Bataliony Śmierci za Wolność

Zapomniany Pomnik ku czci ofiar członków grupy oporu w Toruniu

Bataliony Śmierci za Wolność (Batalion Śmierci za Wolność), inna nazwa: Bataliony Śmierci – polska młodzieżowa organizacja konspiracyjna działająca od końca 1939 do wiosny 1940 w Toruniu i okolicach.

Historia

Organizacja powstała w grudniu 1939 w Toruniu z inicjatywy nauczycieli i uczniów miejscowych szkół średnich. Faktyczne kierownictwo sprawował prof. Zygmunt Moczyński. Bataliony składały się z trzech pionów: młodzieży męskiej, młodzieży żeńskiej (na jego czele stała Jadwiga Kowalska) i dorosłych (Henryk Czyżniewski). Ich członkowie rekrutowali się spośród pedagogów i uczniów gimnazjum męskiego im. Mikołaja Kopernika, gimnazjum żeńskiego im. Królowej Jadwigi oraz szkół zawodowych, harcerzy, osób związanych z Przysposobieniem Wojskowym lub wywodzących się z rodzin wojskowych i poszkodowanych z powodu polityki okupanta. Kierownictwo organizacji posiadało kontakty z innymi pomorskimi organizacjami, mającymi swoje komórki w Toruniu, jak Grunwald, Komenda Obrońców Polski, Polska Armia Powstania, Polska Akcja Niepodległościowa. Częściowo pozostawało ono pod wpływem ideologicznym sekcji młodych Pomorskiego Okręgu Stronnictwa Narodowego. W okresie największego rozwoju, czyli w lutym 1940, Bataliony liczyły ok. 200-400 osób. Prowadziły głównie działalność propagandowo-wydawniczą, która polegała na nawoływaniu do biernego oporu i bojkotu zarządzeń niemieckich, plakatowaniu ulic, rozrzucaniu ulotek, szeptanej propagandzie. Wydawały na terenie miasta własny organ prasowy pt. "Za Wolność" ("Za wolność Waszą i Naszą") w nakładzie 50-70 egzemplarzy. Sporą rolę odgrywała także działalność charytatywna, w ramach której pomagano polskim jeńcom wojennym osadzonym w obozie na Podgórzu oraz rodzinom pomordowanych i aresztowanych, a także legalizacja, czyli sporządzanie fałszywych dokumentów. Sporządzano też listy renegatów winnych zbrodni na Polakach i Żydach. W mniejszych stopniu członkowie organizacji prowadzili akcje z zakresu małego sabotażu, jak zrywanie flag, tablic i ogłoszeń niemieckich oraz działalność wywiadowczą (rozpoznanie dyslokacji niemieckich jednostek wojskowych; informacje przekazywano Grunwaldowi). Prowadzono również przygotowania do zbrojnego uwolnienia z toruńskiego więzienia lub odbicia z transportu oficera Wojska Polskiego, Mariana Rydlewskiego, który był komendantem straży ewakuacyjnej we wrześniu 1939. Bataliony zostały rozbite przez Gestapo w okresie marzec-kwiecień 1940 wskutek prowokacji i słabego zakonspirowania. Aresztowania objęły wówczas także miejscowych członków Grunwaldu i KOP. 17 września 1940 kierownictwo zostało rozstrzelane w podwarszawskich Palmirach, zaś pozostali zesłani do obozów koncentracyjnych Sachsenhausen, Ravensbrück (kobiety) i Auschwitz.

Bibliografia

• Krzysztof Komorowski, Konspiracja pomorska 1939-1947, Gdańsk 1993.