Batalion KOP „Czortków”

Batalion KOP „Czortków”
25 batalion odwodowy
Historia
Państwo

 II Rzeczpospolita

Sformowanie

1927

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

Czortków

Organizacja
Kryptonim

139[a]

Dyslokacja

Mosty Wielkie
Czortków

Formacja

Korpus Ochrony Pogranicza

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

4 Brygada OP
pułk KOP „Czortków”
Brygada KOP „Podole”

KOP 1938.png
Teatr żołnierski KOP w Czortkowie

Batalion KOP „Czortków” – odwodowy oddział piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów, w dniach 21–22 sierpnia 1924 roku, zapadła decyzja powołania Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września 1924 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz wykonawczy w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza[2], a 17 września instrukcję określającą jego strukturę[3]. Jesienią 1927 roku, w ramach czwartego etapu organizacji KOP, został sformowany 25 batalion odwodowy. Jednostką formującą był 26 pułk piechoty[4]. Batalion składał się z trzech kompanii piechoty, plutonu łączności i plutonu ckm. Etatowo liczył 22 oficerów. 164 podoficerów i 501 szeregowców[5]. Jednostka została podporządkowana dowódcy 4 Brygady Ochrony Pogranicza[6]. Dowództwo batalionu stacjonowało początkowo w Mostach Wielkich[7] a później w Czortkowie, mieście powiatowym w ówczesnym województwie tarnopolskim. Długość ochranianego przez batalion odcinka granicy wynosiła 83 kilometry, przeciętna długość pododcinka kompanijnego to 83 kilometry, a strażnicy 9 kilometrów. Odległość dowództwa batalionu od dowództwa brygady wynosiła 12 kilometrów[8].

Aby zapewnić odpowiednią liczbę żołnierzy o specjalności saperskiej, z dniem 1 kwietnia 1928 roku, przy 25 batalionie w Mostach Wielkich utworzono brygadowy ośrodek wyszkolenia pionierów[9].

W 1929 roku jednostka została włączona w skład pułku KOP „Czortków” i przemianowana na 25 batalion odwodowy „Czortków”[10]. W tym czasie batalion na uzbrojeniu posiadał 817 karabinów Berthier wz.1916, 44 lekkich karabinów maszynowych Bergmann wz. 1915 i 8 ciężkich karabinów maszynowych Hotchkiss wz.1914[11]. Dwa lata później pododdział został przemianowany na batalion KOP „Czortków”[10].

Po przeprowadzonej reorganizacji „R.2” w 1932 roku, batalion składał się z dowództwa batalionu, plutonu łączności, kompanii karabinów maszynowych, kompanii szkolnej i trzech kompanii strzeleckich[12].

1 sierpnia 1934 roku oficerowie i podoficerowie batalionu zebrali z dobrowolnych składek kwotę 3215,30 zł, a strzelcy batalionu i oddziałów przynależnych gospodarczo kwotę 649,41 zł. Zebrane pieniądze przeznaczono na pomoc ofiarom powodzi. Ponadto dowódca batalionu major Władysław Ciepielowski przekazał na ręce starosty nowosądeckiego jeden dwudziestotonowy wagon koniczyny[13].

W listopadzie 1936 roku batalion etatowo liczył 23 oficerów, 72 podoficerów, 17 nadterminowych i 730 żołnierzy służby zasadniczej[b].

Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 roku została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”[15]. Batalion otrzymał nowy etat. Był jednostką administracyjną dla dowództwa Brygady KOP „Podole”, szwadronu kawalerii KOP „Czortków”, kompanii saperów KOP „Czortków”, lekarza weterynarii rejonu południowego KOP, IV rejonu Intendentury KOP, placówki wywiadowczej KOP nr 9, posterunku żandarmerii przy Brygadzie KOP „Podole”, komendy rejonu pw KOP „Podole”, komendy powiatu pw KOP „Czortków”, komendy powiatu pw KOP „Buczacz”, stacji gołębi pocztowych KOP „Buczacz” i 3 drużyny plutonu radiotelegraficznego KOP[16]. Po rozformowaniu pułku KOP „Czortków”, batalion został bezpośrednio podporządkowany dowódcy Brygady KOP „Podole”. W wyniku realizacji drugiej fazy reorganizacji KOP, latem 1937 została zlikwidowana 4 kompania strzelecka i utworzona 2 kompania ckm[17]. Zarządzeniem dowódcy KOP gen. bryg. Jana Kruszewskiego w sprawie zmian w kwatermistrzostwie KOP, dniem 1 kwietnia 1939 roku utworzono w batalionie etat oficera ewidencyjno-personalnego w stopniu kapitana. Oficer ten był faktycznie oficerem mobilizacyjnym baonu[18]. Z dniem 15 maja 1939 roku batalion stał się oddziałem gospodarczym. Stanowisko kwatermistrza batalionu przemianowane zostało na stanowisko zastępcy dowódcy batalionu do spraw gospodarczych, płatnika na stanowisko oficera gospodarczego, zastępcy oficera materiałowego dla spraw uzbrojenia na zbrojmistrza, zastępcy oficera materiałowego dla spraw żywnościowych na oficera żywnościowego[19].

Batalion w wyniku mobilizacji został rozwinięty do stanu dwóch batalionów i włączony w struktury rezerwowej 36 Dywizji Piechoty jako I i II batalion 163 pułku piechoty[20], dzieląc losy innych jednostek odwodowej armii Prusy.

Po odejściu batalionów przeznaczonych dla 36 Dywizji Piechoty, garnizon i kadra jednostki w Czortkowie nie odtworzyła batalionu i skoncentrowała się na wsparciu organizacyjnym dla odtwarzanych batalionów „Borszczów” i „Kopyczyńce”.

Struktura organizacyjna

Struktura organizacyjna batalionu odwodowego w 1937[21]:
Dowództwo batalionu

  • 1 kompania szkolna strzelecka
    • drużyna gospodarcza
    • trzy szkolne plutony strzeleckie
  • 2 kompania szkolna strzelecka
    • drużyna gospodarcza
    • dwa szkolne plutony strzeleckie po trzy drużyny
    • pluton szkolny sanitarny
  • kompania szkolna ckm
    • drużyna gospodarcza
    • dwa szkolne plutony ckm po trzy drużyny
    • 3 szkolny pluton broni towarzyszących
  • 1 kompania strzelecka
    • drużyna gospodarcza
    • trzy plutony strzeleckie po trzy drużyny
  • pluton łączności

Stan osobowy[21]

  • oficerów – 26
  • podoficerów zawodowych – 78
  • podoficerów nadterminowych – 21
  • podoficerów i szeregowców służby zasadniczej – 758

Razem – 883 żołnierzy

Żołnierze batalionu

Dowódcy batalionu
  • mjr piech. Marian Czajkowski (26 IX 1927 – 31 III 1930[22] → asystent w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia)
  • mjr piech. Józef Kalandyk (31 III 1932 – ?[22])
  • mjr Władysław Ciepielowski (I 1934 – 10 VIII 1936[22])
  • mjr Tadeusz Żarek (10 VIII 1936 – 6 XII 1937)
  • mjr piech. Zygmunt Warchał (6 XII 1937[22] – †3 III 1938)
  • mjr piech. Jerzy Stanisław Dembowski (5 V 1938 – 13 I 1939[22] → dowódca baonu KOP „Skole”)
  • mjr piech. Stanisław Ruśkiewicz (27 I[22][23] – VIII 1939 → dowódca I/163 pp)

Obsada personalna w czerwcu 1939[24]:

  • dowódca batalionu – mjr Stanisław Ruśkiewicz[c]
  • adiutant – kpt. Antoni Wacikiewicz[d]
  • komendant powiatowego PW „Czortków” – kpt. Wacław Wyziński[e]
  • komendant powiatowego PW „Buczacz” – kpt. Franciszek Romuald Kulkowski[f]
  • dowódca 1 kompanii szkolnej – kpt. Artur Bronisław Dubeński
  • dowódca 2 kompanii szkolnej – kpt. Stanisław Wośko[g]
  • dowódca 3 kompanii szkolnej – kpt. Stefan Józef Domaradzki[h]
  • dowódca 1 kompanii ckm – kpt. Tadeusz Franciszek Semik
  • dowódca 2 kompanii ckm – kpt. Kazimierz Pisański[i]
  • dowódca plutonu łączności – kpt. Wiktor Stanisław Masłowski[j]

Żołnierze batalionu – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[32]

Nazwisko i imięstopieńzawódmiejsce pracy przed mobilizacjązamordowany
Kulikowski Franciszek[33]kapitanżołnierz zawodowyCharków
Kuzdrowski Kazimierzpodporucznik rezerwyprawnikCharków
Pisański Kazimierzkapitanżołnierz zawodowyULK

Uwagi

  1. ↑ Zarządzenie szefa sztabu KOP ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna w sprawie używania w dowództwie KOP kryptonimów zamiast nazw jednostek KOP[1].
  2. ↑ Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza[14].
  3. ↑ Stanisław Ruśkiewicz (1895-1942), mjr piech., żołnierz armii rosyjskiej 1915-1918. W KOP od 1939 roku. Do mobilizacji dowódca baonu odwodowego KOP „Czortków”. We wrześniu 1939 roku dowódca I batalionu piechoty 163 pułk piechoty. Uczestnik konspiracji, aresztowany przez Niemców w 1941 roku w Rzeszowie, rozstrzelany 9 maja w Katowicach[25].
  4. ↑ Antoni Wacikiewicz, kpt. piech., w KOP od 1935 roku. Do mobilizacji adiutant baonu odwodowego KOP „Czortków”[26]. We wrześniu 1939 adiutant 163 pp.
  5. ↑ Wacław Wyziński, kpt. piech., w KOP od 1935 roku. Do mobilizacji komendant powiatowy PW „Czortków”. Przydział mobilizacyjny nieznany[27].
  6. ↑ Franciszek Romuald Kulkowski (1900-1940), kpt. piech., w KOP od 1937 roku. Do mobilizacji komendant powiatowy PW „Buczacz”. Przydział mobilizacyjny nieznany. Brał udział w obronie Lwowa. Po poddaniu Lwowa Armii Czerwonej, uwięziony. Więzień obozu w Starobielsku. Zamordowany przez NKWD[28].
  7. ↑ Stanisław Wośko, kpt. piech., w KOP od 1938 roku. Do mobilizacji dowódca 2 szkolnej kompanii strzeleckiej baonu odwodowego KOP „Czortków”. We wrześniu 1939 roku dowódca 5 kompanii 163 pułk piechoty[27].
  8. ↑ Kpt. piech. Stefan Józef Domaradzki ur. 24 marca 1901 w Tarnopolu, w rodzinie Antoniego. Był odznaczony Medalem Niepodległości i Srebrnym Krzyżem Zasługi. Do marca 1939 w 54 pp w Tarnopolu na stanowisku dowódcy 5. kompanii. W KOP od 1939 roku. Do mobilizacji dowódca 3 kompanii szkolnej baonu odwodowego KOP „Czortkow”. Przydział mobilizacyjny nieznany[29].
  9. ↑ Kazimierz Pisański ur. 22 stycznia 1900 we wsi Powsin, w rodzinie Edwarda, kpt. piech., w KOP od 1936 roku. Do mobilizacji dowódca 2. kompanii ckm baonu odwodowego KOP „Czortków”. We wrześniu 1939 roku dowódca 2. kompanii ckm II batalionu 163 pułk piechoty. Wiosną 1940 został zamordowany w nieznanych okolicznościach na terenach włączonych do Ukraińskiej SRR[30] i pogrzebany w Bykowni. Figuruje na tzw. Ukraińskiej Liście Katyńskiej.
  10. ↑ Wiktor Masłowski, kpt. piech., w KOP od 1935 roku. Do mobilizacji dowódca plutonu łączności baonu odwodowego KOP „Czortków”. We wrześniu 1939 roku oficer łączności 163 pułk piechoty[31].

Przypisy

  1. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 426.
  2. ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 11–12.
  3. ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 111.
  4. ↑ Rozkaz nr Ldz. KOP 5200/tjn.Og.org./27 ↓.
  5. ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 31.
  6. ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 33.
  7. ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 10/1927.
  8. ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 3/1928.
  9. ↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 51.
  10. ↑ a b Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 2.
  11. ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 101.
  12. ↑ Zarządzenie nr L.dz.4160/Tjn.Og.Org/31 ↓, s. 3.
  13. ↑ Piękny przykład „kopistów”. Batalion KOP „Czortków” z pomocą ofiarom powodzi. „Polska Zbrojna”. 222, s. 3, 1934-08-14. Warszawa. 
  14. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 371.
  15. ↑ Prochwicz 3/1994 ↓, s. 157.
  16. ↑ Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 2 zał. 47.
  17. ↑ Zarządzenie nr L.3300/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 3/1.
  18. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 625.
  19. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 624, 630.
  20. ↑ Prochwicz 4/1994 ↓, s. 9.
  21. ↑ a b Prochwicz 2003 ↓, s. 354.
  22. ↑ a b c d e f Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 8.
  23. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 683.
  24. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 666.
  25. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 745.
  26. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 755.
  27. ↑ a b Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 758.
  28. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 729.
  29. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 715.
  30. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 741.
  31. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 732.
  32. ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  33. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 6052.

Bibliografia

  • Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
  • Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
  • Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
  • Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułkusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
  • Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
  • Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
  • Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
  • Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
  • Jerzy Prochwicz. Walki oddziałów KOP na obszarach północno-wschodniej Polski. „Białoruskie Zeszyty Historyczne”. 13, 2000. Białystok. ISSN 1232-7468. 
  • Iwona Wiśniewska, Katarzyna Promińska, Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Podole»”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
  • Rozkaz wykonawczy nr Ldz. KOP 5200/tjn.Og.org./27 dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie formowania 5-ciu batalionów KOP i 3-ch kompanii piechoty z 8 września 1926 roku
  • Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza R.142.R.2 w sprawie reorganizacji batalionów i Centralnej Szkoły Podoficerskiej („R.2”) nr L.dz.4160/Tjn.Og.Org/31 z 21 sierpnia 1931 roku.
  • Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937 roku.
  • Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza sprawie reorganizacji pododdziałów w batalionach i CSP(„R.3” II Faza) nr L.3300/Tjn.Og.Org/37 z 17 lipca 1937 roku.
Korpus Ochrony Pogranicza
Brygady
Pułki
piechoty
Bataliony
graniczne
odwodowe
forteczne
Kawaleria
szwadrony
Artyleria
Saperzy
Wywiad
Placówki wywiadowcze KOP nr
Ekspozytury Oddziału II Szt. Gen.
Jednostki
sformowane
przez KOP
Kompanie
graniczne
Strażnice

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Teatr żołnierski KOP w Czortkowie - przedstawienie NAC 1-K-11608.jpg
Przedstawienie "Ułani księcia Józefa" w wykonaniu Teatru Żołnierskiego KOP w Czortkowie. Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-K-11608
Odznaka KOP.png
Autor: Kerim44, Licencja: CC BY-SA 4.0
Odznaka KOP
KOP 1938.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Korpus Ochrony Pogranicza na granicy wschodniej Rzeczypospolitej w 1938