wodociągowych
  • kpt. inż. Stanisław Derejski – zastępca kierownika elektrowni i pomp wodociągowych
  • por. Kazimierz Grüner – kierownik warsztatów elektromechanicznych i elektrowni szkolnej
  • por. Józef Żukowski – oficer warsztatowy

Organizacja i obsada personalna batalionu w 1939 roku

Ostatnia organizacja pokojowa i obsada personalna batalionu^[13][a]

• dowódca batalionu – ppłk Ryszard Włodzimierz Zyms
• I zastępca dowódcy batalionu – mjr Wacław Szpinko
• adiutant – por. Kuciński Wacław
• oficer sztabowy ds. wyszkolenia – wakat
• kierownik kursu lotników – kpt. inż. Rafalski Wacław
• lekarz medycyny – por. lek. Ostrowski Marian Antoni

• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr adm. (sap.) Władysław Błażejowski
• oficer mobilizacyjny – kpt. Jordan Edwin
• zastępca oficera mobilizacyjnego – por. Robert Turbaczewski
• oficer administracyjno-materiałowy – por. Jabłoński Henryk Józef
• oficer gospodarczy – kpt. int. Dybaczewski Piotr
• dowódca kompanii gospodarczej – por. Włodarski Dominik
• oficer żywnościowy – ppor. rez. pdsc. Zagórski Mieczysław

• komendant parku – por. Koleda Sergiusz
• zastępca komendanta – por. Tomasini Zbigniew Józef
• dowódca plutonu łączności – vacat

• dowódca kompanii szkolnej – mjr Mieczysław Niedzielski
• instruktor – por. Gierycz Stanisław Lechosław
• instruktor – por. Oster Jerzy Władysław
• instruktor – por. Sidorowicz Eugeniusz
• instruktor – ppor. Sobolewski Michał
• dowódca plutonu podchorążych rezerwy – por. Franciszek Sobiewski z belektr (*11 VI 1908, † 1940 Charków)

• dowódca 1 kompanii elektrotechnicznej – por. Gałaszkiewicz Stefan
• instruktor – por. Krąpiec Józef Eugeniusz
• instruktor – por. Sanetra Tadeusz Kazimierz

• dowódca 2 kompanii elektrotechnicznej – kpt. Siedlecki Antoni
• instruktor – ppor. Musiałek Zbigniew
• instruktor – ppor. Kwiatkowski Żelisław Eligiusz Marian

• dowódca kompanii hydrograficznej – kpt. Gawina Aleksander
• instruktor – por. Skupieński Jerzy Ludwik

• dowódca kompanii reflektorów przeciwlotniczych – mjr Ludwik Gabriel
• instruktor – ppor. Cugowski Jan Jerzy
• instruktor – ppor. Jabłonowski Janusz
• instruktor – ppor. Kubiak Mieczysław Stefan

• dowódca kompanii doświadczalnej reflektorów przeciwlotniczych – kpt. inż. Romuald Januszkiewicz
• instruktor – ppor. Jaworski Leszek
• instruktor – ppor. rez. pdsc. Minakowski Ludgard

Oddelegowani na kurs:

• kpt. Ryszard Kalpas
• kpt. Włoga Stanisław
• por. Mularski Jerzy
• por. Osiński Władysław
• por. Ośródek Stanisław Zygmunt

Ustaleni dowódcy pododdziałów zmobilizowanych w batalionie elektrotechnicznym

• dowódca 11 kompanii reflektorów przeciwlotniczych - mjr Ludwik Gabriel (do 1 IX 1939, dowódca zgrupowania reflektorów plot.), kpt. Józef Żuliński
• dowódca 14 kompanii reflektorów przeciwlotniczych - kpt. Romuald Januszkiewicz
• dowódca 17 kompanii reflektorów przeciwlotniczych - mjr Mieczysław Niedzielski
• dowódca 1 kompanii elektrotechnicznej specjalnej - por. Stefan Gałaszkiewicz
• dowódca 2 kompanii elektrotechnicznej specjalnej - kpt. Antoni Siedlecki
• dowódca kompanii reflektorów przeciwlotniczych (konna) - NN
• dowódca kompanii zapasowej elektrotechnicznej - ppor. Dominik Włodarski

Symbole batalionu

Odznaka pamiątkowa

Odznakę stanowi srebrny, równoramienny krzyż emaliowany jasnoniebieski. W centrum widnieje czarny krzyż z czerwono-żółtym kwadratem. Na odznakę nałożono dużą ozdobną literę „E” opierającą się na górnym i dolnym ramieniu krzyża. Wzdłuż wszystkich ramion krzyża – srebrne błyskawice. Wymiary 42 x 42 mm.
Odznaka miała wiązać odznaczonych z tradycjami oraz stanowić nagrodę za wzorową służbę i umacnianie dobrego imienia batalionu. Odznakę nadawał i odbierał dowódca batalionu. Mógł ją otrzymać każdy żołnierz, który odsłużył 2 lata (w służbie zawodowej) lub rok niezawodowo z wyjątkiem karanych sądownie lub dyscyplinarnie. W szczególnych wypadkach odznaka mogła być przyznana osobom prawnym lub fizycznym zasłużonym dla batalionu. Posiadaczom odznaki wydawano legitymacje. Odznakę należało nosić umocowaną na śrubce, na lewej piersi; u oficerów 4 cm poniżej guzika kieszeni górnej, u szeregowych na wysokości 3 guzika munduru. Prawo do jej noszenia tracili:

• karani sądownie lub dyscyplinarnie za dezercję lub samowolne oddalenie się
• karani sądownie za czyny hańbiące karą więzienia
• oficerowie wykluczeni z korpusu oficerskiego prawomocnym orzeczeniem Oficerskiego Sądu Honorowego
• osoby fizyczne lub prawne na podstawie uchwały zebrania oficerskiego
  .

Ponadto żołnierze batalionu elektrotechnicznego nosili na naramiennikach inicjał „E”, haftowany dla oficerów i starszych podoficerów, a metalowy dla szeregowców i młodszych podoficerów^[15].

Święto batalionu

19 maja 1927 Minister Spraw Wojskowych ustalił i zatwierdził dzień 5 sierpnia świętem batalionu^[16], a 29 listopada 1930 przesunął tę datę na dzień 5 maja^[17].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
• Zdzisław Cutter, „Polskie wojska saperskie w 1939 roku”. Częstochowa 2003
• Cutter Zdzisław, Mobilizacja wojsk saperskich we wrześniu 1939 r., Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 3 (184) z 2000
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
• Alfred Kabata, Kompanie reflektorów przeciwlotniczych z batalionu elektrotechnicznego we wrześniu 1939 roku, Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 1-2 (151-152), Warszawa 1995
• Alfred Kabata. Batalion Elektrotechniczny w Nowym Dworze Mazowieckim w latach 1921-1939. „Fakty Nowodworskie”, s. 29-32, Maj 2014. 
• Alfred Kabata: Batalion elektrotechniczny. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 32. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1994. ISBN 8385621383.
• Adam Jońca: Batalion elektrotechniczny. Elektrotechnika. Wielki leksykon uzbrojenia wrzesień 1939 tom nr 87. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2016. ISBN 978-83-7945-311-5.