Batalion Silnikowy

Jednostki saperskie WP w 1939

Batalion Silnikowy – oddział saperów Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Batalion został sformowany w styczniu 1930, w Nowym Dworze Mazowieckim. Podlegał Dowództwu (Szefostwu) Saperów Ministerstwa Spraw Wojskowych.

Podstawą utworzenia w Wojsku Polskim oddziałów silnikowych, zwanych wtedy motorowymi, był sprzęt pochodzący z byłej armii austro-węgierskiej. Na początku 1919, w Krakowie, została sformowana kompania motorowa wojsk kolejowych nr 1 pod dowództwem porucznika inżynier Stanisława Langnera. Zadaniem tej kompanii była budowa i eksploatacja kolejek polowych. W marcu 1919 pododdział został przydzielony do I Batalionu Wojsk Kolejowych. W sierpniu 1919 ukończono tworzenie kompanii motorowej nr 2 pod dowództwem kapitana Władysława Łuczyńskiego, która została wcielona do II Batalionu Wojsk Kolejowych. Podczas walk o Niepodległość obie kompanie motorowe nie odegrały istotnej roli. Wiadomo, że działały one przede wszystkim na Podolu i Wołyniu.

Od 1928 był on rozbudowywany i ostatecznie 10 stycznia 1930 utworzono batalion silnikowy z miejscem postoju w Modlinie. Baon wchodził w skład 1 Brygady Saperów. W marcu 1934 baon został podporządkowany dowódcy 3 Brygady Saperów.

7 grudnia 1931 Minister Spraw Wojskowych ustalił datę święta baonu na dzień 10 lutego^[1].

Mobilizacja i rozformowanie baonu w 1939

Mobilizacja

We wrześniu 1939, w mobilizacji powszechnej, Batalion Silnikowy dowodzony przez ppłk. Stanisława Olczaka wystawił:

• osiem plutonów eksploatacyjnych silnikowych 60 cm o numerach: 11-18 dla Odwodu NW,
• cztery pociągi elektrogeneratorowe normalnotorowe o numerach: 12, 19, 23, 24, w tym dwa dla Armii "Pomorze" (nr 12 i 19)

Ponadto, w składzie załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte pozostawał pociąg elektrogeneratorowy normalnotorowy nr 27.

Mobilizacja plutonów eksploatacyjnych silnikowych 60 cm (wąskotorowych) odbywała się w ramach I rzutu mobilizacji powszechnej w terminach od 3 do 6 dnia mobilizacji. Natomiast mobilizacja pociągów elektrogeneratorowych normalnotorowych odbywała się w II rzucie mobilizacji powszechnej w terminach od X+3 do X+9^[2].

Mobilizowane plutony eksploatacyjne silnikowe wąskotorowe etatowo obsługiwały odcinek 15-20 km i 4 stacjach. Na stanie miał 3 pociągi składające się każdy z elektrowagonu i 5 wózków silnikowych, był w stanie na odcinku 20 km przewieźć 90-130 t zaopatrzenia z prędkością 7-9 km/h. Pluton taki składał się z:

• dowódcy, ordynansa i kreślarza
• oddziału trakcji i ruchu
  • drużyna trakcji przy obsłudze na dwie zmiany liczyła 40 kierowców wózków silnikowych + 8 zapasowych,
  • drużyna ruchu i telefoniczna składała się z 2 zawiadowców, 8 dyżurnych ruchu, 12 zwrotniczych i 4 osobowy patrol telefoniczny, łącznie 26 żołnierzy,
• drużyna drogowa liczyła 1 dozorcę drogowego i 12 torowych,
• warsztat z 4 monterami,
• drużyna gospodarcza z 11 żołnierzami.

Pluton liczył 2 oficerów, 113 szeregowych, wyposażony był w 20 wózków silnikowych, 16 kbk, 73 pistolety, 24 sztylety (bagnety), 4 skrzynie do gotowania.

Pociągi elektrogeneratorowe normalnotorowe, służyły do transportu i ewakuacji i przewozu zaopatrzenia. Pracować miał na odciętych przez przeszkody odcinkach kolejowych, jednorazowo przewoził 70 t zaopatrzenia z prędkością 25 km/h. Składał się z elektrowagonu, 4 wagonów silnikowych dodatkowo można było uzupełnić skład 2 wagonami 15 t. Pociąg składał się z oficera-dowódcy, ordynansa, podoficerów; broni, technicznego i gospodarczego, 2 kierowników, 2 pomocników, 2 elektromonterów, 2 kierowców i 2 hamulcowych. Łącznie 15 żołnierzy na dwie zmiany^[3].

Działania bojowe pododdziałów zmobilizowanych przez batalion silnikowy

Po zarządzeniu mobilizacji alarmowej siłami stanu pokojowego batalionu wykonano szereg zadań transportowych na rzecz innych jednostek saperskich garnizonu Modlin. Na przykład w dniu 28 sierpnia przewożono drewno do budowy umocnień twierdzy z lasów nadleśnictwa Pomiechówek.

11 i 12 plutony eksploatacyjne silnikowe wąskotorowe

Z chwilą ogłoszenia mobilizacji powszechnej od 31 sierpnia 1939 roku w ramach jej I rzutu jako pierwsze sformowano 11 i 12 plutony eksploatacyjne silnikowe wąskotorowe. 11 pluton posiadał 20 sztuk wozów silnikowych trzytonowych, a 12 pluton 12 wozów pięciotonowych silnikami Polski Fiat 122B. Oficerowie i podoficerowie otrzymali pistolety w ilości ok. 60 sztuk, a szeregowi 27-29 kbk, reszta bagnety i sztylety. Sprzęt silnikowy, pomiarowy i budowlany został pobrany zgodnie z wykazami należności. 1 września oba plutony osiągnęły gotowość do działań. Dowódcą 11 plutonu został por. Marian Wenge, a 12 plutonu por. Henryk Sosnowski. W godzinach południowych plutony udały się do Szczypiorna koło Modlina. W nocy z 1/2 września dowództwo 11 plutonu objął kpt. Edward Rudomin-Dusiatski. 2 września plutony karczowały la w rejonie Szczypiorna, a pozyskane drewno przetransportowano do północnej części twierdzy. 3 września 11 i 12 plutony pod dowództwem kpt. Rudomira-Dusiatskiego przydzielono do Kwatery Głównej Naczelnego Wodza i rozkazem ze stanowiska NW miały odjechać do rejonu Lublina. Z uwagi na brak transportu kolejowego w Modlinie, plutony przegrupowano celem zawagonowania do Palmir. Nocą 3/4 września i 4 września do południa 11, 12, oraz sukcesywnie formowane plutony 13, 14,15 i 16 pracowały przy budowie kolejki wąskotorowej z twierdzy modlińskiej do Kazunia. Po wybudowaniu torów połączono się z siecią międzyfortową linii wąskotorowej, którą można było dojechać do składnicy w Palmirach. 11 pluton po południu 4 września wybudował odcinek wąskotorowy do linii normalnotorowej prowadzący do składów i magazynów w Palmirach. 5 września 11 i 12 plutony wybudowały prowizoryczne rampy i załadowały swój sprzęt na transport normalnotorowy. Rano 6 września po perturbacjach z lokomotywą transport z 11 i 12 plutonami wyruszył w kierunku Warszawy. W pobliżu Bielan żołnierze plutonów musieli naprawić nasyp i tor kolejowy wysadzony przez polskich saperów przez dezinformację dywersantów. 6 września wieczorem eszelon z saperami silnikowymi dotarł do dworca Warszawa-Gdańska. 7 września rano stację Warszawa-Targówek, a następnie na wysokości stacji Warszawa-Wschodnia Rozrządowa transport z plutonami 11 i 12 został silnie zaatakowany przez lotnictwo niemieckie, w wyniku czego bomby trafiły i zniszczyły trzy wagony z żołnierzami, zginęło co najmniej 39 żołnierzy, 20 zaginęło i do 60 zostało rannych. Wieczorem zakończono porządkować transport, dokonano reorganizacji z powodu strat, utworzono jeden pluton pod dowództwem kpt. E. Rudomina-Dusiatskiego. Transport skierowano w kierunku Brześcia nad Bugiem, 8 września w momencie dojazdu do stacji Dębe Wielkie transport ponownie zaatakowało niemieckie lotnictwo zginęło 2 saperów, a kilku zostało rannych, uszkodzono jedną z lokomotyw^[4]. Nocą 8/9 września osiągnięto Mińsk Mazowiecki. 9 i 10 września jazdę kontynuowano tylko nocą, w dzień chroniąc się pobliskich lasach, naprawiano linię kolejową wspierając jadącą z przodu 25 kompanię mostów kolejowych. Nocą 11/12 września z uwagi na zatłoczenie torów pluton zbiorczy w transporcie utknął w rejonie miejscowości Broszków, następnie pomaszerował marszem pieszym w kierunku Siedlec, po drodze pluton podzielił się na grupy pod dowództwem oficerów i podoficerów. Część plutonu zbiorczego (11 i 12 pluton) zdezerterowała lub dostała się do niewoli niemieckiej. Część pomaszerowała w kierunku wschodnim i dostała się do niewoli sowieckiej. 13 września transport kolejowy ze sprzętem i niewielką grupą saperów został opanowany przez wojska niemieckie^[5].

Pozostałe zmobilizowane plutony i pociągi elektrogeneratorowe

Mobilizowane od 31 sierpnia 1939 roku plutony eksploatacyjne silnikowe wąskotorowe nr 13, 14, 15, 16, 17 i 18 oraz co najmniej dwa pociągi elektrowagonowe normalnotorowe zostały zmobilizowane w ramach I i II rzutu mobilizacji powszechnej. Po zmobilizowaniu zostały sukcesywnie kierowane do rejonu Szczypiorna koło Modlina. Od 3 września zmobilizowane już plutony na rozkaz kwatermistrza DOK nr I rozbudowały i uruchomiły linię kolejki wąskotorowej ze składnicy amunicji w Palmirach do Modlina, celem dowozu amunicji. Do 5 września pododdziały silnikowe saperów dotarły do Palmir, tam prawdopodobnie rozkazem dowódcy batalionu pozostawiły sprzęt silnikowy, gdyż do transportu pododdziałów silnikowych do dyspozycji Szefa Komunikacji Wojskowej NW zabrakło taboru kolejowego. Z uwagi na nikłą ilość materiału dokumentacyjnego należy domniemać, że ze sprzętem pozostały w Palmirach plutony eksploatacyjne silnikowe wąskotorowe nr 13-18. Przed połową września plutony z Palmir przybyły do Warszawy. Rozkazem dowódcy saperów obrony Warszawy płk. Langnera włączone zostały do Zgrupowania Saperów Armii "Warszawa". Plutony nr 13 i 14 weszły w skład odtwarzanej 111 rezerwowej kompanii saperów, plutony 15 i 16 uzupełniły 113 rezerwową kompanię saperów, a plutony 17 i 18 weszły w skład 138 rezerwowej kompanii saperów. W składzie w/w kompanii plutony uczestniczyły w pracach i działaniach bojowych aż do kapitulacji stolicy^[6]. Dwa pociągi elektrowagonowe normalnotorowe nr 12 i 19 wykonywały zadania na rzecz Armii "Modlin", a następnie dla załogi twierdzy w Modlinie^[7].

Pozostałe pododdziały batalionu silnikowego i OZN

Pozostałe pododdziały batalionu silnikowego: tj. zapasowy pluton silnikowy, załogi 2 pociągów elektrogeneratorowych normalnotorowych oraz Oddział Zbierania Nadwyżek weszły w skład Ośrodka Zapasowego Saperów typ specjalnych nr 1. 5 września 1939 roku między innymi z saperów silnikowych został sformowany batalion saperów w sile 700 żołnierzy, słabo uzbrojonych w pistolety i niewielką liczbę kbk oraz bagnety i sztylety. Ppłk Olczak objął stanowisko zastępcy dowódcy OZSMK nr 2 i wraz z jego dowództwem ewakuował się na wschód, 24 września w rejonie Bełżca ppłk Olczak dostał się do niewoli sowieckiej. Sformowany batalion saperów pomaszerował w kierunku wschodnim poprzez Legionowo, Jabłonnę, Strugę, Rembertów, Sulejówek, Mińsk Maz. Kałuszyn, Siedlce, Międzyrzec Podlaski do Brześcia n/Bugiem. W trakcie marszu pieszego batalion był kilkakrotnie atakowany przez lotnictwo niemieckie ponosząc straty osobowe. Następnie batalion saperski pomaszerował przez Kowel do Sarn. W rejonie miejscowości Antonówka koło Sarn batalion stacjonował w dniu 17 września 1939 roku. Na wieść o agresji sowieckiej dowództwo batalionu dało wolną rękę szeregowym co do dalszego działania, a kadra oficerska udała się na południe zarekwirowanymi samochodami. Dalsze losy żołnierzy batalionu nie są znane. Część na pewno trafiła w ręce Armii Czerwonej i oficerowie zostali zamordowani w zbrodni katyńskiej. Grupa saperów silnikowych licząca ok. 100 żołnierzy pod dowództwem ppor. rez. inż. Tadeusza Zdziarskiego z niewielką ilością amunicji i kilkunastoma kbk i pistoletami szybkim marszem pomaszerował w kierunku Bugu na zachód. Toczyła potyczki z dywersantami ukraińskimi. We wsi Mokrzec po 20 września grupa stoczyła walkę z dużą grupą dywersyjną, poległ ppor. rez. Zdziarski, a żołnierze po wyczerpaniu amunicji dostali się do niewoli, większość została przekazana nadchodzącym wojskom sowieckim, nieliczni zbiegli za Bug^[6].

Od 24 lutego 2004 tradycje batalion silnikowego kontynuuje 5 Ośrodek Przechowywania Sprzętu im. ppłk. Adama Szugajewa w Nowym Dworze Mazowieckim.

Żołnierze batalionu silnikowego

Dowódcy batalionu:

• płk Mikołaj Jasiński (od 10 II 1930)
• ppłk Stanisław Olczak (10 IX 1938 - IX 1939, † 1940 Katyń)

Oficerowie:

• kpt. Aleksander Gawina († 1940 Charków)
• kpt. Stanisław Śliwowski († 1940 Charków)
• por. rez. Zbigniew Wasiutyński
• ppor. Ludwik Kapuściński († 1940 Charków)
• ppor. rez. Flawiusz Jan Stempliński († 1940 Charków)
• ppor. Marian Adolf Wenge († 1940 Katyń)

Organizacja i obsada personalna w 1939

Ostatnia organizacja pokojowa i obsada personalna batalionu^[8][a]:

Dowództwo batalionu

• dowódca batalionu – ppłk. Olczak Stanisław
• I zastępca dowódcy batalionu – mjr. inż. Kapitaniak Bolesław
• adiutant – por. Tąkiel Tadeusz
• oficer sztabowy ds. wyszkolenia – vacat
• oficer poligonowy – por. rez. pdsc. Grabowski Zygmunt
• lekarz medycyny – por. lek. Bujalski Edward
• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – kpt. Urbańczy August Bronisław
• oficer mobilizacyjny – por. Jasiński Seweryn Roman
• z-ca oficera mobilizacyjnego – por. Witak Czesław
• oficer administracyjno-materiałowy – por. Kosieradzki Marian Bolesław Józafat
• oficer gospodarczy – por. int. Kotulski Marian Mikołaj
• dowódca kompanii gospodarczej – por. Sosnowski Henryk Alojzy
• oficer żywnościowy – chor. Panek Stanisław
• komendant parku – kpt. Gołaj Franciszek
• zastępca komendanta – vacat

kompania szkolna

• dowódca kompanii szkolnej – kpt. Wahren Edmund
• instruktor – ppor. Jurewicz Eugeniusz
• instruktor – ppor. Kantor Jerzy

1 kompania silnikowa

• dowódca 1 kompanii silnikowej – por. Komorowski Wacław
• instruktor – ppor. Wenge Marian
• instruktor – ppor. rez. pdsc. Maskiewicz Stefan

2 kompania silnikowa

• dowódca 2 kompanii silnikowej – por. Rudomin Edward

Oddelegowani na kurs

• por. Szymański Henryk Zygmunt
• kpt. Śliwowski Stanislaw
• por. Osmański Stanisław
• por. Walenta Stanislaw Alojzy

Odznaka pamiątkowa

7 grudnia 1931 Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej Batalionu Silnikowego^[10]. Odznaka o wymiarach 35 x 45 mm ma kształt srebrnego wieńca, na którym umieszczono: u dołu - skrzydełko kolejowe, u góry - trzy cylindry silnika, które razem podtrzymują centralnie osadzony medalion w kolorach saperów, tj. czarno-czerwonych. Na czerwonym tle widnieje orzeł rządowy, na czarnej obwódce widnieje napis "BATALION SILNIKOWY". Po raz pierwszy odznaki wręczono z okazji święta batalionu 9 lutego 1932.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Zdzisław Cutter: Polskie wojska saperskie w 1939 roku. Częstochowa: 2003.
• Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Spis byłych oddziałów wojskowych WP, Przegląd Historyczno-Wojskowy, Warszawa 2000, Nr 2 (183), s. 105-108.
• Janusz Turlejski, Wojciech Markert "Odznaki wojsk technicznych"
• Piotr Zarzycki: Batalion Silnikowy, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej zeszyt nr 66. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1998. ISBN 83-87103-63-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.