Batalion KOP „Ostróg”

Batalion KOP „Ostróg”

11 batalion graniczny

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Ostróg
Dowódcy
Pierwszy	mjr piech. Władysław Kasza
Działania zbrojne
Kampania wrześniowa
Organizacja
Kryptonim	103[a]
Dyslokacja	Mizocz (do 1929) Ostróg (po 1929)
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	1 Brygady OP Brygada KOP „Wołyń” pułk KOP „Zdołbunów”

Budynek dowództwa batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza „Ostróg”; 1932

Batalion KOP „Ostróg” – pododdział piechoty, podstawowa jednostka taktyczna Korpusu Ochrony Pogranicza.

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920 roku, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 roku utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[2]. W połowie stycznia 1921 roku zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[3]. Latem 1921 roku ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[4]. W Ostrogu rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 35 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 roku przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[5]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[6]. W rejonie odpowiedzialności przyszłego batalionu KOP „Ostróg” służbę graniczną pełniły pododdziały 35 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym roku zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 roku pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[7]. W sierpniu 1924 roku podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[8].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów, w dniach 21-22 sierpnia 1924 roku, zapadła decyzja powołania Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września 1924 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz wykonawczy w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza^[9], a 17 września instrukcję określającą jego strukturę^[10]. W grudniu 1924 roku przystąpiono do formowania nie przewidzianego planem organizacji 11 batalionu granicznego^[11]. 16 i 17 stycznia dowódca Korpusu nr II, dowódca 13 DP i dowódca 1 Brygady KOP dokonali inspekcji formującego się w Dubnie 11 batalionu OP^[12]. 25 stycznia 1925 sformowany już batalion wyruszył z Dubna do Mizocza celem objęcia służby granicznej^[13]. Dowództwo rozlokowało się w Mizoczu w budynku prywatnym^[14]. Jednostka została podporządkowana dowódcy 1 Brygady Ochrony Pogranicza w Zdołbunowie. Zadaniem batalionu była ochrona odcinka granicy z ZSRR na terenie ówczesnego województwa wołyńskiego. Długość ochranianego przez batalion odcinka granicy wynosiła 61 kilometrów, przeciętna długość pododcinka kompanijnego to 20 kilometry, a strażnicy 5 kilometrów. Odległość dowództwa batalionu od dowództwa brygady wynosiła 17 kilometrów^[15].

W ramach 1 Brygady OP zorganizowano Szkołę Podoficerów Zawodowych Piechoty w Ostrogu, która wchodziła w skład 11 batalionu granicznego^[16].

W lipcu 1929 roku przyjęto zasadę, że bataliony przyjmą nazwę miejscowości będącej miejscem ich stacjonowania^[17]. Obok nazwy geograficznej, do 1931 roku stosowano również numer batalionu^[18]. Na przełomie września i października 1929 roku dowództwo batalionu przeniesiono z Mizocza do Ostroga^[19]. W tym czasie batalion na uzbrojeniu posiadał 802 karabiny Berthier wz.1916, 52 ręczne karabiny maszynowe Chauchat wz. 1915 i 2 ciężkie karabiny maszynowe wz.1914^[20].

W wyniku reorganizacji batalionu w 1931 roku, w miejsce istniejących plutonów karabinów maszynowych, utworzono kompanię karabinów maszynowych. Rozwinięto też kadry kompanii szkolnej do pełnoetatowej kompanii odwodowej^[21]. Po przeprowadzonej reorganizacji „R.2” batalion składał się z dowództwa batalionu, plutonu łączności, kompanii karabinów maszynowych, kompanii odwodowej i trzech kompanii granicznych^[22]. W listopadzie 1936 roku batalion etatowo liczył 20 oficerów, 64 podoficerów, 23 nadterminowych i 546 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 roku została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”^[24]. Batalion otrzymał nowy etat i został włączony w skład pułku KOP „Zdołbunów”. Był jednostką administracyjną dla szwadronu kawalerii KOP „Mizocz”, posterunku żandarmerii KOP „Ostróg”, komendy powiatu pw KOP „Zdołbunów”^[25]. W wyniku realizacji drugiej fazy reorganizacji KOP, latem 1937 roku obsada strażnicy „Badówka” 1 kompanii granicznej „Kurchany” rozmieszczona została w Bloku Mohylany jako strażnica „Blok Muchylany”^[26]. Budynki likwidowanej strażnicy „Kuraż” nakazano rozebrać^[27]. Z dniem 15 maja 1939 roku batalion stał się oddziałem gospodarczym. Stanowisko kwatermistrza batalionu przemianowane zostało na stanowisko zastępcy dowódcy batalionu do spraw gospodarczych, płatnika na stanowisko oficera gospodarczego, zastępcy oficera materiałowego dla spraw uzbrojenia na zbrojmistrza, zastępcy oficera materiałowego dla spraw żywnościowych na oficera żywnościowego^[28].

Zmobilizowany batalion został włączony w struktury rezerwowej 38 Dywizji Piechoty jako II batalion 98 pułku piechoty^[29], dzieląc losy innych jednostek armii Karpaty.

Po odejściu batalionu przeznaczonego dla 38 Dywizji Piechoty garnizon jednostki w Ostrogu wyposażył i doprowadził do stanu etatowego (poprzez wcielenie nowych rekrutów i rezerwistów) jednostkę na nowo od podstaw. Batalion wszedł w skład pułku KOP „Równe” i po 17 września 1939 roku brał udział w obronie ówczesnej wschodniej granicy państwa przed radzieckim agresorem.

Służba graniczna

Batalion graniczny był podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej na powierzonym mu odcinku granicy polsko-radzieckiej, wydzielonym z pasa ochronnego brygady. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[30][31]. Batalion graniczny KOP „Ostróg” w 1934 roku ochraniał odcinek granicy państwowej szerokości 78 kilometrów 062 metrów^[32]. Po odtworzeniu w 1939 roku, batalion ochraniał granicę długości 82 kilometrów 196 metrów^[33].

Bataliony sąsiednie:

• 3 batalion KOP „Hoszcza” ⇔ 4 batalion KOP „Dederkały”

Walki batalionu

Walki o strażnice:
Batalion graniczny kpt. Sylwestra Trojanowskiego, atakowany przez jednostki 8 Korpusu Strzelców, po stoczeniu prawdopodobnie krótkiej walki, poddał się^[34]. Obsada strażnicy „Ostróg” otworzyła ogień do piechoty nieprzyjaciela. W chwili, kiedy sowieci użyli czołgów, KOP-iści wycofali się^[35]. Pododdziały batalionu wraz z dowództwem batalionu poddały się bez walki. Sowieci wzięli do niewoli 80 żołnierzy, w tym dowódcę batalionu kpt.Trojanowskiego. Z Ostroga zdołał wycofać się wraz z grupą 36 żołnierzy, dowódca 3 plutonu kompanii odwodowej ppor. rez. Mieczysław Kowalski. Dowódca plutonu tak relacjonuje przebieg zdarzeń^[35]:

Struktura organizacyjna batalionu

Rozmieszczenie batalionu KOP „Ostróg” w 1931

Organizacja batalionu w 1934^[32]:

• dowództwo batalionu
• pluton łączności
• kompania odwodowa
• kompania karabinów maszynowych
• 1 kompania graniczna KOP „Kurhany”
• 2 kompania graniczna KOP „Hłuboczek”
• 3 kompania graniczna KOP „Nowomalin”

Wykaz kompanii i strażnic przed 1937 rokiem^[36]

• 1 kompania „Hłuboczek”
  • strażnica KOP „Majków”
  • strażnica KOP „Barszczówka”
  • strażnica KOP „Kuraż”
  • strażnica KOP „Baranówka”
  • strażnica KOP „Moszczenica”
• 2 kompania „Kurhan”
  • strażnica KOP „Badówka”
  • strażnica KOP „Mohylany”
  • strażnica KOP „Wielborno”
• 3 kompania „Nowomalin”
  • strażnica KOP „Międzyrzec Bor.”
  • strażnica KOP „Stojło”
  • strażnica KOP „Bołotkowce”

Żołnierze batalionu

Obsada personalna we wrześniu 1928^[19]:

• dowódca batalionu – ppłk SG Tadeusz Trapszo
• adiutant batalionu – kpt. Kazimierz Bolesławski
• kwatermistrz – mjr Leon Schulz
• płatnik – por. Henryk Szurlej
• oficer materiałowy – kpt. Mieczysław Nowotarski
• oficer żywnościowy – por. Edmund Szudarek
• oficer wywiadowczy – por. Tomasz Reutt
• oficer administracyjny – por. Marian Witkowski
• lekarz – kpt. Wacław Pancerzyński
• oficer łączności – por. Mateusz Zacharuk
• dowódca kompanii szkolnej – kpt. Wawrzyniec Matys
• dowódca 1 kompanii granicznej – wz. por. Józef Wejsbach
• dowódca 2 kompanii granicznej – kpt. Czesław Szymanowski
• dowódca 3 kompanii granicznej – kpt. Ludwik Nowakowski

Obsada personalna w październiku 1934^[40]:

• dowódca batalionu – mjr Władysław Smereczyński
• adiutant batalionu – kpt. Leon Kardaś
• kwatermistrz – kpt. Wilhelm Wittlin
• oficer materiałowy – por. Feliks Stryczniewicz
• oficer żywnościowy – por.
• płatnik – por. Mieczysław Nowotarski
• lekarz – mjr Rudolf Sołtysik
• dowódca plutonu łączności – por. Włodzimierz Wojciechowski
• dowódca kompanii odwodowej – kpt. Zdzisław Szafran
• dowódca kompanii karabinów maszynowych – kpt. Franciszek Gawrych
• dowódca 1 kompanii granicznej – kpt. Romuald Borysowicz
• dowódca 2 kompanii granicznej – kpt. Henryk Jurczyński
• dowódca 3 kompanii granicznej – kpt. Zygmunt Barcik
• komendant powiatowy PW – por. Stefan Zieliński

Obsada personalna batalionu w czerwcu 1939^[41]:

• dowódca batalionu – mjr Jan IV Lachowicz
• adiutant batalionu – kpt. Eugeniusz Władysław Tkaczek^[c]
• komendant pow. PW „Zdołbunów” – kpt. Stefan Aleksander Zieliński^[d]
• dowódca 1 kompanii granicznej – kpt. Henryk Jurczyński^[e]
• dowódca 2 kompanii granicznej – por. Kazimierz Stanisław Fedorowicz^[f]
• dowódca 3 kompanii granicznej – kpt. Franciszek Emil Schubert^[g]
• dowódca kompanii odwodowej – kpt. Bolesław Brymora^[h]
• dowódca kompanii karabinów maszynowych – por. Franciszek Ciszek^[i]
• dowódca plutonu łączności – por. Leon Jodko^[j]

Żołnierze batalionu – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[49]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułkusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Jerzy Prochwicz. Walki oddziałów KOP na obszarach północno-wschodniej Polski. „Białoruskie Zeszyty Historyczne”. 13, 2000. Białystok. ISSN 1232-7468. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza R.142.R.2 w sprawie reorganizacji batalionów i Centralnej Szkoły Podoficerskiej („R.2”) nr L.dz.4160/Tjn.Og.Org/31 z 21 sierpnia 1931 roku.
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937 roku.
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” II Faza. część III) nr L.4630/Tjn.Og.Org/37 z 31 sierpnia 1937 roku.
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Ostróg” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Meldunki sytuacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.