Batalion KOP „Sienkiewicze”

Batalion KOP „Sienkiewicze”
16 batalion graniczny
Ilustracja
Budynek 16 batalionu KOP w Sienkiewiczach
Historia
Państwo

 II Rzeczpospolita

Sformowanie

1925

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

Sienkiewicze

Dowódcy
Pierwszy

mjr piech. Bogusław Kunc

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Kryptonim

126[a]

Dyslokacja

Sienkiewicze

Formacja

Korpus Ochrony Pogranicza

Rodzaj wojsk

piechoty

Podległość

5 Brygada OP
Brygada KOP „Polesie”

KOP 1938.png
Hel 1939.png
Głaz z tablicą pamiątkową przy ul. Wiejskiej w Helu

Batalion KOP „Sienkiewicze” – pododdział piechoty, podstawowa jednostka taktyczna Korpusu Ochrony Pogranicza.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów, w dniach 21–22 sierpnia 1924 roku, zapadła decyzja powołania Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września 1924 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz wykonawczy w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza[2], a 17 września instrukcję określającą jego strukturę[3]. Na podstawie rozkazu L.dz. 1600/Tjn./OdeB/25 ministra spraw wojskowych generała dywizji Władysława Sikorskiego ze stycznia 1925 roku, został sformowany 16 batalion graniczny[4]. Termin sformowania batalionu został określony na dzień 1 marca 1925 roku, natomiast gotowość do obsadzenia granicy i rozwinięcia ugrupowania na dzień 12 marca 1925 roku. Jednostką formującą był 84 pułk piechoty[5]. Dowództwo batalionu zostało rozmieszczone w miejscowości Sienkiewicze[4].

Batalion wchodził w skład 5 Brygady Ochrony Pogranicza i ochraniał odcinek granicy polsko-radzieckiej na obszarze ówczesnego województwa poleskiego[4].

Z dniem 25 lutego 1925 roku major Bogusław Kunc został przeniesiony z Departamentu I Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy 16 batalionu granicznego[6]. Długość ochranianego przez batalion odcinka granicy wynosiła 87 kilometrów, przeciętna długość pododcinka kompanijnego to 29 kilometrów, a strażnicy 6 kilometrów. Odległość dowództwa batalionu od dowództwa brygady wynosiła 17 kilometrów[7].

W lipcu 1929 roku przyjęto zasadę, że bataliony przyjmą nazwę miejscowości będącej miejscem ich stacjonowania[8]. Obok nazwy geograficznej, do 1931 roku stosowano również numer batalionu[9]. W tym czasie batalion na uzbrojeniu posiadał 838 karabinów Mauser wz. 1898, 49 lekkich karabinów maszynowych Bergmann wz. 1915 i 8 ciężkich karabinów maszynowych Maxim wz. 1908[10].

W wyniku reorganizacji batalionu w 1931 roku, w miejsce istniejących plutonów karabinów maszynowych, utworzono kompanię karabinów maszynowych. Rozwinięto też kadry kompanii szkolnej do pełnoetatowej kompanii odwodowej[11]. Po przeprowadzonej reorganizacji „R.2” batalion składał się z dowództwa batalionu, plutonu łączności, kompanii karabinów maszynowych, kompanii odwodowej i trzech kompanii granicznych[12]. W listopadzie 1936 roku batalion etatowo liczył 20 oficerów, 71 podoficerów, 24 nadterminowych i 599 żołnierzy służby zasadniczej[b].

Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 roku została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”[14]. Batalion otrzymał nowy etat. Był jednostką administracyjną dla dowództwa Brygady KOP „Polesie”, III rejony intendentury KOP, placówki wywiadowczej KOP nr 6, plutonu żandarmerii KOP „Łachwa”, posterunku żandarmerii przy brygadzie KOP „Polesie”, komendy powiatu pw KOP „Łuniniec” i drużyny plutonu telegraficznego KOP[15]. W wyniku realizacji drugiej fazy reorganizacji KOP latem 1937 przesunięto strażnicę „Jaśkowicze” dotychczasowej 1 kompanii granicznej „Rachowicze” batalionu „Ludwikowo” do 2 kompanii granicznej „Grabów” batalionu KOP „Sienkiewicze”[16]. Budynki likwidowanej strażnicy „Jelno” nakazano rozebrać i wykorzystać do odbudowy spalonej strażnicy „Wilcza”[17]. Zarządzenie dowódcy KOP gen. bryg. Jana Kruszewskiego w sprawie zmian w kwatermistrzostwie KOP, dniem 1 kwietnia 1939 roku utworzono w batalionie etat I zastępcy w stopniu majora[18]. Z dniem 15 maja 1939 roku batalion stał się oddziałem gospodarczym. Stanowisko kwatermistrza batalionu przemianowane zostało na stanowisko II zastępcy dowódcy batalionu do spraw gospodarczych, płatnika na stanowisko oficera gospodarczego, zastępcy oficera materiałowego dla spraw uzbrojenia na zbrojmistrza, zastępcy oficera materiałowego dla spraw żywnościowych na oficera żywnościowego[19].

W maju 1939 roku kompania odwodowa i kompania ckm baon KOP „Sienkiewicze” zostały wysłane na Półwysep Helski, gdzie weszły w skład nowo tworzonego batalionu KOP „Hel”[20].

Po odejściu pododdziałów przeznaczonych dla Rejonu Umocnionego Hel batalion został uzupełniony rezerwistami i składał się z trzech kompanii granicznych. Batalion wszedł w skład Brygady KOP „Polesie”. Po odtworzeniu, batalion ochraniał granicę z ZSRR o długości 108,210 km[21]. Od 17 września 1939 roku brał udział w obronie ówczesnej wschodniej granicy państwa przed sowieckim agresorem.

Służba graniczna

Batalion graniczny był podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej na powierzonym mu odcinku granicy polsko-radzieckiej, wydzielonym z pasa ochronnego brygady. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[22][23]. Batalion graniczny KOP „Sienkiewicze” w 1934 roku ochraniał odcinek granicy państwowej szerokości 93 kilometrów 165 metrów[24]

W 1937 roku ustalono dla batalionu następujący podział ochranianego odcinka granicy państwowej[25]:

  • granica północna: odcinek likwidowanej strażnicy „Wielki Las” 1 kompanii granicznej „Rachowicze” baonu „Ludwikowo”.

Po odtworzeniu w 1939 roku, batalion ochraniał granicę długości 108 kilometrów 210 metrów[21].

Bataliony sąsiednie:

Walki batalionu

Walki o strażnice:
Strzegący granicy batalion graniczny ppłk. Jana Dyszkiewicza 17 września 1939 roku rozpoczął walki z atakującymi strażnice pododdziałami 17. i 18 Oddziału Wojsk Pogranicznych NKWD[26]. 2 kompania „Grabów” atakowana była przez pododdziały 17 Oddziału Wojsk Pogranicznych przy wsparciu pododdziałów 4 Armii. Po krótkich walkach do 7:35 padły strażnice „Jaśkowicze” i „Morocz”. Sztab kompanii i strażnica „Grabów” o 8:00 przestały istnieć. Do niewoli dostał się dowódca kompanii kpt. Kazimierz Tomasz Grabowski. Część żołnierzy wycofała się do Łachwy[26].

Dowództwo i pododdziały 1 kompanii „Pieszczaniki” zostały zniszczone do godziny 7:35 17 września. Załogi strażnic 3 kompanii granicznej „Lenin” opuściły strażnice i dołączyły do sił głównych batalionu[26][c].

W walkach odwrotowych z Armią Czerwoną:
Na wiadomość o wkroczeniu Armii Czerwonej, dowódca KOP gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann wydał 17 września w Dawidgródku rozkaz stawienia oporu i jednoczesnej koncentracji batalionów na zapleczu fortyfikacji na rzece Słucz, w rejonie Moroczna, Lubieszowa i Siedliszcza. Koncentracja miała być realizowana pod osłoną fortyfikacji obsadzonych przez pułk KOP „Sarny”[27].

Rano 20 września baon KOP „Sienkiewicze”, przeszedł most kolejowy na Pinie. Wycofujące się połączone baony KOP „Kleck” i „Ludwikowo” zostały zaatakowane przez pododdziały 205 pułku strzeleckiego 52 DS pod Osową[28]. Z pomocą zaatakowanym baonom przyszedł baon KOP „Sienkiewicze”. Współdziałając z baonem „Kleck”, odrzucił w zaciętej walce atakujące pododdziały sowieckie w kierunku na Duboj, otwierając sobie drogę dalszego marszu. Po walce pod Osową, niszcząc przeprawy pod Wujwiczami na Stuble, batalion osiągnął późnym wieczorem 20 września Kłodno a 22 września Morocznę[28].

Ostatecznie, w rejonie Kuchecka Wola-Kuchcze-Chrapin-Moroczno, zebrało się około 8700 żołnierzy, w tym blisko 300 oficerów. Na podstawie rozkazu gen. bryg. Orlika-Rückemanna powstało tu improwizowane Zgrupowanie KOP. Batalion wszedł w jego skład[29].

Struktura organizacyjna

Rozmieszczenie batalionu KOP „Sienkiewicze” w 1931

Kompanie graniczne w 1930:

Organizacja batalionu w 1934[30]:

Struktura organizacyjna w 1937[31]

  • dowództwo batalionu
  • 1 kompania graniczna „Grabów”
    • strażnica KOP „Morocz”
    • strażnica KOP „Huty Morockie”
    • strażnica KOP „Milewicze”
    • strażnica KOP „Raśno”
    • strażnica KOP „Zalutycze”
  • 2 kompania graniczna „Lenin”
    • strażnica KOP „Jowicze”
    • strażnica KOP „Jelno”
    • strażnica KOP „Budy”
  • 3 kompania graniczna „Mikaszewicze”
    • strażnica KOP „Rudnia”
    • strażnica KOP „Most”
    • strażnica KOP „Piszczawki”
    • strażnica KOP „Zaprosie”
    • strażnica KOP „Wilcza”
Odtworzona struktura organizacyjna w 1939[32][33]

Kadra batalionu


Dowódcy batalionu[34]
stopieńimię i nazwiskookres pełnienia służbykolejne stanowisko
mjr / ppłk piech.Bogusław Kunc25 II 1925 – X 1927dowódca 29 baonu odwodowego[35]
mjr / ppłk piech.Stanisław Piotr Hojnowski26 IX 1927[36] – 23 III 1932zastępca dowódcy 15 pp[37][38]
mjr piech.Franciszek Rodziewicz23 III 1932[39] – 28 VI 1933dowódca baonu 79 pp[40][38]
mjr piech.Piotr Frankowski26 VI 1933[41] – 1 VIII 1935komendant PKU Kraków Miasto[42][38]
mjr / ppłk piech.Jan Dyszkiewicz21 IX 1935[43][42] – IX 1939[38][21]

Obsada personalna w październiku 1928[41]:

  • dowódca batalionu – mjr Stanisław Hojnowski
  • adiutant batalionu – por. Adam Szydłowski
  • kwatermistrz – mjr Franciszek Zabiegaj
  • płatnik – por. Oktawian Wyhowski
  • oficer żywnościowy – por. Jan Wąsik
  • oficer administracyjny – por. Edward Grabałowski
  • oficer wywiadowczy – kpt. Mieczysław Ostrowski
  • lekarz – kpt. Bolesław Gałziński
  • oficer łączności – por. Henryk Niedziałkowski
  • dowódca kompanii szkolnej – kpt. Rajmund Wieńcza
  • dowódca 1 kompanii granicznej – kpt. Jan Tomicki
  • dowódca 2 kompanii granicznej – kpt. Michał Przybysz
  • dowódca 3 kompanii granicznej – p.o. por Józef Arkuszewski

Obsada personalna w październiku 1934[41]:

  • dowódca batalionu – mjr Piotr Frankowski
  • adiutant batalionu – por. Józef Marciniec
  • kwatermistrz – kpt. Władysław Majerski
  • oficer materiałowy – por. Józef Wyborski
  • płatnik – por. Józef Nowicki
  • lekarz – kpt. Jakub Jurasz
  • dowódca plutonu łączności – por. Stanisław Zięba
  • dowódca kompanii odwodowej – por. Michał Mordwiłko
  • dowódca kompanii karabinów maszynowych – kpt. Piotr Przybylski
  • dowódca 1 kompanii granicznej – kpt. Henryk Nechwilla
  • dowódca 2 kompanii granicznej – kpt. Ludwik Szymański
  • dowódca 3 kompanii granicznej – kpt. Józef Witkowski
  • komendant powiatowy PW „Łuniniec”– por. Jan Wąsik

Obsada personalna batalionu w czerwcu 1939[44]:

  • dowódca batalionu – mjr Jan Dyszkiewicz[d]
  • adiutant batalionu – kpt. Zbigniew Rogowski[e]
  • dowódca 1 kompanii granicznej – kpt. Stefan Henryk Karyszkowski[f]
  • dowódca 2 kompanii granicznej – kpt. Jan Połowińczak[g]
  • dowódca 3 kompanii granicznej – kpt. Roman Rogźiński[h]
  • dowódca kompanii odwodowej – kpt. Stanisław Michniewski[i]
  • dowódca kompanii karabinów maszynowych – por. Zbigniew Stanisław Braustein[j]

Żołnierze batalionu – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[51]

Nazwisko i imięstopieńzawódmiejsce pracy przed mobilizacjązamordowany
Pietrzykowski Jan[52]porucznikżołnierz zawodowydowódca plutonu 2 kgrCharków

Uwagi

  1. ↑ Zarządzenie szefa sztabu KOP ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna w sprawie używania w dowództwie KOP kryptonimów zamiast nazw jednostek KOP[1].
  2. ↑ Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza[13].
  3. ↑ Na odcinku 3 kompanii atak sowietów rozpoczął się dopiero 18 września[26].
  4. ↑ Jan Dyszkiewicz, ppłk. piech., w KOP od 1935 roku. Do mobilizacji dowódca baonu KOP „Sienkiewicze”. We wrześniu 1939 roku na dotychczas zajmowanym stanowisku. Po zakończeniu kampanii wrześniowej przedostał się na zachód[45].
  5. ↑ Zbigniew Rogowski, kpt. piech., w KOP od 1935 roku. Do mobilizacji adiutant baonu KOP „Sienkiewicze”. Przydział mobilizacyjny nieznany. Wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną 17 września 1939 zaginął[46].
  6. ↑ Stefan Henryk Karyszkowski, kpt. piech., w KOP od 1937 roku. Do mobilizacji dowódca 1 kompanii granicznej „Pieszczanniki” baonu KOP „Sienkiewicze”. We wrześniu 1939 roku na dotychczas zajmowanym stanowisku[47].
  7. ↑ Jan Połowińczak, kpt. piech., w KOP od 1936 roku. Do mobilizacji dowódca 2 kompanii granicznej „Grabów” baonu KOP „Sienkiewicze”. Przydział mobilizacyjny nieznany[48].
  8. ↑ Roman Rogźiński, kpt. piech., w KOP od 1937 roku. Do mobilizacji dowódca 3 kompanii granicznej „Lenin” baonu KOP „Sienkiewicze”. We wrześniu 1939 roku na dotychczasowym stanowisku[46].
  9. ↑ Stanisław Michniewski, kpt. piech., w KOP od 1934 roku. Do maja 1939 roku dowódca kompanii odwodowej baonu KOP „Sienkiewicze”. W maju 1939 roku mianowany zastępcą dowódcy utworzonego baonu KOP „Hel”[49].
  10. ↑ Zbigniew Stefan Braustein, por. piech., w KOP od 1935 roku. Do mobilizacji dowódca kompanii ckm baonu KOP „Sienkiewicze”. Przydział mobilizacyjny nieznany[50].

Przypisy

  1. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 426.
  2. ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 11–12.
  3. ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 111.
  4. ↑ a b c Prochwicz 3/1994 ↓, s. 151.
  5. ↑ Zarządzenie nr L.1600/o.de B./25 ↓.
  6. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 75 z 21 lipca 1925 roku, s. 397.
  7. ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 3/1928.
  8. ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 34.
  9. ↑ Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 2.
  10. ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 101.
  11. ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 44.
  12. ↑ Zarządzenie nr L.dz.4160/Tjn.Og.Org/31 ↓, s. 3.
  13. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 371.
  14. ↑ Prochwicz 3/1994 ↓, s. 157.
  15. ↑ Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 2 zał. 47.
  16. ↑ Zarządzenie nr L.3300/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 2/1.
  17. ↑ Zarządzenie nr L.4630/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 25/3.
  18. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 625.
  19. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 624, 629.
  20. ↑ Prochwicz 4/1994 ↓, s. 6.
  21. ↑ a b c Prochwicz 2003 ↓, s. 167.
  22. ↑ Falkiewicz 1925 ↓, s. 3–4.
  23. ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 21.
  24. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 300.
  25. ↑ Zarządzenie nr L.3300/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 5/1.
  26. ↑ a b c d Prochwicz 2003 ↓, s. 199.
  27. ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 236.
  28. ↑ a b Prochwicz 2003 ↓, s. 249.
  29. ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 250.
  30. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 289.
  31. ↑ Szubański 1993 ↓, s. 277.
  32. ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 310.
  33. ↑ Grzelak 2001 ↓, s. 188.
  34. ↑ Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 10.
  35. ↑ Falkiewicz 1925 ↓, s. 34.
  36. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 24 z 26 września 1927 roku, s. 288.
  37. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 254.
  38. ↑ a b c d Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 9.
  39. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 253.
  40. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 144.
  41. ↑ a b c Obsada oficerska bg „Sienkiewicze” ↓.
  42. ↑ a b Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 11 z 31 sierpnia 1935 roku, s. 117.
  43. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 680.
  44. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 648.
  45. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 716.
  46. ↑ a b Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 744.
  47. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 724.
  48. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 742.
  49. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 733.
  50. ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 712.
  51. ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  52. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 6856.

Bibliografia

  • Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
  • Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
  • Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
  • Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
  • Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
  • Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
  • Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
  • Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
  • Jerzy Prochwicz. Walki oddziałów KOP na obszarach północno-wschodniej Polski. „Białoruskie Zeszyty Historyczne”. 13, 2000. Białystok. ISSN 1232-7468. 
  • Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
  • Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
  • Iwona Wiśniewska, Katarzyna Promińska, Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Polesie»”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
  • Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie sformowania dowództw 4 i 5 brygady OP, 12-20 baonów i 12-20 szwadronów Ochrony Pogranicza nr L.1600/o.de B./25 z lutego 1925.
  • Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza R.142.R.2 w sprawie reorganizacji batalionów i Centralnej Szkoły Podoficerskiej („R.2”) nr L.dz.4160/Tjn.Og.Org/31 z 21 sierpnia 1931 roku.
  • Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937 roku.
  • Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza sprawie reorganizacji pododdziałów w batalionach i CSP(„R.3” II Faza) nr L.3300/Tjn.Og.Org/37 z 17 lipca 1937 roku.
  • Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” II Faza. część III) nr L.4630/Tjn.Og.Org/37 z 31 sierpnia 1937 roku.
  • Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Sienkiewicze” w latach 1927–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Korpus Ochrony Pogranicza
Brygady
Pułki
piechoty
Bataliony
graniczne
odwodowe
forteczne
Kawaleria
szwadrony
Artyleria
Saperzy
Wywiad
Placówki wywiadowcze KOP nr
Ekspozytury Oddziału II Szt. Gen.
Jednostki
sformowane
przez KOP
Kompanie
graniczne
Strażnice

Media użyte na tej stronie

Odznaka KOP.png
Autor: Kerim44, Licencja: CC BY-SA 4.0
Odznaka KOP
Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Hel 1939.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Obrona Rejonu Umocnionego Hel (25 września 1939)
Batalion KOP Sienkiewicze.JPG
Szkic rozmieszczenia batalionu KOP Sienkiewicze w 1931
16 Batalion KOP w Sienkiewiczach - strażnica NAC 1-W-1769-8.jpg
Koszary 16 Batalionu Granicznego Korpusu Ochrony Pogranicza w Sienkiewiczach, na granicy polsko-radzieckiej. Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-1769-8
Kop hel.JPG
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 3.0
Głaz z tablicą pamiatkową Batalionu KOP "Hel" w Helu na ul. Wiejskiej
KOP 1938.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Korpus Ochrony Pogranicza na granicy wschodniej Rzeczypospolitej w 1938